USD -
4.0245
EUR -
4.3225
GBP -
5.0414
DKK -
0.5796
Z powodu obfitych deszczy tegoroczne plony zbóż są bardziej niż zwykle narażone na skażenie toksynami wytwarzanymi przez pleśnie. Są one bardzo szkodliwe dla bydła, trzody chlewnej oraz drobiu. Jak ograniczyć rozwój grzybów w paszy i zapobiec zatruciom?
Deszcze sprzyjają grzybom
Tegoroczne intensywne deszcze nie sprzyjają rolnikom. Z powodu dużej ilości wilgoci tegoroczne plony zbóż są bardzo narażone na skażenie mykotoksynami. Substancje te mogą znajdować się również w zbiorach słomy oraz siana. Mykotoksyny to substancje wytwarzane przez grzyby patogenne rozwijające się w roślinach, które mają negatywny wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt. Rozwijają się w wilgotnych, ciepłych warunkach, na polach lub podczas przechowywania plonów.
Do grzybów, które występują na polach należą grzyby Fusarium, które wytwarzają dobrze znane z negatywnego wpływu na zwierzęta toksyny - deoksyniwalenol (DON) i zearalenon (ZON). W czasie przechowywania pasz problem stanowią zazwyczaj grzyby pleśniowe Aspergillus i Penicilium, wytwarzające aflatoksynę oraz ochratoksynę. Mykotoksyny są niewrażliwe na wiele procesów technologicznych, nawet na temperaturę do 80⁰C, czy fermentację – mogą znajdować się również w kiszonkach.
Skutki zatrucia mykotoksynami
Mykotoksyny są bardzo szkodliwe dla drobiu, trzody chlewnej oraz bydła. Udowodniono, że powodują widoczny spadek przyrostów masy ciała u drobiu oraz trzody chlewnej, pogarszają apetyt i powodują spadek produkcji mleka u bydła. Toksyny grzybów mogą być przyczyną stanów zapalnych układu pokarmowego i krwawych biegunek. U bydła zaburzają pracę żwacza, mogą przyczyniać się również do rozwoju mastitis.
Uszkadzają wątrobę i nerki, a przez obniżanie liczby komórek odpornościowych osłabiają organizm i zwiększają podatność zwierzęcia na choroby. Mykotoksyny o działaniu przypominającym hormony, m.in. ZON, mogą poważnie zaburzać rozród trzody chlewnej i bydła, przez powodowanie fałszywych rui, czy poronień. U bydła zatrucie mykotoksynami może dodatkowo prowadzić do kulawizn, przez uszkadzanie naczyń krwionośnych w kończynach.
Pasza mocno zanieczyszczona tymi substancjami jest dla zwierząt niesmaczna, dlatego zmniejsza się ich pobranie paszy. Spożycie dużych ilości mykotoksyn może skutkować pojawieniem się objawów zatrucia od razu, jednak większość z nich pojawia się dopiero po pewnym czasie. Mykotoksyny akumulują się w organizmie przez całe życie. Dlatego skarmianie zwierząt paszą z niewielką zawartością mykotoksyn przez dłuższy czas również może mieć negatywne skutki.
Warto dodać, że krowy spożywające paszę z mykotoksynami wydalają je do mleka, które w dalszej kolejności naraża cielęta – oraz ludzi – na zatrucie. Zresztą podobne zjawisko ma miejsce w przypadku loch. Więcej na ten temat: Prosiętom zagrażają mykotoksyny z mleka.
Jak zapobiec powstawaniu mykotoksyn?
Na niekorzystną pogodę niewiele można poradzić. Przed rozwojem grzybów na roślinach w czasie wegetacji uchronić mogą chemiczne fungicydy, jednak ich skuteczność też jest ograniczona. Dużą kontrolę nad ilością mykotoksyn w paszach mamy jednak na kolejnych etapach. Najlepszym sposobem ograniczania ilości mykotoksyn w zbożach, słomie i sianie jest ich prawidłowe osuszanie i magazynowanie.
