Doświadczenia rolnicze - Wpływ strączkowych przedplonów na rośliny następcze

O wielu pozytywnych walorach roślin strączkowych takich jak groch czy łubin wie każdy rolnik, jednak to jakie są konkretne korzyści dla następnych roślin w płodozmianie większość się tylko domyśla. Przeprowadzone badania polowe pozwoliły na rzeczywiste wyliczenia zysku plonu jakie przynoszą te rośliny w latach następnych. Dzięki temu można sporo zaoszczędzić na azocie.

Rośliny strączkowe stają się coraz bardziej popularne. W zeszłym roku największy udział w zasiewach miał łubin wąskolistny – około 150 tys. ha, groch – 120 tys. ha i soja 45 tys. ha. Pozostałe rośliny bobowate grubonasienne takie jak bobik, łubin biały, łubin żółty i soczewica zajmowały razem 100 tys. ha. Na znaczący wzrost zainteresowania z pewnością miały wpływ rosnące ceny nawozów azotowych, ale także świadomość rolników co do korzyści płynących z uprawy roślin bobowatych. Perspektywy rozwoju uprawy tych gatunków zapewne wzrosną także poprzez nową perspektywę finansową Unii Europejskiej, w której udział w ekoschemacie „zróżnicowana struktura upraw” determinuje konieczność zasiewu między innymi roślin strączkowych. Dzięki temu, ale także standardowym dopłatom do uprawy roślin strączkowych na nasiona oraz korzyści dla roślin następczych mogą sprawić, że posiadanie w strukturze zasiewów grochu, łubinu, soi lub bobiku znów będzie opłacalne.

W dzisiejszym przeglądzie przyjrzymy się wynikom badań nad realnym wpływem uprawy łubinów i grochu na plon uprawianej po nich pszenicy ozimej.

Fot.1. Dzięki swoim zaletom, uprawa roślin strączkowych staje się coraz bardziej popularna.

Rośliny strączkowe dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi pozostawiają dużą ilość azotu po zakończonej uprawie. Same nie wymagają także nawożenia azotowego, więc kosztochłonność uprawy tych gatunków pod tym względem jest znacząco łagodniejsza w porównaniu do innych intensywnych upraw. Azot, który pozostaje w glebie dla rośliny następczej jest wysoko przyswajalny a największą jego zaletę można obserwować w latach o niskiej sumie opadów w roku następnym. Zasoby tego składnika znajdują się niemal w całej warstwie ornej, dlatego niedobory opadów nie przyczyniają się do tak drastycznego spadku plonowania, jak ma to miejsce przy stosowaniu nawozów azotowych, które muszą się najpierw rozpuścić i przemieścić do strefy korzeniowej roślin.  W badaniu prowadzonym w województwie Wielkopolskim w latach 2013-2015 wysiewano pszenicę ozimą po różnych przedplonach strączkowych – grochu, łubinie wąskolistnym, żółtym i białym, a także po pszenicy ozimej, aby zweryfikować korzyści jakie dają przedplony strączkowe w porównaniu do monokultury zbożowej.

Średnio dla lat badań pszenica ozima plonowała na poziomie 6,2 t/ha a największy przyrost plonu zaobserwowano po łubinie białym i wąskolistnym. Zwyżka w plonie pszenicy wyniosła 2,1 t/ha dla łubiny białego i 2,0 w przypadku łubinu wąskolistnego. Pszenica wysiewana po grochu plonowała lepiej o 1,8 t/ha, a po łubinie żółtym 1,7 t/ha więcej. Są to znaczące wartości, które stanowią poprawę opłacalności produkcji pszenicy w płodozmianie, dzięki uprawie roślin strączkowych.

Fot.2. Azot atmosferyczny związany przez bakterie brodawkowe jest dostępny w glebie dla roślin następczych

Po strączkach nawozić czy nie nawozić azotem?

