Z Kamczatki na Opolszczyznę. Wielka wędrówka bielika olbrzymiego

Obecność bielika olbrzymiego w Polsce jest zjawiskiem szokującym, ponieważ naturalny obszar występowania tego giganta obejmuje wybrzeża północno–zachodniej części Pacyfiku (Oceanu Spokojnego). 

 

 Bielik olbrzymi na polach gm. Olszanka i Lewin Brzeski

Bielik olbrzymi (Haliaeetus pelagicus) to gigant wśród orłanów (bielików). Jest największym z 8 gatunków bielików. Mierzy od 96 do 105 cm długości, a rozpiętość skrzydeł to 234 – 255 cm, choć u niektórych samic sięga nawet 265 - 270 cm. Samce ważą do 6,5 kg, a niektóre rosłe przedstawicielki gatunku osiągają nawet i 9 - 9,5 kg!

 

W piątek 21 grudnia 2018 r., razem z kol. Jarosławem Regnerem obserwowaliśmy go dwukrotnie na terenie pow. Brzeg. Najpierw pojawił się nad zalanymi wyrobiskami pożwirowych w rejonie Ptakowic (gm. Lewin Brzeski), skąd przeleciał parę km na północ i zatrzymał się wśród pól niedaleko Łosiowa. Ten „gigant” przebywał tam w grupie 5 „naszych” bielików zwyczajnych (Haliaeetus albicilla), żerujących na padłej sarnie.

 

Mając do dyspozycji lornetki o 10- i 16-krotnym powiększeniu oraz lunetę przybliżającą 30-krotnie, stwierdziliśmy że jest to osobnik w wieku niemal dorosłym (tzw. subadultus), ponieważ nie posiadał on wyraźnej białawej plamy na czole (miał zaledwie lekko rozjaśnione pióra u nasady dzioba).

 

Orłana tego widziałem także nazajutrz, w sobotę 22 grudnia ub. r. Obserwowałem go w towarzystwie dwóch leśników – Andrzeja Andrzejczyka i Mariana Domagały. Ptak nadal przebywał na polach w rejonie wsi Jasiona. Uwagę tego orłana „przykuwał” kot domowy (Felis catus), który w poszukiwaniu gryzoni opuścił zabudowania i penetrował przyległe do wsi oziminy. Kot był jednak na tyle przezorny, że zanim ten bielik nadleciał, kot zdążył dać „drapaka” w kierunku zabudowań.

 

Dwa dni obserwacji tego ogromnego orłana w okolicach Brzegu, pozwalają wyciągnąć następujące wnioski:

- w krajobrazie rolniczym pełni on rolę „czyściciela”, usuwającego podłe zwierzęta z pól,

- nie jest agresywny w stosunku do naszych dużych ptaków szponiastych, jak np. bielik zwyczajny, mimo iż przewyższa go swoja wielkością i wagą.

 

Skąd się wziął ?

Obecność tego pacyficznego orłana w Polsce, niejako z „automatu” nasuwa pytania:

- skąd obecność tego gatunku na drugim krańcu Eurazji?

- w jaki sposób trafił do w Europie bieliki olbrzymie?

 

Wiadomo, że niektóre osobniki tego orłana zalatują na zachód i północ od areału lęgowego – notowano je np. w środkowej Jakucji (w dorzeczu Leny) oraz na południu Czukotki (w ujścia rzeki Anadyr). Natomiast brak do tej pory jakichkolwiek informacji i pojawach tego orłana dalej na zachód, czyli w środkowej części Syberii i na wybrzeżu Oceanu Arktycznego.

