Przy tradycyjnym bożonarodzeniowym żłóbku nie dziwią wół, osioł czy owca. Świetnie wpisały się w tradycje, o czym na tych łamach wspominałem w wywiadzie (kliknij tutaj). Jednak związki ptaków z Bożym Narodzeniem wciąż zaskakują, przynajmniej w Polsce.
W szopkach przygotowywanych według wzorów św. Franciszka z Asyżu pojawiają się co prawda gołębie, ale wyglądają na przypadkowych gości, choć rzeczywiście zaplątani w biblijną opowieść. Boże Narodzenie w kulturze to przecież nie tylko szopka i pasterka, ale też kolędy i pastorałki. Choć te tradycyjne, a może po prostu najczęściej wybrzmiewające, specjalnie nie zawierają wątków ornitologicznych, to już lekka wędrówka w kierunku wiejskich pastorałek, wskazuje wręcz na bogactwo awifauny. Świetnie dokumentuje to opracowanie poznańskiej badaczki prof. Marii Borejszo, poświęcone właśnie ptakom obecnym w staropolskich kolędach i pastorałkach. Niezła menażeria i czegóż tam nie ma. Jest orzeł, kaczka, kukułka, kwiczoł, łabędź, a nawet cietrzew, kanarek i papuga. Łącznie ponad 60 gatunków ptaków! Jeśli weźmiemy pod uwagę, że kolędy śpiewa się zimą, to ktoś musiał nieźle się natrudzić by przywołać obraz nawet wiosennych, zapewne wyczekiwanych podczas ciemnej i depresyjnej zimy, gatunków.
Bohaterskie ptaki mają sporo zadań do wykonania. Wychwalają narodziny Jezusa – w lasach i na polach, we wsiach i w miastach. Kur na grzędzie krzyczy wszędzie/ Bóg w ciele lud zbawiać będzie. Sam – z przyczyn bogactwa awifauny, jak i elementów enologicznych za najciekawszą uważam Pieśń o weselącym się ptastwie z narodzenia Bożego na godach. Ta pastorałka zawiera m.in. takie zwrotki:
Ptastwo się też dowiedziało,
za królem swoim leciało
na królewskie gody,
nie pili tam wody,
/ : lecz wino : /.
Którym chcąc zagrzać struś głowę,
a do tego zjadł podkowę,
by ją prędzej strawił,
na gody się stawił,
Jezusa Chrystusa.
A gdy kania dżdżu czekała,
o tychże godach słyszała,
więc odeszła wody,
leciała na gody
/ : do wina : /.
Chcąc jednak zrozumieć prawdziwie ornitologiczny fenomen Bożego Narodzenia, musimy oddalić się nieco od Polski i przenieść na Wyspy Brytyjskie. Właśnie tam, spotkamy nieodłączny ptasi symbol Świąt. To oczywiście rudzik, ukrywający się pod fachową nazwą Erithacus rubecula, wygrywający w cuglach coroczne konkursy na najpopularniejszego ptaka Anglii. Zdobi kartki świąteczne, opakowania herbaty, papier do zawijania prezentów. Wydaje się być częstszy niż św. Mikołaj czy betlejemski żłóbek. Angielscy ornitolodzy się nawet nieco zmartwili tym silnym związkiem pomiędzy rudzikiem, a Bożym Narodzeniem i parę lat temu zaproponowali akcję A Robin is all year, not just Christmas (Rudzik jest przez cały rok, a nie tylko w Boże Narodzenie). Jednak walka z tradycją, przypomina nieco walkę z wiatrakami. Lepiej spróbujmy zrozumieć jak rudzik, właśnie ów angielski Robin, stał się bożonarodzeniowym symbolem. Tradycja ta sięga czasów wiktoriańskich, kiedy to rudzika nie nazywano jeszcze Robinem (tak oficjalnie angielscy ornitolodzy zwą go dopiero od 1952 roku), a był znany z nieco dłuższej nazwy Robin Redbreast. Nazwę te zapożyczyli sobie królewscy listonosze, którzy podczas Świąt Bożego Narodzenia roznosząc kartki i paczki, mieli po prostu pełne ręce roboty. By nie niszczyć sobie całorocznych uniformów, na te dni zwiększonego wysiłku nakładali na nie czerwone tuniki i z tego powodu nazywano ich nie inaczej jak właśnie Robin Redbreast. Byli wyczekiwani i radośnie witani, przecież każdy chciał otrzymać świąteczny prezent, albo choćby życzenia. W podziękowaniu za okazywaną przez adresatów życzliwość, pracownicy poczty postanowili umieścić wizerunek rudzika na znaczkach pocztowych i świątecznych kartkach. Został na nich do dziś, choć tradycyjny zwyczaj wysyłania kart świątecznych niemalże zamiera.
