Inne środki obrony wierzyciela

Oprócz skargi pauliańskiej wierzycielowi przysługują inne środki prawne, uregulowane między innymi w Kodeksie cywilnym i Kodeksie postępowania cywilnego.

 

Żądanie uznania czynności za bezskuteczną

 

Zgodnie z art. 59 Kodeksu cywilnego (zwanego w dalszej części artykułu również k.c.) „W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna. Uznania umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia”.

 

W wyroku Sądu Najwyższego przyjęto, że rolnik, który przekazał gospodarstwo rolne następcy – ten zaś zbył je pod tytułem darmym osobie trzeciej – nabywa przeciwko darczyńcy i obdarowanemu roszczenie z art. 59 k.c., jeżeli odzyskanie przedmiotu przekazania nie jest możliwe mimo rozwiązania umowy przekazania na zasadzie art. 89 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników¹.

 

Zaskarżenie umowy dożywocia przez wierzyciela alimentacyjnego

 

Zgodnie z art. 916 § 1 Kodeksu cywilnego „osoba, względem której ciąży na dożywotniku ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną w stosunku do niej, jeżeli wskutek tej umowy dożywotnik stał się niewypłacalny. Uprawnienie to przysługuje bez względu na to, czy dożywotnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, oraz bez względu na czas zawarcia umowy”. Uznania umowy o dożywocie za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej umowy.

 

Zawarcie umowy dożywocia może doprowadzić do sytuacji, w której dożywotnik okaże się niewypłacalny i nie będzie w stanie wywiązać się z własnych zobowiązań wobec osoby, względem której ciąży na nim ustawowy obowiązek alimentacyjny².

 

Artykuł 916 jako lex specialis względem art. 527 i nast. Kodeksu cywilnego wzmacnia ochronę wierzyciela alimentacyjnego w porównaniu z ogólnymi zasadami ochrony pokrzywdzonych wierzycieli w ten sposób, że roszczenie o uznanie umowy dożywocia za bezskuteczną w stosunku do niego przysługuje wierzycielowi alimentacyjnemu bez względu na to, czy dożywotnik zawarł umowę w dobrej lub złej wierze. Roszczenie to przysługuje również na identycznych zasadach tzw. przyszłym wierzycielom alimentacyjnym (por. art. 530 Kodeksu cywilnego)³.

 

Niewypłacalność dłużnika

 

Podstawową przesłanką wystąpienia z żądaniem uznania bezskuteczności umowy dożywocia na podstawie art. 916 k.c. jest niewypłacalność dłużnika. Stan niewypłacalności musi być oceniany według zasad ogólnych (art. 527 i nast. k.c.). Stąd też osoba uprawniona do alimentów musi legitymować się tytułem wykonawczym wobec dożywotnika i wykazać bezskuteczność prowadzonej egzekucji. W przeciwnym razie nie udowodni stanu niewypłacalności dłużnika. Konsekwencją uznania bezskuteczności umowy dożywocia jest możliwość zaspokojenia roszczeń alimentacyjnych z nieruchomości obciążonej dożywociem⁴.

 

Zobowiązany do spełniania świadczeń z umowy dożywocia może zwolnić się z obowiązku zadośćuczynienia żądaniu osoby uprawnionej, jeżeli zaspokoi wierzyciela lub wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dożywotnika (zgodnie z art. 533 k.c.).

 

Możliwość zaskarżenia odrzucenia spadku

 

Art. 1024 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi: „Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika”.

 

Fot. 1 – Istnieje możliwość zaskarżenia odrzucenia spadku dokonanego z pokrzywdzeniem wierzycieli.

 

Cytowany artykuł przewiduje możliwość zaskarżenia odrzucenia spadku dokonanego z pokrzywdzeniem wierzycieli. Odrzucenie spadku sprawia, że pewne składniki majątku nie wchodzą do majątku osobistego dłużnika, co może uniemożliwiać lub znacznie utrudniać możliwość zaspokojenia roszczeń wierzycieli.

 

Ponadto zgodnie z §  2 w/w artykułu „uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku”.