 

Mając wiedzę o dalekodystansowych możliwości przemieszczania się niektórych młodocianych bielików olbrzymich (okolice Jakucka, rejon Aleutów i Alaski), nie można wykluczyć, że mogą mieć miejsce przypadki pojawiania się takich osobników na wybrzeżach północnej Syberii, np. w delcie Leny. Jeżeli przyjąć, że tylko jeden na 10 młodocianych bielików olbrzymich, które nawiedzają syberyjskie wybrzeże Oceanu Arktycznego, jest w stanie trafić na półwysep Tajmyr, to jego szanse na dotarcie do Europy stają się całkiem realne. Dlaczego? Ponieważ każdej jesieni wiele gatunków ptaków (łabędzie, gęsi, kaczki i siewki) kieruje się z Tajmyru na zachód, ku Europie.

 

Potencjalnie jest więc możliwe spontaniczne pojawianie się w Europie pojedynczych bielików olbrzymich, jednakże „twardych” dowodów na występowanie tego zjawiska na razie nie posiadamy.

 

Nad Pacyfikiem

Bielik olbrzymi gniazduje wyłącznie na tzw. rosyjskim Dalekim Wschodzie. Najliczniej występuje na półwyspie Kamczatka i wybrzeżu Morza Ochockiego, czyli na skrajnym północnym wschodzie Syberii, od tzw. Kraju Koriackiego, przez rejon Magadanu, aż po ujście rzeki Amur. Nieliczne populacje bielika olbrzymiego gniazdują także na niektórych wyspach archipelagu Kuryli i na Sachalinie. Liczebność populacji lęgowej bielika olbrzymiego szacowana jest na ok. 2 tys. par, a łączna liczba wszystkich osobników oceniona została na ok. 4,6 – 5,1 tys.

 

Bielik olbrzymiego gniazduje zazwyczaj w bezpośrednim sąsiedztwie wybrzeża Pacyfiku. Żeruje on głównie na rybach, które chwyta na morskich płyciznach i w ujściach większych rzek. Ale potrafi on gniazdować z dala od wybrzeża - nad dużymi rzekami, jak np. w dolnym biegu Amuru, a także nad jeziorami. Na wodach słodkich bieliki olbrzymie polują gł. na ryby i dzikie ptaki wodne (kaczki i gęsi), a także na piżmaki.

 

Większość bielików olbrzymich z wybrzeża Morza Ochockiego migruje na zimę w ku południowi, kierując się głównie do Japonii, a w niewielkiej liczbie do Korei i ku wybrzeżom wschodnich Chin. Większość zimujących w Japonii bielików olbrzymich, przebywa na wybrzeżu Hokkaido, a zwłaszcza na półwyspie Shiretoko, gdzie w niektóre sezony zimowe przebywa nawet i 700 osobników tego gatunku.

 

Natomiast na Kamczatce ze względu na wzmożona aktywność wulkaniczną, skutkującą podczas zim występowaniem niezamarzniętych wód śródlądowych, sytuacja jest osobliwa, ponieważ pomimo swego subarktycznego położenia, kamczackie bieliki olbrzymie są w większości osiadłe.

 

Do Ameryki

Ciekawostką jest fakt, iż nieliczne osobniki bielika olbrzymiego mylą drogę na swe tradycyjne zimowiska i zamiast kierować się jesienią ku południowi, lecą w na zachód i trafiają na należące do USA wyspy na Morzu Beringa (gł. Aleuty oraz wyspa Prybilova). Niektóre z nich pojawiają się nawet na wybrzeżu Alaski!

 

Szczególnie intrygujące były obserwacje dorosłego bielika olbrzymiego, który przebywał w parze z bielikiem amerykańskim (Haliaeetus. leucocephalus) w rejonie Juneau, na południowym wschodzie Alaski). Sensacją była obserwacja prawdopodobnego hybryda tych dwóch gatunków, sfotografowanego zimą 2004 / 2005, na terytorium sąsiadującej z Alaską kanadyjskiej prowincji Kolumbia Brytyjska.

 

Po zachodniej stronie Eurazji

W Europie notowano dotychczas pojedyncze bieliki olbrzymie. Pierwszym, jakiego stwierdzono na naszym kontynencie, był dorosły osobnik, obserwowany na wybrzeżu Finlandii, przez 2,5 roku - od kwietnia 1991, do sierpnia 1993 r. Przebywające na swobodzie bieliki olbrzymie notowano także w Niemczech i w Danii.