Jest i inna, bardziej religijna i lepiej wpisująca się w bożonarodzeniowy klimat legenda. Maryja tuż po narodzinach Jezusa była bardzo zajęta opieką nad Dzieciątkiem. Poprosiła więc towarzyszące zwierzęta o pomoc w utrzymywaniu płomienia ogniska. By było ciepło, należało delikatnie dmuchać w żar i żadne ze zwierząt nie chciało się podjąć tego zadania, tylko mały brązowy ptaszek (zauważmy, że to pewnie młody osobnik, bo nie posiadał jeszcze charakterystycznych jaskrawych odcieni). Skakał i dmuchał, ale i podśpiewywał. Choć był mały to dał radę i utrzymał płomień, a małemu Jezusowi zrobiło się cieplej. Niestety jeden z płomieni buchnął z wielką siłą i poparzył ptaszkowi brzuszek. Na prośbę Maryi, w nagrodę za pomoc i odwagę, plamka po oparzeniu stała się prawdziwą ozdobą rudzika.
Rudzik jest symbolem Akcji Bałtyckiej – polskiego projektu badań wędrówek ptaków (https://akbalt.ug.edu.pl)
Oczywiście trudno o pełne wyjaśnienia przyrodniczych fenomenów kulturowych, ale rudzik rzeczywiście pasuje do Bożego Narodzenia. W miarę pospolity, rozpoznawalny i przy tym nie stroni od towarzystwa człowieka. Lubi zaśpiewać nawet zimą, więc rzeczywiście mógł ukołysać płaczące Dzieciątko, przy czym piosenkę ma wyjątkowo miłą dla ucha. W Anglii rudziki zimują i są obecne cały rok. To jednak dość wyjątkowa sytuacja, bo większość europejskich, w tym polskich, populacji rudzika podejmuje tradycyjne wędrówki i migruje przez Izrael do Afryki, czyli spotkać je można także w okolicach Betlejem. Rudziki lecą nocą, mają świetny kompas magnetyczny, więc ze znalezieniem właściwej stajenki zapewne nie miały problemów. To naprawdę fascynujące ptaszki. W Polsce, w raz ze zmniejszeniem ostrości zim, coraz częściej zimują, podśpiewują i wygląda na to, że razem z nami cieszą się z Bożego Narodzenia. Wesołych Świąt!
Literatura
Astle, R. (2010). Redbreast: The Robin in Life and Literature. John Clare Society Journal, 29, 91.
Borejszo, M. (2011). Świat ptaków w staropolskich kolędach i pastorałkach (na materiale" Kantyczek karmelitańskich" z XVII i XVIII wieku). Poznańskie Studia Polonistyczne, Seria Językoznawcza, 18, 89-106.
Polakowski, M., & Jankowiak, Ł. (2012). Timing of autumn migration and biometric characteristics of migrating populations of European Robin (Erithacus rubecula L., 1758) in north-eastern Poland. Polish Journal of Ecology, 60, 797-804.
Wiltschko, W., & Wiltschko, R. (1972). Magnetic compass of European robins. Science, 176(4030), 62-64.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.  Wszystkie artykuły autora
Może zainteresuje Cię również:
Historia pewnego bocianiego cenzusu
Bocian biały Ciconia ciconia należy do najlepiej i najdłużej
Dzień Delfina
Delfiny, wspaniałe ssaki morskie, budzą ogromne zainteresowa
Jak bociany reagują na drony?