Ziarno powinno zostać oczyszczone z plew, pyłów i pośladu, które mogą zawierać ogromne ilości zarodników grzybów. Jeśli ziarno jest wilgotne (na poziomie większym niż 13-14%), powinno zostać dodatkowo dosuszone. W nieoczyszczonym, wilgotnym ziarnie w ciągu zaledwie kilku dni grzyby mogą się namnożyć i wytworzyć ogromne ilości mykotoksyn. Na rynku dostępne są również preparaty grzybobójcze, zazwyczaj zawierające kwasy organiczne, np. mrówkowy, czy propionowy, które mają za zadanie ograniczyć rozwój pleśni w przechowywanych zbożach. Niestety nie w każdym przypadku są skuteczne.
W profilaktyce zatruć u bydła niezwykle ważne jest odpowiednie przygotowywanie kiszonek. Zbyt wilgotna, słabo rozdrobiona i ubita w silosie kiszonka jest idealnym środowiskiem do rozwoju grzybów pleśniowych. Dlatego warto zadbać o prawidłowy przebieg fermentacji przy użyciu dobrze skomponowanych zakwaszaczy i ograniczyć dostęp tlenu do kiszonki, przez dobre jej ubicie i szczelne przykrycie silosów dwiema warstwami folii kiszonkarskiej.
Dodatki paszowe na problem z mykotoksynami
Lekarze weterynarii zalecają obecnie rozważenie włączenia do żywienia zwierząt premiksów i dodatków paszowych neutralizujących mykotoksyny. Zawierają one absorbenty, a więc substancje, które pochłaniają inne związki chemiczne, sprawiając, że zwierzęta ich nie przyjmują, tylko wydalają z kałem. Do powszechnie używanych absorbentów należą glinokrzemiany (glinki, bentoity), węgiel aktywny, czy kompleksy złożonych węglowodanów (np. β-glukan). Popularnością jako środek wiążący toksyny cieszą się również ostatnio drożdże.
Związki te dodaje się w niewielkich ilościach do paszy. Podczas ustalania dawki preparatu należy ściśle trzymać się zaleceń producenta, ponieważ zbyt niewielka będzie nieskuteczna, a zbyt duża może być szkodliwa. W idealnej sytuacji przed podaniem absorbentu powinno się przebadać próbkę paszy i sprawdzić poziom jej zanieczyszczenia mykotoksynami. Preparat należy dobrze wymieszać z paszą, tak, w odpowiedniej dawce trafił do wszystkich zwierząt w stadzie.
Niestety absorbenty nie są złotym środkiem. Nie radzą sobie z wiązaniem niektórych mykotoksyn, do których należą m.in. wspomniane wcześniej, szkodliwe DON i ZON. Aby się ich pozbyć, konieczne jest zastosowanie dodatku enzymów rozkładających mykotoksyny. Na rynku dostępne są dodatki paszowe zawierające w sobie jednocześnie glinokrzemiany i enzymy, co jest bardzo optymalnym połączeniem.
Absorbenty mają również poważną wadę – wchłaniają nie tylko mykotoksyny, ale również niektóre korzystne substancje, jak sole mineralne, czy witaminy. Dlatego nie należy przesadzać z ich ilością. Nie poleca się wyboru węgla aktywnego, ponieważ jest bardzo niespecyficzny i wiąże wiele składników.
Coraz częściej w komercyjnych preparatach można znaleźć drożdże, które, jak wykazano, bardzo skutecznie pochłaniają mykotoksyny w paszach. Równocześnie nie mają skutków ubocznych glinokrzemianów, czy węgla, ponieważ nie wiążą soli mineralnych i witamin. Korzystnym dodatkiem paszowym są również preparaty zawierające bakterie kwasu mlekowego, które obniżają pH i ograniczają rozwój szkodliwych grzybów.
Źródła dostępne u autorki
