Tańczące ptaki

Międzynarodowy Dzień Tańca (ang. International Dance Day) – święto ustanowione w 1982 roku pod auspicjami UNESCO. Z okazji święta każdego roku inny artysta związany z tańcem przygotowuje orędzie do jego miłośników. Może po wielu informacjach dotyczących tańca jako ważnego elementu sztuki i kultury, czas na przyrodnicze nawiązania? Nim to jednak oficjalnie – mamy nadzieję – nastąpi, to my już dzisiaj wskazujemy, że taniec jest bardzo ważny także w przypadku zwierząt, w tym ptaków.

Tancerzy wśród zwierząt jest całkiem pokaźna grupa. Tańczą pszczoły, wymieniając wzajemnie informacje o źródłach pokarmu, słonie tupiące taniec ekscytacji, szympansy witające tańcem deszcz, kobry wykonujące ruchy do dźwięku fletu, a nawet koniki morskie, potrafiące tańczyć przez kilka godzin. Co jednak zaskakuje to to, że wśród wymienionych gatunków brakuje zwierząt udomowionych i towarzyszących. Czyżby w procesach domestyfikacji zwierzęta traciły muzyczną wrażliwość?

Trudno o jednoznaczną odpowiedź na to pytanie, bo i z samą definicją tańca jest nie lada problem. Oczywiście wiele zwierząt tańczy, a za jedno z odkryć dotyczących tańca pszczół przyznano nawet Nagrodę Nobla, którą otrzymał jeden z twórców etologii - nauki o zachowaniach zwierząt, prof. Karl von Frisch. Najpiękniejsze jednak są jednak tańce ptaków. Czegóż to w ptasich tańcach nie mamy? - od układów solo, poprzez pary, aż po skomplikowane choreografie grupowe.

Zacznijmy od solistów. Bardzo zabawne są słonki, ptaki z rodziny bekasowatych. Ich taniec przypomina nieco klimat lat siedemdziesiątych, takie ruchy by się za bardzo nie zmęczyć. Ornitolodzy nawet żartują, że amerykański gatunek słonki więcej inwestuje w pracę nóg, podczas gdy ten występujący u nas angażuje całe ciało – jak to mówi młodzież, tego się nie da „odzobaczyć”. Taki solista chce się podobać samicy, chociaż dla nas to czasami wygląda jak dziwna sekwencja komicznych ruchów bez muzyki. Pamiętajmy jednak, że widząc jedynie ruch, nie powinniśmy zakładać, że pewnych odgłosów nie słyszą ptaki. W przypadku wspomnianej słonki, powstaje dodatkowa, dla nas praktycznie niesłyszalna, melodia pochodząca z przesunięcia powietrza pomiędzy piórami na skrzydłach samca.

 

 

Do grupy freesylowców należą także głuptaki niebieskonogie ze sławnych wysp Galapagos. Wykonują one bardzo prosty, na pozór głupi taniec godowy, kierując się prawem Murphy’ego - „jeżeli coś jest głupie, ale działa - to nie jest głupie” i przestępując z nogi na nogę potrafią uwieść samicę. Druga grupa tańców to bezpośrednie popisy samców przeznaczone dla konkretnych samic. Tutaj mistrzami są cudowronki, nazywane ptakami rajskimi. Tańczące samce tak stroszą pióra jakby korzystały z dodatkowych rekwizytów – wachlarzy i barwnych luźnych kostiumów.

Najbardziej charakterystyczne są jednak tańce w parach, takie, gdzie nie tylko samiec się popisuje, ale i samica dołącza do figur choreograficznych. Wspaniałe są tańce flamingów, gdzie pary niemal tworzą wraz z innymi choreograficzne układy. Z naszych gatunków zdecydowanymi mistrzami pozostają żurawie, których taniec jest jedną z oznak nachodzącej wiosny. Gdyby ktoś jednak zamiast na łąki zechciał popatrzeć na to co dzieje się na jeziorach, to może dostrzec tańczące perkozy. To swoisty taniec zaczynający się ukłonami obojga partnerów, którzy następnie zbliżają się do siebie z płasko wyciągniętą szyją, potrząsają głowami, stroszą czuby i kryzy. Tańce zwieńcza figura, w której ptaki przyciskają się do siebie piersiami stojąc pionowo na wodzie. Trzymają przy tym niekiedy podarek - pęk wodorostów zebranych z dna.

Mistrzami tańca synchronicznego są płatkonogi, ptaki spotykane w tundrze, a podczas wędrówek na wybrzeżach morskich, które układają się podczas grupowego żerowania na plażach tak, by kręcić się, odpowiednio, wyłącznie w prawą lub lewą stronę. Okazało się, że ułatwia to wspólne wypatrywanie zdobyczy. Czyli taniec to nie walka o partnerkę, a o jedzenie; swoista przypowieść o tym, jak to romantyka połączyła się z prozą życia.