Ze względu na spadające koszty bezzałogowe statki powietrzne
Jaja dzikich ptaków – pisanki natury
Wielkanoc to fantastyczny czas na pytania o naturę ptasich j
Czarna owca medycyny
To musiało się tak skończyć, bo lubię i owce (kliknij) i psy
Fenomen bocianich przylotów
W połowie marca po raz kolejny przypominamy sobie słowa nasz
Wyścig zbrojeń: gąsiorek i kukułka
Pasożytnictwo lęgowe jest zjawiskiem dobrze znanym w ptasim
Ornitologia terapuetyczna - czyli o zbawiennym wpł
Z autorami książki Ornitologia terapuetyczna – prof. Piotrem
Motyle, motyle, poczekajcie choć chwilę…
… i poczekały, przynajmniej na tyle, że przyjrzeli im się ba
Powrót do przeszłości. Zimowe relacje ze zwierzęta
Zima wyostrza nie tylko apetyt, ale i nasze relacje ze zwier
Amerykański Dzień Świstaka i nasze Święto Matki Bo
W czasach, gdy nie było barometrów, termometrów i wiatromier
Corvina – prawdziwy odlot
Do pisania o książce Corvina zabierałem się jak przysłowiowy
Gra nie tylko dla rolnika
Pogodzenie ze sobą różnych funkcji rolnictwa: produkcyjnej,
Babcia i dziadek w zwierzęcym świecie
Wraz ze zbliżającymi się dniami Babci i Dziadka, odpowiednio
Upierzone myśliwce
Ptaki drapieżne charyzmatyczne, majestatyczne, wspaniałe, bu
Ptasiarskie postanowienia noworoczne. Dla poczatku
Często wraz z początkiem Nowego Roku rozpoczynamy serie post
Książka (po prostu) o śmieciach
Boże Narodzenie i czas do Sylwestra to chwila na nadrobienie
Profesor Jan Pinowski - Moje spotkanie z Arkady Fi
Był rok 1979. Już ponad rok pracowałem wraz z żoną Barbarą n
Karp: jak trafił na świąteczny stół?
Karp jest wciąż nieodłącznym elementem wieczerzy wigilijnej
Pustułeczka - ptak starożytnych miast
Obecnie widok ptaków w mieście nie jest dla nas niczym zaska
Przyrody ratowanie ginem wspomagane!
Przemysł alkoholowy w ostatnich latach włącza się w kampanie
Gleba w diecie tukanów
Geofagią określa się celowe spożywanie ziemi oraz substancji
Ptasie trele (nie tylko na listopadowe dni)
Dlaczego jesienią czujemy się tak jakoś podlej? Dlaczego z n
Nekropolie bogate w ptaki
Cmentarze są często pięknymi fragmentami i stałym elementem
Gniazda orlików magnesem dla innych zwierząt
W dyskusjach o potrzebie ochrony ptaków drapieżnych zwykle p
Jak pies z kotem … w Indiach
Żyć jak pies z kotem – wszyscy dobrze znają to powiedzenie.
Przereklamowane podróże podróżniczka
Wędrówki ptaków budzą emocje. Co specjalnie nie dziwi, bo pt
Mój sąsiad wilk
Psowate towarzyszyły nam przez dziesiątki tysięcy lat. Z cza
Co zrobić ze Wschodem Europy? Ptaki, przyroda i ni
Kilka lat temu na łamach specjalistycznego periodyku Acta Or
Zwierzaki – gra (nie tylko) dla dzieci
W naszym dziale (kliknij), ale też w czasopiśmie Biologia w
Nietypowo ubarwione ptaki - częściej obserwowane w
Pstrokate szpaki czy kawki często bywają obserwowane i fotog
Obserwacje ptaków naprawdę pomagają zdrowiu. Nawet
Ptaki zachwycają ludzi od tysiącleci. Kiedyś głównie jako źr
FAUNA. Zoogeograficzna wycieczka
Quizy i zgadywanki przeżywają swojego czasu renesans. W leni
Pomiędzy COVID-19 a toksoplazmozą: koty, bogactwo
Skąd się biorą koronawirusy? Jak szybko się rozprzestrzeniaj
Komary w (afrykańskich) miastach
Tego lata komary budzą wyjątkowe emocje. Ludzie się chyba po
Pijane ptaki – fenomen natury czy zachowania zniek
Jedną z najpopularniejszych na świecie używek, zaraz za niko
Szczury w czasach pandemii bardziej niebezpieczne
Bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika (…) nadejdzie być
Agresja w rysiej rodzinie
Ryś euroazjatycki (Lynx lynx) jest najmniejszym przedstawici
Wielki koncert Natury
Melodyjny trel z udziałem nawet 50 solistów w Rosarium na Cy
Ile waży bocianie gniazdo?
