Czy można było zapobiec upadkowi Bielmleku? NIK twierdzi, że spółdzielnia mogła nadal funkcjonować

W wyniku przeprowadzonej kontroli Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła nieprawidłowości w zakresie finansowania SM „Bielmlek” przez BOŚ, a także udzielania gwarancji kredytowej przez KOWR. Stwierdzone nieprawidłowości w SM „Bielmlek” dotyczyły m.in. nieskutecznego ustanawiania zabezpieczeń pożyczki z NFOŚiGW i gwarancji kredytowej udzielonej przez KOWR. NIK zwraca również uwagę na nieefektywność procesu restrukturyzacji Spółdzielni pomimo podjętej próby sanacji, która powinna zmierzać do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i przywrócenia jemu zdolności do wykonywania zobowiązań.

 

W związku z nieskuteczną restrukturyzacją Spółdzielni ogłoszono jej upadłość. Zorganizowaną część przedsiębiorstwa SM „Bielmlek” sprzedano za 87,7 mln zł, co stanowiło 60% szacowanej wartości majątku Spółdzielni. Łączne straty jednostek sektora finansów publicznych (NFOŚiGW i KOWR) wyniosły 67,6 mln zł, natomiast Banku Ochrony Środowiska S.A. (którego głównym akcjonariuszami – ponad 63% akcji – są jednostki sektora finansów publicznych) – 15,7 mln zł.

 

Anatomia upadku

 

Spółdzielnia Mleczarska w Bielsku Podlaskim powstała w 1954 roku. W 1989 roku Spółdzielnia przekształciła się w samodzielny podmiot gospodarczy, a w 1993 roku przyjęła nazwę „Bielmlek” Spółdzielnia Mleczarska w Bielsku Podlaskim. Na 31 grudnia 2019 roku liczba członków Spółdzielni wynosiła 897 rolników (dostawców mleka), stan zatrudnienia wynosił natomiast ok. 100 osób. Prezesem Zarządu „Bielmlek” SM od 1998 roku z przerwami był Tadeusz Romańczuk, w latach 2015 – 2019 senator RP oraz w latach 2018 – 2019 sekretarz stanu w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi. SM „Bielmlek” 2 czerwca 2017 r. podpisała z NFOŚiGW umowę o dofinansowanie w formie pożyczki na realizację przedsięwzięcia pn. Budowa innowacyjnej linii do produkcji mleka oraz serwatki w proszku w „Bielmlek” Spółdzielnia Mleczarska w Bielsku Podlaskim. Zgodnie z tą umową kwota zaciągniętej pożyczki wyniosła 68 mln 309 tys. zł, a całkowity koszt inwestycji wynosić miał ponad 115 mln zł.

 

W latach 2018-2019 SM „Bielmlek” zawarł z BOŚ trzy umowy kredytowe (z czego jedna była trzykrotnie aneksowana) m.in. na pokrycie kosztów inwestycji. Bank 30 sierpnia 2019 r. udzielił kredytu (aneks nr 2 do jednej z umów) Spółdzielni w wysokości 53 mln zł. W związku z udzielonym kredytem Bank zobowiązał ją do dostarczenia programu naprawy gospodarki miesiąc po udzieleniu finansowania, tj. do 28 września 2019 r. Następnie 6 września 2019 r. Bank zawarł z SM „Bielmlek” kolejny aneks do wcześniejszej umowy na podstawie którego akceptacja ww. programu naprawy gospodarki stała się warunkiem koniecznym do dalszego przedłużenia części z udzielonego finansowania (10 mln zł). W wyniku braku akceptacji przedłożonego przez Spółdzielnię programu została ona zobowiązana do spłaty 10 mln zł do 28 września 2019 r. W konsekwencji m.in. braku spłaty tego zobowiązania, BOŚ 15 listopada 2019 r. wypowiedział umowę kredytu z 30 sierpnia 2019 r., tj. po 77 dniach od jego udzielenia.

