USD -
4.0276
EUR -
4.3198
GBP -
5.0427
DKK -
0.5792
Listeria monocytogenes to chorobotwórcza bakteria wywołująca listeriozę u ludzi i u zwierząt. Jej źródłem bardzo często jest surowe mleko oraz wyroby z niepasteryzowanego mleka. Na zakażenia tą bakterią szczególnie narażone jest bowiem bydło mleczne. Najnowsza publikacja wskazuje na najczęstsze źródła Listerii na gospodarstwach mlecznych i daje wskazówki, jak uniknąć skażenia mleka.
Powszechna i niebezpieczna
Listeria monocytogenes to dobrze znana chorobotwórcza bakteria wywołująca listeriozę, zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Patogen ten przenosi się na ludzi zazwyczaj przez spożycie skażonej żywności.
Jej źródłem mogą być liczne surowe produkty spożywcze, w tym nieumyte warzywa i owoce, surowe mięso, ryby, mleko oraz niepasteryzowane produkty mleczne. Lubi obecność niskich temperatur, przez co chętnie rozwija się na żywności przechowywanej w lodówkach.
Listerioza, chociaż łagodna dla większości ludzi, może być fatalna w skutkach dla kobiet w ciąży, noworodków, osób starszych i osób z obniżoną odpornością.
Bakterie Listeria występują powszechnie u wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich, wydaje się jednak, że szczególnie narażone na nie jest bydło mleczne. Historycznie kilka wybuchów epidemii listeriozy powiązano ze spożywaniem skażonego, surowego mleka i niepasteryzowanego sera.
Badania pokazują, że źródeł bakterii Listeria w mleku można doszukać się już na najwcześniejszych etapach produkcyjnych, a więc na gospodarstwach bydła mlecznego.
Najnowsza publikacja naukowa, przygotowana przez badaczy z Hiszpanii oraz Belgii, przygląda się najczęstszym przyczynom zakażeń bakteriami Listeria u krów oraz powodom, dla których patogen trafia do mleka.
Dlaczego listerioza może być groźna?
Bakterie Listeria po spożyciu skażonej żywności lub paszy mogą penetrować błonę śluzową jelit i powodować groźne w skutkach infekcje u ludzi i u zwierząt.
Należą do nich posocznica (sepsa), zapalenie mózgu i opon mózgowych oraz infekcje macicy, prowadzące zazwyczaj do poronień lub posocznicy u noworodków.
U zwierząt zapalenie mózgu charakteryzuje się typowymi objawami neurologicznymi (krążenie, nadmierne ślinienie, jednostronne porażenie mięśni twarzy). Możliwe jest również wystąpienie infekcji oczu, zapalenie błony naczyniowej oka oraz zapalenie rogówki.
U bydła mlecznego bakterie L. monocytogenes są jednym z czynników wywołujących zapalenie wymienia, a więc mastitis. Przebiega ono jednak zazwyczaj w formie podklinicznej lub zupełnie bezobjawowo.
Niektóre zwierzęta mogą być utajonymi nosicielami L. monocytogenes i nie wykazywać jakichkolwiek oznak choroby. Od pozornie zdrowych zwierząt bakteria, drogą wydzielin oraz wydalin, może rozsiewać się na pozostałe osobniki w stadzie.
Na nietypowe zakażenia bakterią narażeni są pracownicy gospodarstw, mający bliski kontakt z zakażonymi zwierzętami oraz wszechobecnym pyłem i kurzem, działającym jak nośnik dla bakterii. Zakażenia ta drogą mogą się objawiać jako zapalenie spojówek i zapalenie skóry z wysypką grudkową i krostkową.
Bydło i mleko ważnym źródłem listeriozy
Bakterie L. monocytogenes są powszechne w środowisku, występują w glebie, wodzie, na roślinności.
Znaleziono je u niemal wszystkich zwierząt gospodarskich, w każdym z typów produkcji zwierzęcej, za najważniejsze ogniska patogenu uważa się jednak zdecydowanie gospodarstwa mleczne.
Skażone, surowe, niepasteryzowane mleko i pochodzące z niego produkty mleczne były wielokrotnie źródłem zakażeń u ludzi.