 

W Polsce znanych jest już co najmniej 10 stwierdzeń tego olbrzyma. Po raz pierwszy udokumentowano pobyt młodocianego osobnika w maju 2012 r. Ptak ten przebywał na jednym z drzew w ogrodzie, na terenie Władysławowa (woj. pomorskie). Półtora roku później, w grudniu 2013 r., młodego bielika olbrzymiego stwierdzono niedaleko Inowrocławia. Dwa miesiące później - w lutym 2014 r. - nad Wisłą w rejonie Solca Kujawskiego (poniżej Włocławka) sfotografowano prawdopodobnie tego samego ptaka, którego wcześniej widziano pod Inowrocławiem. W 2016 r. mieliśmy w Polsce do czynienia z co najmniej dwoma bielikami olbrzymimi: w marcu z zoo w Płocku uciekła samica, którą następnie widywano w kwietniu w okolicach Skierniewic (Mazowsze) i w maju w Lasach Janowskich (Lubelszczyzna). Schwytano ją dopiero w listopadzie 2016 r. w okolicach Przemyśla, skąd przewieziono ją z powrotem do płockiego zoo. Ale w jesienią 2016 r. pojawił się u nas też młodociany bielik olbrzymi – we wrześniu odnotowano go nad Zalewem Wiślanym, a w listopadzie przebywał niedaleko Obornik Wielkopolskich. Być może – po niespełna 2 latach, tego właśnie osobnika widziano w maju 2018 r. nad Zalewem Wiślanym, a w grudniu 2018 r. w okolicach Brzegu.

 

Trzymany w niewoli

Bielik olbrzymi, ze względu na swój wyjątkowo spektakularny wygląd, stał się obiektem „westchnień” nie tylko wielu hodowców ptaków, ale także wszelkiej maści snobów, którzy są w stanie wyłożyć znaczne środki, aby mieć u siebie tego orłana. Pazerność ludzka nie zna granic, więc proceder wykradania z gniazd nielotnych piskląt na obszarze areału lęgowego, nie jest czymś nadzwyczajnym. Także i na Dalekim Wschodzie ludzi łasych na pieniądze nie brakuje, a fakt, iż chodzi o gatunek nieliczny, podlegający w Rosji ścisłej ochronie prawnej, nie jest powodem, aby zrezygnowali z tego kryminalnego procederu.

 

Tym sposobem młode bieliki olbrzymie trafiły do Europy, aby zaspokoić zachciankę co niektórych snobów. A że w prywatnych hodowlach, jak i w ogrodach zoologicznych zdarzają się przypadki skutecznych ucieczek z wolier, więc niektóre osobniki uzyskawszy możliwość tzw. wolnego lotu, wykorzystują tą możliwość i wybierając życie na swobodzie. Bardzo prawdopodobne są również ucieczki niektórych bielików olbrzymich, hodowanych w Europie przez sokolników.

 

Część orłanów olbrzymich trafiła do Europy w sposób legalny, za pośrednictwem ogrodów zoologicznych Federacji Rosyjskiej. Np. w moskiewskim zoo od ponad 20 lat dość regularnie odchowywane są pisklęta bielika olbrzymiego. W ostatnich latach zoo w Moskwie dysponowało co najmniej 2 parami, od których otrzymywano potomstwo. Wysoki obecnie poziom wiedzy nt. genetyki i zastosowanie jej w praktyce sprawiło, że wyniki hodowli, a zwłaszcza uzyskiwanie potomstwa u tego orłana, są na tyle efektywne, że jego obecność w ogrodach zoologicznych przestaje nosić znamiona wyjątkowości – w polskich ogrodach eksponowane są m. in. w Płocku, Poznaniu i we Wrocławiu.

 

Autor: Marek Stajszczyk