 

KOWR nie był właściwie przygotowany do stosowania instrumentów finansowych wsparcia rolnictwa, które stanowiły jedno z jego ustawowych zadań. Ośrodek, udzielając 30 sierpnia 2019 r. gwarancji spłaty kredytu (do 30 mln zł) nie posiadał żadnych regulacji dotyczących udzielania takich instrumentów. Wobec braku jakichkolwiek procedur, KOWR przed udzieleniem gwarancji nie dokonał analizy ryzyka udzielenia gwarancji, w tym oceny zdolności do spłaty zadłużenia zaciągniętego przez Spółdzielnię w BOŚ. Dyrektor KOWR wyraził zgodę na ustanowienie przez „Bielmlek” zabezpieczeń gwarancji kredytowej do 6 września 2019 r. tj. po 7 dniach od udzielenia przez KOWR gwarancji. Nie upewnił się czy ustanowienie hipoteki umownej i zastawu rejestrowego w tym terminie jest możliwe. Ośrodek nie weryfikował również danych w Księgach Wieczystych o obciążeniach nieruchomości oraz w Sądowym Rejestrze Zastawów o obciążeniach majątku ruchomego Spółdzielni stanowiących zabezpieczenie udzielonej gwarancji kredytowej. W konsekwencji zabezpieczenie w postaci hipoteki umownej nie zostało ustanowione w związku z prowadzoną egzekucją komorniczą, nie osiągnięto również wynikającej z umowy zastawu rejestrowego najwyższej sumy zabezpieczenia. Powyższe naraziło KOWR na brak możliwości zaspokojenia wierzytelności od SM „Bielmlek” z tytułu wypłaty 30 mln zł gwarancji.

 

Ww. zajęcia komornicze m.in. na nieruchomościach SM „Bielmlek” dokonane zostały w dniach 19 i 22 sierpnia 2019 r. w związku z postępowaniem egzekucyjnym w sprawie zapłaty wymagalnego zobowiązania w wysokości ponad 425 tys. zł. Wartość zajętych nieruchomości według wyceny na dzień 16 sierpnia 2019 r. wynosiła 49,9 mln zł.

 

CBA zatrzymało prezesa

 

Dodatkowo sytuację skomplikowały wydarzenia, które miały miejsce w listopadzie 2019 roku. Wówczas to po raz pierwszy do siedziby Spółdzielni oraz m.in. do domu Prezesa weszło Centralne Biuro Antykorupcyjne w celu zabezpieczenia dokumentów. W kolejnych latach kiedy prowadzone było postępowanie sanacyjne i upadłościowe funkcjonariusze CBA kilkukrotnie zjawiali się w siedzibie Spółdzielni oraz przesłuchiwali w charakterze świadków pracowników i osoby z nią związane. Natomiast 20 października 2021 r. CBA zatrzymało Prezesa SM „Bielmlek” oraz dwóch jego współpracowników. Sąd ostatecznie nie przychylił się do wniosku Prokuratury o tymczasowe aresztowanie Prezesa Spółdzielni i zmienił środek zapobiegawczy na środki nieizolacyjne.

 

Na wniosek NFOŚiGW 31 marca 2020 r. zostało otwarte postępowanie sanacyjne SM „Bielmlek”. Sąd jednak nie uwzględnił wniosków Funduszu dotyczących powołania wskazanego przez NFOŚiGW doradcy restrukturyzacyjnego na funkcję Zarządcy masy sanacyjnej oraz odebrania prawa zarządu nad przedsiębiorstwem Prezesowi Spółdzielni.

 

Zarządca wybrany przez sąd wskazał na potrzebę utworzenia Rady Wierzycieli w postępowaniu sanacyjnym, w skład, której weszły m.in. NFOŚiGW, KOWR i BOŚ. Zarządca powinien był zwołać pierwsze posiedzenie Rady Wierzycieli niezwłocznie po jej powołaniu, co jednak nastąpiło dopiero po upływie około 2 miesięcy od jej utworzenia. Przyjęty przez Zarządcę i Radę Wierzycieli kierunek sanacji polegający na sprzedaży Zorganizowanej Części Przedsiębiorstwa SM „Bielmlek”, odbiegał od założeń ustawy Prawo restrukturyzacyjne. W świetle przepisów przywołanej ustawy postępowanie sanacyjne powinno obejmować czynności prawne i faktyczne, które zmierzają do poprawy sytuacji ekonomicznej dłużnika i dążyć do przywrócenie dłużnikowi zdolności do wykonywania zobowiązań.