 

Wierzyciel, względem którego odrzucenie spadku przez spadkobiercę zostało uznane za bezskuteczne, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby powołanej na miejsce spadkobiercy dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek odrzucenia spadku nie weszły do majątku spadkobiercy (por. art. 532 k.c.).

 

Powództwo należy kierować przeciwko osobie (osobom), która została powołana do dziedziczenia wskutek odrzucenia spadku przez spadkobiercę, lub przeciwko osobie, na której rzecz, na zasadach określonych w art. 531 § 2 (k.c.), nastąpiło dalsze rozporządzenie spadkiem⁵.

 

Nie powoduje pokrzywdzenia wierzycieli czynność prawna dłużnika zmniejszająca jego majątek, jeżeli dłużnik w zamian za swoje świadczenie uzyskał ekwiwalent, który nadal znajduje się w jego majątku lub posłużył mu do zaspokojenia wierzycieli⁶.

 

Skarga na czynności Komornika

 

Wierzycielowi również przysługuje skarga, w sytuacji gdy wskutek czynności bądź zaniechania Komornika zostały naruszone jego prawa.

 

Wierzyciel powinien wnieść skargę w terminie 7 dni od dnia dokonania czynności, w której jego prawo zostało naruszone bądź zagrożone. W przypadku gdy wierzyciel nie wiedział o dokonanej czynności, termin ten liczy się od dnia powzięcia informacji o dokonaniu/zaniechaniu czynności przez Komornika. Skargę wnosi się do sądu rejonowego. Skargę rozpoznaje sąd właściwy ze względu na siedzibę kancelarii komornika.

 

Skarga nie przysługuje na zarządzenie komornika o wezwaniu do usunięcia braków pisma, na zawiadomienie o terminie czynności oraz na uiszczenie przez komornika podatku od towarów i usług.

Skarga powinna zawierać:

1) oznaczenie Sądu,

2) oznaczenie stron,

3) oznaczenie pisma,

4) sygnaturę akt komorniczych,

5) oznaczenie zaskarżonej czynności lub czynności, której zaniechano,

6) wniosek o zmianę, uchylenie lub dokonanie czynności wraz z uzasadnieniem,

7) podpis wierzyciela,

8) wymienienie załączników.

 

Skarga podlega opłacie sądowej w wysokości 50 zł, zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

 

Skarga może być wniesiona na urzędowym formularzu.

 

Wzór wniosku o wszczęcie egzekucji i skargi na czynność Komornika można pobrać tutaj - kliknij. 

Fot. 2 – Wierzyciel może złożyć do Sądu wniosek o wyjawienie majątku.

 

Wniosek o wyjawienie majątku

 

Zgodnie z art. 913 Kodeksu postępowania cywilnego „Jeżeli zajęty w egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności lub jeżeli wierzyciel wykaże, że na skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej należności, może on żądać zobowiązania dłużnika do złożenia wykazu majątku z wymienieniem rzeczy i miejsca, gdzie się znajdują, przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych lub informacji o odpłatnych i nieodpłatnych czynnościach prawnych, których przedmiotem jest rzecz lub prawo o wartości przekraczającej w dniu dokonania tych czynności wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, dokonanych na rzecz osób trzecich, w pięcioletnim okresie poprzedzającym wszczęcie egzekucji, w wyniku których stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności, oraz do złożenia przyrzeczenia”.

 

Dłużnik składa wykaz, o którym mowa w § 1 wyżej wymienionego artykułu, pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia, o czym sąd poucza go przed odebraniem wykazu.

 

Wierzyciel może żądać wyjawienia majątku także przed wszczęciem egzekucji gdy:

1) uprawdopodobni, że nie uzyska zaspokojenia w pełni swojej należności ze znanego mu majątku albo z przypadających dłużnikowi bieżących świadczeń periodycznych za okres sześciu miesięcy;

2) po uzyskaniu tytułu wykonawczego wezwał dłużnika do zapłaty stwierdzonej nim należności listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, a dłużnik nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty.

Wniosek o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku składa się w sądzie właściwości ogólnej dłużnika. Do wniosku należy dołączyć odpis protokołu zajęcia lub inne dokumenty uzasadniające obowiązek wyjawienia majątku, a jeżeli wniosek złożono przed wszczęciem egzekucji, także tytuł wykonawczy.