Bocian biały Ciconia ciconia to jeden z gatunków wręcz ideal
Dzieciństwo w świecie zwierząt
Początek czerwca z przyczyn wiadomych (kliknij) często skłan
Memy w służbie ochronie przyrody
W trakcie rozważań nad trudnościami w ochronie przyrody, czę
Poradnik PTAcom – ptasie problemy mogą zostać rozw
Co roku miliony ptaków giną w kolizjach z szybami. Ptaki ich
Prof. Piotr Tryjanowski: Jaskółki i jerzyki to spr
Przed kilkoma dniami opublikowaliśmy opinię jednego z rolnik
W pogoni za kukułką
W momencie, kiedy piszę te słowa (16 kwietnia 2020 r.) pierw
Čoban – nr 2 – zima 2019/2020
Z pewnym opóźnieniem omawiam najnowszy, drugi, numer zina –
Uzupełnienie: Jak spowolnić wzrost brojlerów na pr
W tekście dotyczącym spowolnienia wzrostu brojlerów (kliknij
Kombajn do zbierania much po wioskach… Budki półot
Do pierwszego tytułu namówił mnie kolega – wiadomo klikalnoś
„Korona” a zwierzęta – pandemia z trochę innej per
W obliczu pandemii wirusa COVID-19 wszyscy znaleźliśmy się w
Szpaki, budki i czereśnie
Z pokolenia na pokolenie, sam jestem tego przykładem, a i dz
Bociany i krowy: platforma gniazdowa na podwórku t
Chcąc pomóc bocianom i przywołać je do posesji – nie wystarc
Gra: Ptaki Europy – dodatek do Na skrzydłach
Na łamach czasopisma Biologia w Szkole* przedstawiłem n
Birdwatching w czasach zarazy
Przymusowy pobyt w domach w związku z zarządzonymi przepisam
Nie tylko w ptasim świecie
Ostatnio książek o ptakach i przyrodzie pojawia się całkiem
Skowronki i sowy wśród ornitologów i ptasiarzy
Wśród nas są tacy, którzy siedzą i pracują po nocach, ale te
Wiejskie drogi: drzewa, kombajny i wykluczenie spo
O problemach transportu i komunikacji na terenach wiejskich
Problem średnich miast
Na swoich stronach internetowych Klub Jagielloński, stowarzy
Z Bystrzycy w Beskidy
Leżąca tuż przy polskiej granicy, na terenie Śląska Cieszyńs
Wywiad z profesorem Piotrem Tryjanowskim: Na miast
Kilka osób zapytywało o polską wersję wywiadu z prof. Piotre
Ptaki krajobrazu rolniczego zimą
Zima za pasem. Jeszcze śniegu praktycznie nie widać i wcale
Święta w domu czy u teściów? Mikrobiom jelit odpow
Jedno jest pewne: lubimy świętować. Suto zastawiane stoły i
Historia nauki
Przysłuchując się debacie publicznej, jak i rozmowom koleżan
Doktorat honoris causa dla prof. Piotra Tryjanowsk
Przyznaję, że z takim wyróżnieniem jednego z naszych przyjac
Dokarmianie ptaków w tropikach – wszystko nieco in
Dokarmianie ptaków z wykorzystaniem celowo przygotowywanych
Tropikalne fascynacje
Nietypowo mi się zebrało na refleksje z okazji Święta Niepod
Kolejny sezon badań w brazylijskim cerrado
O sytuacji środowiskowej w Ameryce Południowej, a szczególni
Co dalej z rynkiem mięsnym? Miejsce małych gospoda
Tak postawionym pytaniem można by podsumować czternaste spot
Poznańskie zwierzęta w dawnych czasach: historia m
