USD -
4.0276
EUR -
4.3198
GBP -
5.0427
DKK -
0.5792
Jeszcze kilka lat temu nawet studentom biologii trzeba było tłumaczyć, że jerzyk Apus apus to nie jaskółka, a ich zauważalne podobieństwo wynika z powietrznego trybu życia i adaptacji do akrobatycznych pogoni za owadami. Bo jerzyki to mistrzowie aerodynamiki. Większą część życia jerzyk spędza w locie. W powietrzu zbiera pożywienie i materiał na gniazdo, pije krople deszczu, kopuluje i śpi, szybując z wiatrem na dużej wysokości (do 2,5 km). Może pozostawać w locie bez przerwy przez 2 do 3 lat. Ląduje przede wszystkim podczas okresu lęgowego, budując gniazdo i karmiąc pisklęta.
Ponadto czasami odpoczywa, chwytając się pazurkami pionowej ściany skały lub budynku. Jerzyki mają bardzo krótkie i mocne nogi z wszystkimi pazurkami skierowanymi do przodu. Dlatego nie mogą usiąść na drucie jak jaskółki, ani na cienkich gałązkach. Poruszanie się na ziemi sprawia im ogromną trudność, więc prawie nigdy nie chodzą. Jerzyk jest za to jednym z najszybszych ptaków spotykanych w Europie, największe prędkości osiąga w locie grupowym. W pogoni za zdobyczą osiąga prędkość 200 km/h.
Pechowiec
Ten pospolity do niedawna gatunek ginie w zastraszającym tempie. Główną przyczyną spadku liczebności jerzyków są prace budowlane, a przede wszystkim ocieplanie budynków z równoczesnym zamykaniem otworów w stropodachach, które są w Polsce podstawowym siedliskiem jerzyków. Są to ptaki żywiące się tylko owadami latającymi w powietrzu: komarami, meszkami i muchami, a więc są przez to bardzo pożyteczne, gdyż utrzymują równowagę ekologiczną. Jerzyki przylatują do nas z początkiem maja i osiedlają się w szczelinach murów, a najchętniej wykorzystują otwory w stropodachu. Okres lęgu kończy się z początkiem sierpnia i jest to już czas odlotu na zimowisko w południowej Afryce. Więcej faktów o biologii tego gatunku znajdziemy choćby na stronie: www.jerzykiwpolsce.pl i warto to zrobić, bo ptaki te budzą, a przynajmniej powinny, niekłamany podziw.
Idą zmiany na lepsze?
Niestety jerzyki mają problemy, to jedna strona medalu. Jest i druga, coraz więcej osób zaczyna rozumieć ich potrzeby. Aktualnie jedną z najlepszych, ba, powoli wręcz modnych form pomocy jerzykom jest montaż specjalnie dla tego gatunku przeznaczonych skrzynek lęgowych. Jerzyk, mimo iż jego masa wynosi zaledwie 45 – 55 g nie jest wcale takim małym ptakiem. Rozpiętość skrzydeł jerzyka to 40 - 44 cm, więc budka powinna mieć odpowiednie wymiary. Optymalne wymiary zewnętrzne budki to 36 x 20 × 18 cm, z owalnym wlotem 6,5 × 3,0 cm umieszczonym 5 cm nad podłogą blisko jednego z boków przedniej ściany. Przypomnijmy jednak, że budki lęgowe zostały zaproponowane jako swoista rekompensata za utratę dotychczas zajmowanych miejsc gniazdowych. Dobrze sprawdzają się na wysokich kamienicach i blokach mieszkalnych. Jerzyki najczęściej wybierają stronę wschodnią lub północną, unikając miejsc w których temperatura szybko się zmienia. Pamiętajmy, że są to ptaki, których naturalne siedliska mieszczą się w skałach, jerzyk wybiera na swoje siedlisko miejsce najbardziej mu odpowiadające, a więc także nie każdą budkę jaką mu zawiesimy.
