USD -
4.0245
EUR -
4.3225
GBP -
5.0414
DKK -
0.5796
Do pierwszego tytułu namówił mnie kolega – wiadomo klikalność się liczy, drugi zaś lepiej opisuje to czego spodziewać się po treści artykułu. Jednak, gdyby je oba spróbować połączyć to i tak trzeba będzie dodać wyjaśnienie. Niektóre ptaki są niczym kombajny do łapania owadów, czynią to z gracją i elegancją, ale niezwykle skutecznie. Powstaje zatem pytanie jak taki kombajn zaparkować w swoim gospodarstwie? Czyli jak zachęcić gatunki owadożerne do osiedlenia się na naszym podwórku? Co gatunek to inne rozwiązanie, ale przyjrzyjmy się muchołówce szarej Muscicapa striata.
Nazwa dość dobrze oddaje jej wygląd i skład pożywienia, ptaszek mały, dość niepozorny, cicho śpiewający, a jednocześnie niezwykle pożyteczny. Te cechy wyglądu, oraz raczej niskie zagęszczenia lęgowe, czyli trudność w zdobyciu odpowiedniej ilości materiału badawczego powoduje, że nasza wiedza o tym gatunku, przynajmniej na terenie Polski, jest mocno ograniczona. Zapytany o możliwość badań tego gatunku, jeden z kolegów zaserwował mi nawet dobrą radę: Moim subiektywnym zdaniem to jest chyba ostatni gatunek jaki wybrałbym do jakichkolwiek badań, chyba, że lubisz trudne wyzwania, to co innego. Gniazduje w małych zagęszczeniach, w sumie to nie wiadomo gdzie, wszędzie i nigdzie; znalezienie 100 gniazd, a nawet w ogóle czegoś co można nazwać lokalną populacją liczącą więcej niż kilka par, graniczy z cudem, przynajmniej na obszarach jakie znam. Jedyne miejsca, gdzie widywałem ten gatunek częściej to stare ośrodki wypoczynkowe w sosnowych lasach z wydeptanym podszytem i dużą ilością rozpadających się kempingów z dykty i różnych zdewastowanych bud jakie kiedyś w takich miejscach dominowały. I nie pomoże tu nawieszanie nawet najlepiej zaplanowanych skrzynek i sztucznych gniazd, bo ten gatunek najwyraźniej po prostu nie lubi tłoku. No i jeszcze jedno – każdy normalny ptak w okresie lęgowym wydziera się tak, żeby go było słychać z kilkuset metrów, a ten akurat coś tam sobie pod nosem ćwierka. Samo znalezienie go to już wyzwanie. No dobrze, powiem wprost – nie cierpię małych, szarych, cichych ptaszków! Ale jak chcesz to sobie je badaj – powodzenia!
Cóż argumenty przekonujące, a życie krótkie, więc pewnie badając nadal ptaki pozostanę głównie przy dzierzbach. Nie zmienia to jednak faktu, że nieco solidnych faktów o biologii muchołówki szarej by nam się przydało, choćby po to by poprawniej zinterpretować co się z tym gatunkiem dzieje. A dzieje się źle. Według danych zgromadzonych w projekcie MPPL (kliknij) trend liczebności gatunku jest mocno spadkowy i od 2007 straciliśmy 1/4 krajowej populacji. Jakie czynniki za to odpowiadają? Dokładnie ich zdiagnozować nie potrafimy, ale to zapewne pokarm – drastycznie zmniejszająca się liczba owadów, jak i sytuacja na trasach migracji i zimowiskach. Całość obrazka prawdopodobnie uzupełnia dostęp do bezpiecznych miejsc gniazdowych.
Muchołówka szara jest gatunkiem plastycznym, jeśli chodzi o wybór miejsc gniazdowych. W dawnych czasach preferowała brzegi leśnych, nasłonecznionych polan, a gniazda wiła w pół dziuplach. Takich drzew z odłamanymi konarami i naturalnymi większymi dziuplami jest coraz mniej. Nie zaskakuje więc, że gatunek przeniósł się w towarzystwo człowieka, do wsi i do miast. Tutaj znalazł nie tylko lepsze żerowiska – owady towarzyszące zwierzętom gospodarskim, ale szerokie spektrum miejsc gniazdowych. Wielu ornitologów średniej i starszej generacji, ale także sprzyjających ptakom mieszkańców, pamięta jej gniazda zakładane pod dachem stodoły, na starej belce, pod stropami altan na ogródkach działkowych, a nawet w gnieździe jaskółki oknówki, wreszcie w zbitych lampach w miejskich parkach, czy najprzeróżniejszych zakamarkach.