Badania na fermach wykazały, że występujące w otoczeniu bydła mlecznego bakterie L. monocytogenes mają te same genotypy, co znajdowane w ogniskach zakażeń u ludzi.
Bydło mleczne zakaża się bakteriami poprzez paszę, w tym w szczególności przez nieprawidłowo przygotowaną lub źle przechowywaną kiszonkę, przez wszelkie powierzchnie i materiały pozostające w bliskim kontakcie ze zwierzętami, w tym legowiska, poidła i ściółkę, oraz przez skażoną wodę.
Krowy, które są bezobjawowo zakażone rozsiewają bakterie wraz z kałem, stanowiąc ważny rezerwuar patogenu.
Przypadkowe zanieczyszczenie odchodami wymienia oraz sprzętu udojowego, przy niskiej higienie udoju, będzie prowadzić do obecności bakterii Listeria w zbiorniku na mleko i samym surowym mleku.
Problem z kiszonkami
Jako częste, bezpośrednie źródło zakażeń bakteriami L. monocytogenes na fermach bydła mlecznego zidentyfikowano kiszonki niskiej jakości.
Odpowiednio przygotowane, kiszonki są całkowicie bezpieczne dla zwierząt, konsumenta i środowiska, stanowiąc doskonały komponent paszowy. Drobnoustroje występujące w kiszonkach wysokiej jakości mają korzystne działanie w organizmach zwierząt, przypominając naturalny probiotyk.
Dobre zakonserwowanie kiszonki jest jednak możliwe wyłącznie przy zapewnieniu odpowiednich warunków fermentacji. Kiszonki wysokiej jakości charakteryzują się szybkim zakwaszeniem, z końcowym pH w zakresie od 3,7 do 4,7 w zależności od rodzaju zakiszanego materiału oraz beztlenową atmosferą wewnątrz silosu.
Gdy do silosa przedostaje się tlen lub gdy pH kiszonki przekracza 4,7, zaczynają rozwijać się w niej niepożądane mikroorganizmy, stwarzające zagrożenie dla zdrowia zwierząt i ludzi.
Do takich niepożądanych mikroorganizmów należą między innymi bakterie L. monocytogenes.
Jako powszechnie obecne w środowisku, zazwyczaj są już obecne na roślinach wykorzystywanych do kiszonki. Do ich namnażania dochodzi jednak jedynie w czasie niewłaściwych warunków przechowywania kiszonki.
Do zaburzenia warunków beztlenowych w silosie może dojść w tak prosty sposób jak mechaniczne uszkodzenie przykrycia silosa, spowodane przez np. gryzonie lub dzikie zwierzęta. Dlatego odpowiednia bioasekuracja z dobrym programem deratyzacji jest kluczowa w gospodarstwach.
Badania wykazały ponadto, że rozwojowi bakterii L. monocytogenes w kiszonkach można zapobiegać poprzez dodatek m.in. kwasu mrówkowego lub bakterii kwasu mlekowego, które utrzymują w masie roślinnej odpowiednio niskie pH.
Pastwiska niezwykle korzystne
Tak jak w przypadku niemal każdego innego patogenu, nadmierne zagęszczenie zwierząt na małej powierzchni jest jednym z czynników, który sprzyja zakażeniom L. monocytogenes.
Duże stłoczenie krów w pomieszczeniach, zdarzające się często w miesiącach zimowych, powoduje, że bakterie łatwo krążą w stadzie i przenoszą się na kolejne osobniki.
Ponadto zanieczyszczają powierzchnie, powodując bardzo duże stężenie bakterii w miejscach często odwiedzanych przez zwierzęta, jak legowiska, czy poidła.
Pomimo, że bakterie Listeria występują w środowisku w glebie i na roślinności, wykazano, że bydło korzystające z pastwisk znacznie rzadziej ulega zakażeniom tym patogenem, niż zwierzęta nie mające takiej możliwości.
Stwierdzono również, że wypasane zwierzęta zakażone bezobjawowo bakterią w bardzo niewielkim stopniu rozsiewają bakterie do środowiska.