Rośliny strączkowe nie są w stanie zaspokoić całkowicie potrzeb pokarmowych pszenicy ozimej, szczególnie jeśli prowadzimy uprawę intensywną i celem jest plon powyżej 8 ton z hektara. Zaniechanie nawożenia azotowego nadal przyniesie dużą zwyżkę plonowania, jednak, jeśli mamy wystarczająco dużo środków warto zastosować nawet niewielkie ilości azotu, aby wzmocnić wyniki produkcyjne i poprawić jakość zbiorów. W doświadczeniu pszenica zasiana po pszenicy bez dodatkowego azotu plonowała zaledwie 3,8 t/ha, a po przedplonach strączkowych również bez stosowania dodatkowego azotu aż 5,7-6,1 t/ha. Jest to wzrost aż o 1,9-2,3 t/ha co przy aktualnych cenach pszenicy oznacza dodatkowy zysk rzędu 1600-2000 zł/ha. Porównanie to będzie rzetelniejsze, jeśli uwzględnimy dodatkowe nawożenie azotowe, którego żaden rolnik całkowicie w produkcji nie wyklucza. Po przedplonach strączkowych, najbardziej ekonomicznym poziomem nawożenia jest zakres 60-120 kg N/ha. Przy mniejszym z zakresu nawożenia również różnice sięgały 1,8-2,2 t/ha, lecz uzyskiwane plony były znacznie wyższe. Pszenica zasilona 60 kg N/ha po roślinach bobowatych plonowały między 7,8 a 8,2 t/ha, a pszenica wysiana po pszenicy i na której również zastosowano 60 kg N/ha plonowała 6,0 t/ha. Nawożenie dawką 120 kg N/ha przyniosło na każdym obiekcie zwyżkę plonowania o około tonę z hektara, co dawało już imponujący plon rzędu 9 ton /ha po strączkach i ok. 7 ton po pszenicy. W tym wariancie można się spodziewać wysokich walorów jakościowych zebranej pszenicy co nie byłoby możliwe bez dodatkowego azotu, którego źródłem były resztki pozostawione przez rośliny strączkowe.

Fot. 3 Resztki pożniwne roślin strączkowych dostarczają około 60 kg na hektar dostępnego azotu.

W analizowanym doświadczeniu przetestowano również dawkę 180 kilogramów azotu na hektar, w której uzyskano niewielkie przyrosty plonów. W trakcie trzech lat doświadczeń występowały korzystne warunki wilgotnościowe, dzięki czemu plon przy takiej dawce azotu, dodatkowo zwiększony przez bakterie brodawkowe poskutkowało zwiększeniem plonowania, jednak w przeciętnym roku tak wysokie nawożenie szczególnie na stanowisku po roślinach strączkowych nie ma sensu.

Tab. 1. Wyniki plonowania pszenicy po różnych przedplonie strączkowym i zbożowym

Czy efekt stanowiska po bobowatych utrzymuje się dłużej?

Azot zgromadzony przez bakterie brodawkowe i zakumulowany w resztkach roślin zostanie niemal całkowicie wykorzystany przez roślinę następczą, przez przy kolejnej uprawie nie zauważymy poprawy plonowania z tego tytułu. Potwierdza to doświadczenie prowadzone równolegle do opisywanego powyżej, gdzie po strączkach i rosnącej w następnym roku pszenicy wysiewano rzepak. Strączkowy przed-przedplon nie miał znaczenia dla wielkości uzyskanego plonu rzepaku. Na efekty związane z przyrostem próchnicy i ogólną poprawą stanowiska po uprawie roślin strączkowych należy poczekać znacznie dłużej niż po jeden rok uprawy.

Źródło:
1.Blecharczyk A., Paszkowski A., Dudzińska A. 2020. Plonowanie rzepaku ozimego uprawianego w II roku wpływu następczego roślin strączkowych w zależności od uprawy roli i nawożenia azotem. Fragm. Agron. 37(1): 38–46
2. Małecka-Jankowiak I., Blecharczyk A., Sawinska Z., Waniorek W. 2018. Wpływ następczy łubinów i grochu na plonowanie pszenicy ozimej w zależności od uprawy roli i nawożenia azotem. Fragm. Agron. 35(4): 67–79

Autor: Radek Nowicki

Pasjonat rolnictwa i nauki. Łączę oba te zainteresowania pracując w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym jako Specjalista ds. Doświadczalnictwa, oraz ucząc się w Szkole Doktorskiej UTP w dyscyplinie Rolnictwo i Ogrodnictwo. Tematem, którym się zajmuję to nowinka w postaci grochu ozimego i jego mieszanek z zbożami. Szczególnie interesuje mnie uprawa roślin, coraz dokładniejsze poznawanie i wyjaśnianie ich potrzeb. Dążę do tego, aby nauka ułatwiała pracę rolnikom, wskazywała nowe kierunki działań przynosząc zyski im i środowisku.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.   Wszystkie artykuły autora

Najnowsze artykuły autora:

• Po żniwach czas na wapno
• Niepilnowany chwościk szybko zniszczy buraki
• Uprawa ścierniska i siew poplonów po żniwach
• Co oferują nowe odmiany rzepaku?
• Desykacja i sklejanie rzepaku