Wydaje się, że gatunek ten lubi także cmentarze, a gniazda chętnie lokuje w okiennicach kaplic, a nawet na zabytkowych nagrobkach. Wydaje się więc, że to nie dostęp miejsc gniazdowych jest czynnikiem limitującym występowanie muchołówki. Choć zapewne dostrzegamy jak na naszych oczach zmienia się struktura zabudowy. Gospodarze bardziej dbają o porządek w obejściu, lampy wymieniono na nowe, a zakamarków coraz mniej.
Z badań nad wykorzystaniem budek lęgowych (kliknij) przez ptaki, wynika że w klasycznych budkach typu A lub B – takich dla sikor i szpaka, muchołówka szara gniazduje wyłącznie wtedy, gdy odpadnie przednia ścianka. Dla tego gatunku wymyślono dlatego budki półotwarte (czasem w starszej literaturze nazywane typem P, wg konstrukcji Sokołowskiego). Podczas badań w poznańskim Parku Sołackim w latach 1975-1984 odnotowano 52 lęgi tego gatunku, z czego aż 23 miały miejsce właśnie w skrzynkach lęgowych, 21 w lampach i kloszach lamp parkowych, a 8 w innych miejscach; udatność lęgów wynosiła 42%. Inni badacze zwracają natomiast uwagę, że w przypadku budek półotwartych wieszanych na drzewach prawdopodobieństwo zrabowania przez drapieżniki – zwłaszcza kuny i koty – jest bardzo wysokie. Jeśli więc chcemy muchołówkę szarą zaprosić do naszego gospodarstwa czy przydomowego ogrodu albo na działkę, to zdecydowanie lepiej budki lęgowe zawieszać na ścianach budynków (domu, stodoły, altany), bezpośrednio pod okapem dachu.
Gdyby zaś z dobrodziejstw nie skorzystała muchołówka szara, to budki półotwarte zajmuje często pleszka, pliszka siwa, kopciuszek, a nawet rudzik. Wiele zależy od tego jakie gatunki mamy w okolicy. I przypominam raz jeszcze: zakładając budkę lęgową mamy pomagać ptakom, a nie tworzyć karmnik dla kun czy kotów! Zadbanie o ptasie bezpieczeństwo to podstawa!
Literatura
Bocheński, Z. (1957). Obserwacje nad umiejscowieniem i budową gniazda u muchołówki szarej Muscicapa striata (Pall.). Zesz. Nauk. UJ, Zoologia, Kraków, 2, 77-83.
Chmielewski, S. (2016). Awifauna lęgowa krajobrazu sadowniczego fragmentu Wysoczyzny Rawskiej. Ornis Polonica, 57.
Kuźniak, S. (1978). Badania ilościowe awifauny lęgowej w rolniczym krajobrazie kulturowym Wielkopolski. Acta Ornithologica.
Leniowski, K., & Węgrzyn, E. (2013). Zasiedlenie poszczególnych typów budek lęgowych w lesie sosnowym–ocena efektywności kompensacji przyrodniczej względem różnych gatunków ptaków. Sylwan, 157, 854-859.
Luniak, M. (1992). The use of nest-boxes for the management of breeding avifauna in urban parks-studies in Warsaw and Poznań (Poland). Acta Ornithologica.
Mizera, T. (1988). Badania ekologiczne synantropijnej awifauny dzielnicy Sołacz w Poznaniu w latach 1975-1984. Acta Zoologica Cracoviensia, 31, 1-10.
Mizera, T., & Kozłowski, P. (1992). Gniazdowanie ptaków w skrzynkach lęgowych na terenach zieleni miejskiej Poznania oraz porównanie z wynikami z Warszawy. Acta Ornithologica.
Radziszewski, M. (2008). Gniazdowanie modraszki Cyanistes caeruleus w gnieździe oknówki Delichon urbicum. Kulon, 13, 110-111.
Tryjanowski, P., Morelli, F., Mikula, P., Krištín, A., Indykiewicz, P., Grzywaczewski, G., ... & Jerzak, L. (2017). Bird diversity in urban green space: A large-scale analysis of differences between parks and cemeteries in Central Europe. Urban Forestry & Urban Greening, 27, 264-271.
Gniazdo muchołówki szarej na znaku drogowym w Puszczy Kozienkickiej (fot. Sławomir Chmielewski)
Kuna kamionka – na aktywność tego drapieżnego ssaka winniśmy zwrócić szczególną uwagę wieszając budki półotwarte (fot. Tadeusz Mizera)