Trzeba jednak dodać, że warunki na niektórych pastwiskach mogą być bardziej niż na innych korzystne dla bakterii i silniej wspierać jej utrzymywanie się w glebie i na roślinności.
Jej obecność na pastwiskach może również zmieniać się wraz z porami roku.
Obornik najlepiej przetworzyć
Ważnym źródłem bakterii L. monocytogenes w paszy dla bydła mogą być rośliny pochodzące z upraw, na których stosowano obornik i innego rodzaju nawozy organiczne, bez poddania ich wcześniejszej, odpowiedniej obróbce.
Wykazano, że bakterie Listeria są w stanie przetrwać zarówno w pryzmach obornika, jak i w zbiornikach gnojowicy nawet przez kilka tygodni.
Istnieje jednak wiele metod uzdatniania obornika, które skutecznie likwidują w nich obecność niekorzystnych bakterii, w tym L. monocytogenes.
Należą do nich kompostowanie, napowietrzanie, biogazowanie, dezynfekcja chemiczna, pasteryzacja, fermentacja i osuszanie.
Woda i legowiska
Jako ważne źródło zanieczyszczeń bakteriami L. monocytogenes w gospodarstwach mlecznych zidentyfikowano wodę.
Bakterię wykrywano wielokrotnie w instalacjach wodnych i różnego typu poidłach dla zwierząt.
Jej obecność w wodzie dla zwierząt bezpośrednio powiązano z subklinicznym mastitis u krów na tle zakażenia L. monocytogenes, pomimo że częstokroć ilość bakterii wykrywana w wodzie wydawała się nieznaczna.
Badacze uważają, że zanieczyszczenie bakteriami wody i poideł w gospodarstwach prawdopodobnie spowodowane jest przez same zwierząt, które rozsiewają patogen do środowiska.
Ponieważ bakterie L. monocytogenes mają zdolność do wytwarzania tzw. biofilmu, ułatwiającego przytwierdzanie się do powierzchni i zapewniającego im ochronę, mogą być bardzo uciążliwe do usunięcia z poideł dla zwierząt.
W rozsiewaniu bakterii w gospodarstwach „pomagają” również legowiska dla zwierząt, na które patogen przedostaje się od wydalających go osobników.
Na szczęście można dobrać taki typ materiału na legowiska, który nie będzie sprzyjał utrzymywaniu się w nim bakterii.
L. monocytogenes w największej ilości izolowano z piasku (do 58,5%), w porównaniu do trocin (31,7%) oraz do ściółki na bazie przetworzonego obornika (15%).
Najważniejsza: higiena podczas doju
Zakażone krowy nie wydalają bakterii Listeria wraz z mlekiem. Rozsiewają je jednak wraz z kałem, śliną i wydzielinami dróg rodnych.
Bakterie mogą się przedostać do mleka przy nie zachowanej odpowiedniej higienie doju oraz po dojeniu.
Niestety do takiego zanieczyszczenia dochodzi niezwykle często. Mleko jest materiałem szczególnie podatnym na skażenie bakteriami i sprzyja ich namnażaniu się.
Obecność L. monocytogenes w mleku powiązano w badaniach bezpośrednio z jego obecnością w próbkach kału zwierząt, z utrzymywaniem ich w dużym zagęszczeniu podczas miesięcy zimowych oraz ze słabą jakością kiszonki.
Ważnymi miejscami utrzymywania się bakterii są linie dojenia, w tym filtry, kolektory i zbiorniki. Wspomniania zdolność Listerii do wytwarzania biofilmu i przetrwania w wilgotnym środowisku utrudnia jej eliminację i zwiększa trwałość na sprzęcie.
Trwała obecność bakterii w liniach dojenia prowadzi do niezwykle wysokiego ryzyka zanieczyszczenia mleka. Dlatego warto nieustannie dbać o odpowiednią higienę w gospodarstwach.
Badacze podkreślają, że na końcowe zmniejszenie ilości bakterii trafiających do mleka mają wpływ właściwie wszystkie działania podejmowane w gospodarstwie i jego otoczeniu.
Na podstawie:
Rodriguez, C., et al. "Listeria monocytogenes dissemination in farming and primary production: Sources, shedding and control measures." Food Control (2020): 107540.