 

Nieskuteczna restrukturyzacja

 

Mimo wskazywanych przez Zarządcę potrzeb pozyskania środków na poczet kosztów postępowania sanacyjnego Rada Wierzycieli nie wyraziła zgody m.in. na udzielenie pożyczki od wierzycieli w kwocie 3,5 mln zł. Jedynie NFOŚiGW zagłosował za przyznaniem tych środków Spółdzielni, BOŚ się wstrzymał, zaś jednym z dwóch podmiotów głosujących przeciwko przyznaniu pożyczki był KOWR. Działanie to stanowiło jeden z przykładów braku współpracy pomiędzy głównymi wierzycielami posiadającymi w postępowaniu sanacyjnym wierzytelności w wysokości 165 mln zł (tj. 69,7% wszystkich wierzytelności umieszczonych w spisie wierzytelności). Wśród innych należy wskazać niedokonanie również przez ww. podmioty kompleksowej analizy możliwości pozyskania pomocy publicznej, którą przewidywały przepisy ustawy o udzielaniu pomocy publicznej w celu ratowania lub restrukturyzacji przedsiębiorców. Wykorzystanie ww. instrumentów pomocy mogłoby umożliwić restrukturyzację Spółdzielni i kontynuację jej działalności oraz spłatę zobowiązań wobec wierzycieli. W toku postępowania sanacyjnego nie podjęto również działań zmierzających do odebrania zarządu własnego Zarządowi Spółdzielni, mimo że jak wynika z akt sądowych postępowania sanacyjnego rola Zarządu ograniczyła się do udzielania informacji i wyjaśnień. Natomiast bieżąca działalność operacyjna Spółdzielni uległa zahamowaniu mimo sprawowania przez Prezesa SM „Bielmlek” zwykłego zarządu nad działalnością przedsiębiorstwa.

 

NIK zwraca uwagę, że w rozumieniu ustawy Prawo restrukturyzacyjne Rada Wierzycieli powinna kierować się interesem ogółu wierzycieli. Natomiast działania Rada Wierzycieli w postępowaniu sanacyjnym, skupiły się na przeprowadzeniu procesu sprzedaży Zorganizowanej Części Przedsiębiorstwa Spółdzielni. Miało to umożliwić uzyskanie jak najwyższej wartości zaspokojenia wierzytelności przede wszystkim głównych wierzycieli zabezpieczonych rzeczowo na majątku Spółdzielni. Za przeprowadzenie procesu wyboru najkorzystniejszej oferty zakupu ZCP SM „Bielmlek” odpowiadał Zarządca. Pomimo wpłynięcia dwóch ofert zakupu i rozpoczętych negocjacji z oferentami złożył on wniosek o umorzenie postępowania sanacyjnego. Mogło to mieć negatywny wpływ na skuteczne przeprowadzenie procesu sprzedaży. W szczególności gdy po wycofaniu się podmiotu, którego oferta została wybrana jako najkorzystniejsza, aktualna pozostawała oferta drugiego podmiotu zainteresowanego zakupem Spółdzielni.

 

Wobec nieskutecznej restrukturyzacji, która zakończyła się umorzeniem postępowania sanacyjnego 29 stycznia 2021 r. na wniosek BOŚ 8 marca 2021 r. sąd wszczął postępowanie upadłościowe Spółdzielni. Została ustanowiona nowa Rada Wierzycieli w skład której weszły ponownie m.in. NFOŚiGW, KOWR i BOŚ. Działania podejmowane przez członków Rady zasadniczo ograniczyły się do podejmowania uchwał dotyczących działań Syndyka, które w myśl Prawa upadłościowe, mogły być podejmowane tylko za zgodą Rady Wierzycieli. W wyniku ograniczonej aktywności ze strony wierzycieli, w dążeniu do pozyskania potencjalnych kontrahentów doszło do sprzedaży ZCP SM „Bielmlek” prywatnemu przedsiębiorcy za kwotę 87,7 mln zł. Stanowiło to 60% wartości oszacowania tego majątku wycenionego w postępowaniu upadłościowym na kwotę 147,5 mln zł.

 

Jednocześnie w okresie postępowania upadłościowego Spółdzielni doszło do zawieszenia umowy dzierżawy oraz zawarcia porozumienia pomiędzy syndykiem, a dzierżawcą. Na podstawie porozumienia Syndyk wypłacał dzierżawcy 276,7 tys. zł miesięcznie z tytułu pokrycia kosztów zarządu ZCP SM „Bielmlek” oraz nadzoru technicznego. Porozumienie to weszło w życie po zatwierdzeniu przez Sędziego Komisarza mimo, że Rada Wierzycieli nie przyjęła uchwały w sprawie wyrażenia pozytywnej opinii dotyczącej tegoż porozumienia. Łączna kwota wypłacona dzierżawcy z ww. tytułu wyniosła 1,974 mln zł.

