USD -
3.9415
EUR -
4.2773
GBP -
5.0709
DKK -
0.5732
Wierzycielowi przysługują również środki, które umożliwiają egzekucję - w przypadku gdy dłużnik uchyla się od zapłaty należności, co więcej zbywa majątek na rzecz osób trzecich lub bliskich.
Skarga pauliańska
Uregulowana jest w Kodeksie cywilnym. Zgodnie z art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego (zwana dalej k.c.) „gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć”.
Definicja czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli
Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.
Świadomość pokrzywdzenia wierzycieli
Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Trzeba wykazać niewypłacalność dłużnika! Dowodem może być postanowienie Komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego na skutek jego bezskuteczności, złożenie wykazu majątku dłużnika, postanowienie Sądu oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika (np. w sytuacji, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na pokrycie tych kosztów).
Rzeczywista niewypłacalność dłużnika (lub jej wyższy stopień) spowodowana przez zaskarżoną czynność musi istnieć (utrzymywać się) w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną wobec niego. Z tej przyczyny sąd powinien brać pod uwagę także czynności prawne zdziałane przez dłużnika już po dokonaniu zaskarżonej czynności i stan jego majątku w chwili zamknięcia rozprawy oraz ocenić, czy między ustalonym stanem niewypłacalności lub wyższego stopnia niewypłacalności, a zaskarżoną skargą pauliańską czynnością prawną dłużnika istnieje związek przyczynowy1.
Również wierzytelności przyszłe podlegają ochronie pauliańskiej.
Przesłankami skargi pauliańskiej są:
1) istnienie wierzytelności podlegającej ochronie pauliańskiej i pokrzywdzenie wierzycieli;
2) uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej;
3) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;
4) wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią o pokrzywdzeniu wierzycieli dłużnika i zła wiara osoby trzeciej2.
Przesłanki określone w art. 527 k.c. muszą być spełnione łącznie, co oznacza, że jeżeli uprawniony nie uprawdopodobni chociażby jednej z nich, pozew zostanie oddalony.
Stan świadomości osoby trzeciej jest oceniany według stanu istniejącego w chwili dokonywania czynności.
Dla zastosowania art. 527 k.c. nie jest konieczne wykazanie, że nastąpiło ogłoszenie upadłości dłużnika3. Należy jednak pamiętać, że powództwo o uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną może w razie upadłości dłużnika wytoczyć tylko syndyk masy upadłości (zgodnie z art. 132 Prawa upadłościowego).
Również przepisy karne zabraniają dokonywania czynności przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli.
Ustawa nie definiuje kryterium „bliskiego stosunku”, o jakim mowa w art. 527 § 3 k.c., pozostawiając tę kwestię ocenie sądu. Uznanie osoby trzeciej za osobę będącą w bliskim stosunku z dłużnikiem uzależnione jest od oceny okoliczności ujawnionych w konkretnym przypadku. Stosunek bliskości co do zasady wynika z powiązań rodzinnych – pokrewieństwa, małżeństwa czy powinowactwa. Może też wynikać z narzeczeństwa, konkubinatu, przyjaźni, koleżeństwa, znajomości, wdzięczności.
Skarga pauliańska chroni wyłącznie wierzytelności pieniężne!
Artykuł 527 k.c. ma również zastosowanie do czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z jednym tylko z wierzycieli, jeżeli jest to czynność naruszająca wynikającą z ustawy lub umowy kolejność zaspokajania wierzycieli, to znaczy jeżeli dłużnik dowolnie dokonał uprzywilejowania niektórych spośród jego wierzycieli kosztem pozostałych4.
Co istotne, przepisy art. 300 § 1 i 2 Kodeksu karnego oraz art. 302 § 1 Kodeksu karnego zabraniają dokonywania czynności, które mają na celu pokrzywdzenie wierzyciela oraz uprzywilejowanie jednych wierzycieli ze szkodą dla pozostałych.
Korzyść majątkowa uzyskana bezpłatnie
Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
Bezpłatną korzyścią majątkową jest korzyść uzyskana w wyniku darowizny, jak również w wyniku każdego innego przysporzenia, jeżeli osoba dokonująca tego przysporzenia, nie otrzymała w zamian korzyści majątkowej stanowiącej jego ekwiwalent5.
Domniemanie
Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.
Działanie w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli
Przepisy dotyczące skargi pauliańskiej stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dłużnik działał w zamiarze pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli. Jeżeli jednak osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową odpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną tylko wtedy, gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała.
Darowizna stanowi korzyść majątkową uzyskaną bezpłatnie.
Realizacja uprawnienia
Uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową.
W wypadku gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią, wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.
Reasumując, w wypadku rozporządzenia korzyścią przez osobę trzecią wierzyciel może bezpośrednio skierować pozew o uznanie czynności za bezskuteczną przeciwko kolejnemu nabywcy korzyści. Musi jednak wykazać, iż nabywca korzyści posiadał wiedzę o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną, wymóg ten jednak nie obowiązuje, jeśli rozporządzenie korzyścią było nieodpłatne.
Kierując powództwo przeciwko kolejnemu nabywcy korzyści, dążąc do uwzględnienia powództwa, wierzyciel musi wykazać, że czynność dłużnika z osobą trzecią, jak i kolejnym nabywcą została dokonana w okolicznościach uzasadniających uznanie tych czynności za bezskuteczne.
Pierwszeństwo zaspokojenia
Wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.
Wierzyciel ma możliwość prowadzić egzekucję z tego przedmiotu lub prawa w oparciu o tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi, bez konieczności uzyskania dodatkowego tytułu wykonawczego przeciwko osobie trzeciej6.
Zwolnienie się od zadośćuczynienia osoby trzeciej
Osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.
Termin
Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.
1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2015 r., V CSK 320/14, LEX nr 1677142.
2 Ciszewski Jerzy (red.), Nazaruk Piotr (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, LEX.
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1998 r., sygn. III CKN 612/97.
4. Wyrok SA w Katowicach z dnia 6 grudnia 2012 r., I ACa 649/12, LEX nr 1271822.
5. M. Sychowicz [w:] J. Gudowski i in., Kodeks..., t. 3, Zobowiązania, 2017, kom. do art. 528, nt 1–2).
6. Postanowienie SN z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 375/10, LEX nr 786396.
