Zachowanie bezpieczeństwa przy obsłudze maszyn

Lato sprzyja wykonywaniu licznych prac na polu. Ważne, by zadbać o bezpieczeństwo swoje i innych podczas użytkowania maszyn rolniczych. Zasady obsługi sprzętu rolniczego określa między innymi Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 12 stycznia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze ciągników, maszyn, narzędzi i urządzeń technicznych stosowanych w rolnictwie. W niniejszym artykule omówię przede wszystkim zasady związane z zachowaniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy podczas zbiorów płodów rolnych.

 

Przy obsłudze sprzętu rolniczego należy przestrzegać zasad określonych przez producentów w instrukcjach obsługi.

 

Sprzęt rolniczy powinien być wyposażony w:

1) osłony zespołów i części ruchomych mogących stwarzać zagrożenie dla osób obsługujących ten sprzęt,

2) narzędzia niezbędne do bezpiecznej jego obsługi.

Kontrola stanu technicznego

Kontrola stanu technicznego, regulowanie i wykonywanie doraźnych napraw i prac konserwacyjnych oraz czyszczenie części lub zespołów roboczych sprzętu rolniczego dopuszczalne są po uprzednim unieruchomieniu silnika i wyłączeniu wszystkich napędzanych zespołów tego sprzętu. Dopuszczalne jest regulowanie napędzanych hydraulicznie zespołów roboczych podczas ich pracy, jeżeli instrukcja obsługi to przewiduje. Podczas każdej przerwy w pracy sprzętu rolniczego napęd powinien być wyłączony.

 

Rozporządzenie reguluje, iż przed uruchomieniem samojezdnego sprzętu rolniczego należy sprawdzić stan techniczny układu hamulcowego, instalacji rozruchowej i oświetleniowej, układu kierowniczego, zespołu jezdnego oraz układu zawieszenia narzędzi i zaczepu transportowego.

Katalog niedopuszczalnych zachowań

 

Niedopuszczalne jest między innymi:

1) odpieranie sprzętu rolniczego na prowizorycznych podstawkach,

2) wykonywanie napraw pod uniesionymi i nie zabezpieczonymi przed samoczynnym opadnięciem maszynami rolniczymi lub ich zespołami,

3) pozostawianie sprzętu rolniczego na stokach lub innych pochyłościach terenu bez zabezpieczenia go przed samoczynnym stoczeniem się,

4) odchylanie, zdejmowanie i zakładanie osłon lub innych zabezpieczeń w czasie pracy sprzętu rolniczego.

 

Fot. 1 - W czasie pracy sprzętu rolniczego niedopuszczalne jest odchylanie, zdejmowanie i zakładanie osłon lub innych zabezpieczeń.

 

Osoby obsługujące maszyny przyczepiane, zawieszane lub półzawieszane do ciągnika powinny zajmować miejsce na pomostach technologicznych. Maszyny i narzędzia do prac rolniczych i melioracyjnych powinny być przechowywane w miejscach zadaszonych oraz w sposób zapobiegający okaleczeniu ludzi bądź zwierząt.

 

W czasie eksploatacji samojezdnego sprzętu rolniczego i melioracyjnego niedopuszczalne jest:

1) zaczepianie lin, łańcuchów lub haków holowniczych do miejsc konstrukcyjnie nie przewidzianych do tego celu,

2) wskakiwanie na sprzęt lub zeskakiwanie z niego w czasie jego ruchu,

3) sprawdzanie poziomu cieczy chłodzącej w układzie chłodzenia lub otwieranie korka wlewu oleju przy rozgrzanym silniku,

4) rozłączanie napędu lub zatrzymanie pracy silnika podczas jazdy ze stoków,

5) pozostawianie uruchomionego sprzętu bez dozoru,

6) uruchamianie sprzętu w pomieszczeniach zamkniętych, nie wyposażonych w system odprowadzania spalin na zewnątrz,

7) używanie sprzętu w pomieszczeniach, w których zachodzi niebezpieczeństwo wybuchu pyłu, par etyliny lub palnego gazu.

 

Zbiór plonów

 

Przyrząd tnący maszyn do zbioru zielonek, zbóż i innych roślin, w okresach przerw w pracach polowych oraz podczas transportu, powinien być osłonięty. Listwę nożową po wyjęciu z przyrządu tnącego należy zabezpieczyć osłoną.

 

Do katalogu niedopuszczalnych zachowań należy:

1) uruchamianie kombajnów do zbioru zbóż, zielonek i innych roślin, jeżeli w obrębie ich działania znajdują się osoby postronne,

2) dokonywanie omłotów w pomieszczeniach gospodarczych przy użyciu kombajnów do zbioru zbóż,

3) używanie kombajnów do zbioru zielonek, zbóż i innych roślin na terenie o pochyleniu powyżej 10 stopni, jeżeli nie zostały uprzednio przystosowane do pracy na takim terenie.

 

Zbieranie słomy

 

Dopuszcza się zakładanie sznurka do aparatów wiążących prasy zbierającej i snopowiązałki po wyłączeniu napędu i unieruchomieniu silnika ciągnikowego. Dopuszcza się regulowanie wielkości prasowanego snopa podczas pracy prasy stacjonarnej współpracującej z młocarnią.

 

Niedopuszczalne jest używanie ścinacza zielonek, jeżeli osoby postronne znajdują się w odległości mniejszej niż 25 m od pracującej maszyny.

 

Pomieszczenia, w których odbywa się czyszczenie, dosuszanie lub sortowanie ziarna zbóż i nasion roślin, powinny być wyposażone w urządzenia wentylacyjne.

W czasie pracy stertnika do słomy niedopuszczalne jest:

1) przechodzenie pod jego korytem,

2) podnoszenie i opuszczanie koryta z uszkodzoną lub zużytą linką wydźwigu,

3) pozostawianie stertnika bez nadzoru.