 

Ponadto po ogłoszeniu upadłości Spółdzielni Syndyk zgodnie z Prawem spółdzielczym, zażądał od członków Spółdzielni wniesienia niewpłaconej części udziałów. Wywołało to niepokoje społeczne ze strony członków Spółdzielni oraz protesty pod siedzibą SM „Bielmlek”. Efektem tego było przyjęcie przez Radę Ministrów w trybie obiegowym rozporządzenia z 27 lipca 2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i sposobów realizacji niektórych zadań Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Na podstawie tego aktu przyznano pomoc rolnikom – udziałowcom upadłej Spółdzielni. Pomoc ta polegała na prawie do występowania o wsparcie finansowe na pokrycie nieopłaconych udziałów oraz z tytułu rekompensaty za niezapłacone wynagrodzenie za dostarczone mleko. Środki wypłacone producentom rolnym przez ARiMR na sfinansowanie wypłaty niewpłaconej części udziałów wyniosły łącznie 19,74 mln zł a w efekcie zasiliły masę upadłości. Uzyskanie tych środków przez Syndyka masy upadłości SM „Bielmlek” umożliwiło m.in. zwrot zaliczek wpłaconych na poczet postępowania upadłościowego przez NFOŚiGW, BOŚ i KOWR oraz pokrycie kosztów prowadzonego postępowania upadłościowego i zaspokajanie wierzytelności ustalonych w planach podziału.

 

Głównie wierzyciele stracili łącznie ponad 83 mln zł

 

Dodatkowo w ramach ww. pomocy dostawcy otrzymali w 2021 roku łącznie 4,94 mln zł z tytułu braku zapłaty za sprzedane do Spółdzielni mleko. Aktualnie środki te podlegają zwrotowi, ponieważ w wyniku wykonywania przez Syndyka zatwierdzonych planów podziału dostawcy uzyskali zapłatę za sprzedane mleko. Do 4 lipca 2023 r. 288 producentów rolnych zwróciło pomoc w kwocie ponad 3,708 mln zł. Pozostała kwota pomocy podlegającej zwrotowi przez 77 producentów rolnych wynosi (wg. stanu na dzień 4 lipca 2023 r.) – 1,230 mln zł.

 

NIK zwraca uwagę, że wdrożone przez państwo instrumenty pomocy członkom Spółdzielni były nieefektywne, ponieważ zasadniczo zostały wykorzystane na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego. Natomiast w sytuacji udzielania ich na etapie prowadzenia sanacji w znaczącym stopniu mogłoby umożliwić osiągnięcie celu postępowania restrukturyzacyjnego poprzez poprawę sytuacji ekonomicznej SM „Bielmlek” i przywrócenie jej zdolności do wykonywania zobowiązań, a w dalszej perspektywie kontynuację działalności Spółdzielni.

 

W związku z upadłością główni wierzyciele (NFOŚiGW, BOŚ SA i KOWR) stracili łącznie ponad 83 mln zł, tj. 51,3% uznanych wierzytelności (należność główna bez odsetek).

 

Wartość utraconych środków przez jednostki sektora finansów publicznych wyniosła 67,6 mln zł, w tym:

-        NFOŚiGW – 43 856 242,26 zł należności głównej, tj. 63,6% uznanej wierzytelności,

-        KOWR – 23 742 759,83 zł należności głównej, tj. 78,5% uznanej wierzytelności.

- BOŚ, którego większościowymi akcjonariuszami (ponad 63% akcji) są jednostki sektora finansów publicznych, utracił 15 722 707,15 zł należności głównej, tj. 24,9% uznanej wierzytelności.

 

W wyniku przeprowadzonej kontroli NIK dostrzega potrzebę dokonania zmian w przepisach regulujących zasady udzielania gwarancji i poręczeń przez państwowe osoby prawne oraz w zakresie wzmocnienia pozycji podmiotów publicznych w postępowaniach restrukturyzacyjnych w których znaczącą część wierzytelności stanowią środki jednostek sektora finansów publicznych.

 

 

Źródło: NIK