Jaki z ptasich tańców jest najbardziej inspirujący? To bardzo trudne pytanie, bo jak ulał pasuje do niego odpowiedź, że o gustach się nie dyskutuje. Dla jednych najpewniej będzie to gorzyk czerwonogłowy, którego taniec przypomina kultowy moonwalk Michaela Jacksona. Innym zaś najbardziej przypada do gustu modrogrzbiecik tęposterny, także z rodziny gorzyków, gatunek z bardzo wyraźnym dymorfizmem płciowym. Kluczowe jest to, że żyje w lasach Argentyny, a przecież Argentyna to tango. Niektórzy badacze twierdzą, że potrafi przetańczyć aż 90% aktywnego życia, a samce uczą się od siebie wzajemnie tanecznych kroków. Jak w najprawdziwszym tango, gdzie kiedyś tańczyły pary mężczyzn, odpowiednik współczesnych boysbendów. Gdyby ktoś jednak chciał zobaczyć inne figury niż frywolne tango, to polecamy walce w wykonaniu par zeberek – świetne ruchy głową, rytmiczne stawianie nóg i śpiewane do nich frazy piosenek. Natomiast z krajowych gatunków bardzo urokliwy jest skowronek, znany z tego, że w śpiew wkłada nieprawdopodobny wysiłek, przy którym blednie nawet praca tenora opery, a co więcej po śpiewie jeszcze potrafi zatańczyć na kamieniu tylko po to by samicy ukazać układ jasnych piórek na ogonie. 

Nauka ma nie tylko opisywać piękno ptasiego tańca, ale także wyjaśniać jego funkcje. Zdecydowanie najwięcej hipotez dotyczy doboru płciowego, czyli tego, że to samce tańczą po to, aby podobać się samicom. Jednak panie nie pozostają bierne i bardzo często tańczą razem z panami, a na podstawie synchroniczności ruchów sprawdzają czy w życiu ułoży im się jak w tańcu. Można by nawet z uśmiechem skonstatować, iż to zachowanie całkiem podobne do ludzi. Przecież taniec wymaga kreatywności, przynajmniej niektóre jego formy, a na pewno kondycji. To zaś jasna wskazówka tego, że tancerz jest coś wart i że warto skorzystać z jego materiału genetycznego.

Pamiętajmy jednak, że taniec to tylko uzupełnienie muzyczności przyrody. Do tańca potrzebna jest muzyka i stroje, czyli piękne ptasie piosenki, wykonywane w najwspanialszych strojach - upierzeniu godowym. Chyba tego pozazdrościli ptakom ludzie i rozpoczęli naśladowanie ich ruchów, a pozostałością są słynne weselne tańce żurawi, do dzisiaj praktykowane podczas wesel w tureckiej Anatolii, ale znane także w Japonii. Indianie Ameryki Północnej naśladowali tańce kurów preriowych albo wyczyny kruków. Zauważmy, że w każdej kulturze istnieje fenomen tańca i zapewne wiele z elementów zostało zaczerpniętych z obserwacji zwierząt.

Podpatrywanie zachowań zwierząt pozwala krytyczniej spojrzeć na zestaw, który realizujemy jako ludzie. Dzisiaj o tańcach zwierząt wiemy coraz więcej dzięki amatorskim nagraniom i umieszczaniu filmików w mediach społecznościowych, a obraz ptasich tańców trafia pod przysłowiowe strzechy. Dzięki temu ludzie mogą zobaczyć, że inne zwierzęta także potrafią potuptać nogami w rytm muzyki. Jednak to nie jest tak, że nagle my ludzie przestajemy być mniej wyjątkowi. Po prostu wyjaśnienie naszych zachowań pojawia się w innym kontekście. No i warto pamiętać o starożytnej zasadzie, że życie to ruch, a taniec jest tego niezwykłym przykładem.

Taniec perkozów dwuczubych – fot. Krzysztof Chomicz

 

Literatura:

Bormann K. & Leonard P. (2018) Female Birds-Of-Paradise Go For Complex Males. (https://www.allaboutbirds.org/news/female-birds-of-paradise-go-for-complex-males/)

Dalziell, A. H., Peters, R. A., Cockburn, A., Dorland, A. D., Maisey, A. C., & Magrath, R. D. (2013). Dance choreography is coordinated with song repertoire in a complex avian display. Current Biology, 23(12), 1132-1135.

Dingfelder S. F. (2010) Dance, dance evolution. Psychologists’ research on the power of movement is giving us insight into why we first danced and how cultures built on that ancient impulse. (https://www.apa.org/monitor/2010/04/dance)

Duch W. (2018) Tańczące mózgi, tańczące ciała. W: Wielość spojrzeń na taniec: Monografia z okazji jubileuszu 45-lecia Polskiego Teatru Tańca, Poznań, 2018.

Goymer, P. (2009). Q&A: Bird behaviour, Darwin and dance. Nature, 462(7271), 288-288.

Laland, K., Wilkins, C., & Clayton, N. (2016). The evolution of dance. Current Biology, 26(1), R5-R9.

Ota, N., Gahr, M., & Soma, M. (2015). Tap dancing birds: the multimodal mutual courtship display of males and females in a socially monogamous songbird. Scientific reports, 5(1), 1-6.

Ravignani, A., & Cook, P. F. (2016). The evolutionary biology of dance without frills. Current Biology, 26(19), R878-R879.

Russell, N., & McGowan, K. J. (2003). Dance of the Cranes: Crane symbolism at Catalhayak and beyond. Antiquity, 77(297), 445-455.

Tryjanowski, P. (2000). Ground song of the Skylark Alauda arvensis: frequency, temporal distribution and habitat dependence. Vogelwelt, 121, 49-50.

Ullrich, R., Norton, P., & Scharff, C. (2016). Waltzing Taeniopygia: integration of courtship song and dance in the domesticated Australian zebra finch. Animal Behaviour, 112, 285-300.

Autorzy:

Marta Nowak – studentka zootechniki na UP w Poznaniu

Prof. dr hab. Piotr Tryjanowski – redaktor działu Agroekosystem (kliknij)