 

Fot. 2 - Należy pamiętać, że ciągnik i przyczepa powinny posiadać aktualne badania techniczne i ubezpieczenie OC.

 

Zastosowanie przyczep

 

Przyczepy rolnicze wyposażone w hamulce typu bezwładnościowego mogą być agregowane z ciągnikiem, pod warunkiem że łączna masa przyczepy z transportowanym ładunkiem nie przekroczy 5.000 kg. Niedopuszczalne jest łączenie środków transportowych, o których mowa powyżej, w podwójne zestawy.

 

Skrzynie ładunkowe przyczep wywrotek powinny być zabezpieczone sworzniami ze wszystkich stron. W razie holowania dwóch przyczep układy hamulcowe całego zestawu powinny być połączone.

 

Niedopuszczalne jest:

1) przechylanie skrzyń ładunkowych przyczep wywrotek na jednym sworzniu lub przy całkowitym kącie wychylenia większym niż 50 stopni,

2) dokonywanie wywrotu ładunku w kierunku pochylenia terenu,

3) nierównomierne rozmieszczanie ładunku lub przekraczanie ich ładowności.

 

Niedopuszczalne jest uruchamianie dźwigu lub żurawia samochodowego, jeżeli osoby postronne znajdują się w odległości mniejszej niż 10 m od pracującej maszyny.

 

Zastosowanie ładowacza uniwersalnego

 

Dopuszczalna jest praca ładowacza uniwersalnego na terenie o pochyleniu do 3 stopni, jeżeli instrukcja obsługi nie przewiduje inaczej. Przed rozpoczęciem pracy sprzętu, pojemnik przeciwwagi należy obciążyć zgodnie z zaleceniami producenta.

 

Ponadto przy obsłudze ciągników, maszyn i narzędzi rolniczych niedopuszczalne jest:

- uruchamianie ciągników i maszyn dzieciom, osobom nietrzeźwym lub po spożyciu środków odurzających;

- praca w luźnej odzieży i bez nakrycia głowy zabezpieczającego długie włosy;

- użytkowanie maszyn niezgodnie z ich przeznaczeniem;

- użytkowanie ciągników oraz maszyn niesprawnych technicznie;

-  transport dzieci na maszynach i pojazdach niedostosowanych do przewozu osób;

- przewożenie osób w nieprzystosowanym do tego celu ciągniku, na elementach karoserii, schodkach, zaczepach i belce transportowej;

- dokonywanie zmian konstrukcyjnych maszyny, demontażu osłon, urządzeń zabezpieczających i sygnalizacyjnych¹.

 

Z kolei w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów określono, iż podczas zbioru, transportu i składowania płodów rolnych należy:

1) stosować się do instrukcji obsługi maszyn,

2) stosować silniki elektryczne o odpowiednim do warunków pracy stopniu ochrony; minimalna odległość układu napędowego od stert, stogów i budynków o konstrukcji palnej powinna wynosić 5 m,

3) ustawiać silniki spalinowe na podłożu niepalnym, w odległości co najmniej 10 m od stert, stogów lub budynków o konstrukcji palnej,

4) zabezpieczać urządzenia wydechowe silników spalinowych przed wylotem iskier,

5) zapewnić możliwość ewakuacji ludzi i sprzętu,

6) przechowywać niezbędne materiały pędne, w ilości nieprzekraczającej dobowego zapotrzebowania, w zamkniętych nietłukących się naczyniach, w odległości co najmniej 10 m od punktu omłotowego i miejsc występowania palnych płodów rolnych,

7) wyposażyć miejsca omłotów, stertowania i kombajnowania w gaśnice oraz w razie potrzeby w sprzęt służący do wykonywania pasów ograniczających rozprzestrzenianie się pożaru.

 

Ponadto zabroniono palenia tytoniu przy obsłudze sprzętu, maszyn i pojazdów podczas zbiorów palnych płodów rolnych oraz ich transportu, a także używania otwartego ognia oraz palenia tytoniu w odległości mniejszej niż 10 m od miejsca omłotów i miejsc występowania palnych płodów rolnych.

 

Fot. 4 - Przed rozpoczęciem pracy, należy przeszkolić pracowników z obsługi maszyn.

 

Zasady bezpiecznej obsługi pędni i jej części

 

Dodatkowo w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy wskazano, iż w czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie pasów pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu. Pędnie powinny posiadać urządzenia do zawieszania pasów pędnych zapobiegające zetknięciu się zrzuconych pasów, lin lub taśm z częściami pędni będącymi w ruchu. Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być napinane, naprawiane, łączone, skracane i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyn.

 

Przepisy higienicznosanitarne

 

Osoby zatrudnione przy obsłudze sprzętu rolniczego powinny mieć dostęp do apteczki pierwszej pomocy. Opiekę nad apteczką i udzielanie pierwszej pomocy należy powierzyć pracownikowi przeszkolonemu w tym zakresie.

 

Osoby obsługujące sprzęt rolniczy powinny posiadać odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do występujących zagrożeń.

 

Odpowiedzialność pracodawcy

 

Należy pamiętać, iż pracodawca odpowiada za stan bezpieczeństwa i higieny pracy. Z kolei bezwarunkowy charakter tej odpowiedzialności oznacza, że pracodawca nie może się od niej uwolnić zarzutem, że również pracownik nie dopełnił obowiązków z zakresu bhp².

 

1. Dr Ernest Nasternak, Waldemar Miłkowski, Justyna Adamska, Bezpieczeństwo i higiena pracy w rolnictwie Poradnik dla rolników i przedsiębiorców rolnych, Warszawa 2021, s. 103.

2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 listopada 2015 r., sygn. III APa 27/15.