Mam wrażenie, że we współczesnych badaniach fauny krajobrazu
Biały kruk, czyli dzieje jednego życia między Pryp
Nie jestem wielkim miłośnikiem autobiografii, szczególnie pe
Nazwisko zobowiązuje! Zwłaszcza tak bardzo ptasie…
Pomysł na powyższy tytuł to intelektualna pamiątka z jakiejś
Drzewostan słowiański
W naszym dziale OneHealth często poszukujemy rzeczy nietypow
Znaczenie starych tradycyjnych sadów dla ptaków
Tradycyjne stare sady tworzą przeważnie drzewa silnie rosnąc
Na Majówkę: enologia dla początkujących
W winie łączy się kultura i natura. Ludzkie pomysły, ciężka
Nowe fakty o ASF - XV Forum Zootechniczno-Weteryna
12 kwietnia na Uniwersytecie Przyrodnicznym w Poznaniu odbył
Gdzie w krajobrazie rolniczym znajdują się najcenn
Krajobraz rolniczy pełni istotną funkcję nie tylko jako miej
W koncepcji OneHealth też jest miejsce na psychikę
Felietony zebrane w książce prof. Łukasza Święcickiego zatyt
Wiosenne przygotowanie pastwiska
Kto ma owce ten ma co chce! – głosi stare porzekadło. Jednak
Wyjście po angielsku: Brexit i … ptaki
Ostatnimi miesiącami, a dniami w szczególności, nie ma chyba
Wspólne zdrowie na pustyni
Czasem z życiu nawet najtwardszego naukowca wygrywają sentym
Zwierzęta zmieniają medycynę – historia One Health
Świat się zmienia, a przynajmniej wiele procesów dzieje się
Przyroda parków podworskich: powiat pleszewski
Wielu przyrodników, zwłaszcza związanych ze środowiskiem aka
Jaszczurki z francuskich winnic
Gady, znacznie rzadziej niż ptaki i ssaki stanowią obiekt we
Polacy spożywają coraz więcej gęsiny, m.in. w świę
Polacy coraz chętniej sięgają po gęsinę – w c
Zwierzęta na Boże Narodzenie
Dlaczego w szopkach bożonarodzeniowych mamy taki, a nie inny
Badania w Pantanalu i Cerrado – Brazylia 2018
Badania w tropikach rządzą się swoimi prawami. Jeśli w Polsc
Jestem Startowcem, prof. Piotr Tryjanowski, film
Celem stypendiów START jest wyróżnienie najzdolniejszych mło
KE - strategia UE w dziedzinie gleby
Ukazał się pierwszy raport z prac dla Komisji Europejskiej (
Zbliża się termin kwalifikacji stad i krów do prog
Instytut Zootechniki PIB przypomina o zbliżającym się termin
Patrzmy na ptaki! Tak, ale z rozumem… Obserwacja
Jak zapewne zauważyli Czytelnicy tej części portalu, naszym
Będą owce, będzie człowiek…
Krajobraz rolniczy to dzieło rąk ludzkich uwzględniające lok
Dokarmiać ptaki zimą? Tak, ale z głową!
Ludzie uwielbiają dokarmiać ptaki! Sikorka w karmniku i dzie
Pantanal, pastwiska i ary hiacyntowe
Systemy przyrodnicze są ze sobą globalnie powiązane, a w nau
Jelenie (coraz bardziej) w cenie!
Hodowla jeleniowatych - głównie jeleni szlachetnych, sika i
Jak pasterstwo zmienia świat...
Na konferencję organizowana przez Instytut Rozrodu Zwierząt
AgroEkoSystem – One Health – Wspólne Zdrowie
Rolnictwo, rzecz jasna, musi mieć spore zaplecze ekonomiczne