Sąd rozpoznaje wniosek po wezwaniu i wysłuchaniu stron, jeżeli się stawią. Wykaz i przyrzeczenie sąd odbierze niezwłocznie. W uzasadnionych wypadkach sąd może wyznaczyć dłużnikowi termin nie dłuższy niż tydzień.

Zasady tej instytucji prawnej regulują przepisy – art. 913 - 920¹ k.c.

 

Zastrzeżenia do oszacowania wartości ruchomości

Zastrzeżenia do oszacowania wartości dokonanego przez komornika wnosi się komornikowi do protokołu przy zajęciu ruchomości, a gdyby nie było to możliwe - w terminie trzech dni od dnia doręczenia odpisu protokołu zajęcia. W razie wniesienia zastrzeżeń komornik zamieszcza w protokole zajęcia wzmiankę o ich treści i wyznacza biegłego.

 

O sposobie i terminie wniesienia zastrzeżeń do oszacowania wartości komornik poucza strony, dokonując zajęcia, a jeżeli zajęcia dokonano pod nieobecność strony - przy doręczeniu protokołu zajęcia.

 

Jeżeli komornik uzna, że w celu oszacowania wartości należy wezwać biegłego, albo wierzyciel lub dłużnik wniósł zastrzeżenia, oszacowania wartości dokonuje komornik na podstawie opinii biegłego przy samym zajęciu, a gdyby to nie było możliwe, w terminie późniejszym. Jeżeli wartość zajętej ruchomości według oceny komornika przekracza dwadzieścia pięć tysięcy złotych, komornik wzywa do oszacowania wartości biegłego.

 

Fot. 4 – Wierzyciel również ma prawo do złożenia skargi na czynność lub zaniechanie Komornika.

 

Ogólne prawa wierzyciela wobec dłużnika (w zależności od konkretnego stanu faktycznego):

1) do wyegzekwowania należności wraz z odsetkami,

2) do swobodnego wyboru sposobu prowadzenia egzekucji przez Komornika, tj. środków egzekucyjnych (np. egzekucji z nieruchomości, ruchomości, zajęcia rachunku bankowego dłużnika),

3) do wiedzy o majątku dłużnika,

4) do odszkodowania,

5) do naprawienia szkody,

6) do wykonania zastępczego,

7) do ustanowienia hipoteki bądź zastawu,

8) do odsetek – przy świadczeniu pieniężnym,

9) do kary umownej – przy świadczeniu niepieniężnym,

10) do skargi na czynność bądź zaniechania Komornika,

11) do zastrzeżeń do oszacowania wartości ruchomości przez Komornika,

12) do pokrycia wszelkich kosztów, w szczególności kosztów sądowych, kosztów zastępstwa procesowego i komorniczych (które musiał ponieść wierzyciel w celu dochodzenia wierzytelności).

 

Nie istnieje zakaz ponownego wszczęcia egzekucji po jej umorzeniu!

 

Reguluje to art. 826 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego: „umorzenie postępowania egzekucyjnego powoduje uchylenie dokonanych czynności egzekucyjnych, lecz nie pozbawia wierzyciela możności wszczęcia ponownej egzekucji, chyba że z innych przyczyn egzekucja jest niedopuszczalna. Umorzenie postępowania egzekucyjnego nie może naruszać praw osób trzecich”.

1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1997 r., I CKN 694/97, LEX nr 1225330.

2. Teresa Bielska-Sobkowicz [w:] Jacek Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom V. Zobowiązania. Część szczegółowa, wyd. II, opublikowano: WKP 2017.

3. Anna Sylwestrzak [w:] Małgorzata Balwicka-Szczyrba (red.), Anna Sylwestrzak (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, Opublikowano: LEX/el. 2023.

4. Elżbieta Niezbecka [w:] Andrzej Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część szczególna, wyd. II, Opublikowano: LEX 2014.

5. J. Ciszewski, J. Knabe [w:] J. Ciszewski (red.), P. Nazaruk (red.), Kodeks cywilny, opublikowano: WKP 2019.

6.  Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 1999 r., I CKN 287/98, LEX nr 147235).