Jerzyk wlatujący do budki typ klasyczny natynkowy podwójny MKW, autor: Bernadeta Klimek
Nowoczesne konstrukcje
Coraz częściej pojawiają się jednak pytania, czy sprawdzą się także na nowoczesnych konstrukcjach, takich wyłącznie ze szkła i metali. Prawdę mówiąc niewiele o tym wiadomo. Przyjrzyjmy się jednak faktom. Mocno przeszklone budynki to najprawdopodobniej poważny problem dla ptaków. Zwykle niedostrzegany, bo jerzyki latają wysoko, świetnie rozpoznają przeszkody, potrafią hamować w locie. Wspaniałe adaptacje ewolucyjne, jednak niespecjalnie sprawdzające się w przypadku olbrzymich przeszklonych powierzchni. A, przecież takie, dzieła modernistycznych architektów, zaczynają coraz częściej pojawiać się w naszych miastach. Zaskakująco niewiele wiemy o kolizjach z szybami europejskich jerzyków, jednak badania wykonane w USA, a dotyczące tamtejszych, dość blisko spokrewnionych z naszymi gatunków, nie pozostawiają wątpliwości – mamy poważny problem! Jerzyki są jego częścią. Powiedzmy wprost, co roku miliony ptaków giną w kolizjach z szybami. Ptaki ich nie widzą, natomiast w lśniącej powierzchni szyby widzą odbicie przestrzeni przed szybą, które może wyglądać jak miejsce do swobodnego lotu. I to prawdopodobniej jest jedną z przyczyn kolizji. Pomóżmy im zatem dostrzec i ominąć choć jedną barierę. To bardzo proste. Tak, właśnie reklamuje rozwiązania przyjazne ptakom Stowarzyszenie Wspierania Inwestycji Przyjaznych Pta.com. Więcej o tej inicjatywie tutaj - kliknij.
Głos też jest ważny
Zatem co mogą zrobić właściciele czy zarządcy szklanych drapaczy chmur wrażliwi na przyrodę i chcący pomóc jerzykom? Przecież konstrukcji budynku, jego wyglądu czy otoczenia nie da się zmienić. Jednak można podjąć próby pomocy tym ptakom. Przede wszystkim należy uzbroić się w cierpliwość. Zabezpieczyć szyby, przynajmniej te położone najwyżej. Rozwiązanie te zdecydowanie nie umniejsza funkcjonalności budynków. Dopiero wtedy, po jednym, a nawet po dwóch sezonach założyć specjalistyczne budki dla jerzyków. By zwiększyć prawdopodobieństwo zajęcia, warto ptaki zachęcić sygnałem akustycznym. Lubią być tam gdzie są inne osobniki i chętnie tworzą duże kolonie. Ten zwyczaj wykorzystać można montując w jednej z budek urządzenie wabiące, które rano i wieczorem przez kilkanaście minut nadaje głosy jerzyków. Zaciekawione ptaki zwykle już po kilku dniach osiedlają się i same dalej wabią następne osobniki. Specjalne nagrania i urządzenia można zakupić chociażby tutaj - kliknij.
Motylowa kompozycja z budek typ jerzyk trocinobeton malowany MKW, autor: Michał Mydłowski
Potrzeba współpracy
Dotychczasowe doświadczenia z realizacji różnych prac podpowiadają, żeby bardzo starannie przymocowywać budki do ściany budynków. Jest to niezwykle istotne tak dla gniazdujących ptaków, jak i przechodzących pod zawieszonymi budkami ludzi.
W tekście przedstawiono jedynie pewne ogólne sugestie, warto jednak by każdorazowo – zwłaszcza przy poważniejszych i nietypowych inwestycjach – prosić o pomoc doświadczonych (!) ornitologów.
Koniecznie przeczytać tę pracę – dostępna darmowo jako PDF:
Ksit, B., & Gatniejewski, A. (2020). Naturalne siedliska jerzyków a prace termomodernizacyjne budynków. Przegląd Budowlany, 91. - kliknij.
Literatura uzupełniająca:
Betleja, J., Jankowiak, Ł., Sparks, T. H., & Tryjanowski, P. (2020). Birds crossing over roads: species, flight heights and infrastructure use. European Journal of Ecology, 6(2).
Henningsson, P., Johansson, L. C., & Hedenström, A. (2010). How swift are swifts Apus apus? Journal of Avian Biology, 41(1), 94-98.
Kurek, P., & Ciach, M. (2006). Gniazdowanie jerzyka Apus apus na stanowiskach naturalnych w Polsce. Notatki Ornitologiczne, 47(1), 47-53.
Marcinkowski, J. (2013). Pożądani/niepożądani lokatorzy remontowanych budynków. Przegląd Budowlany, 84, 95-98.
Mikula, P., Hromada, M., & Tryjanowski, P. (2013). Bats and swifts as food of the European kestrel (Falco tinnunculus) in a small town in Slovakia. Ornis Fennica, 90(3), 178-185.
Oloś, G. (2017). Is" banging" an antipredator behavior in Common Swift (Apus apus)? Ornis Fennica, 94(1).
Schaub, T., Meffert, P. J., & Kerth, G. (2016). Nest-boxes for Common Swifts Apus apus as compensatory measures in the context of building renovation: efficacy and predictors of occupancy. Bird Conservation International, 26(2), 164.
Zatoński, J. (2016). Population of common swift in Poznan (Poland) and ecosystem services provided by it. Ekonomia i Środowisko, 4, 263-273.
