USD -
3.9415
EUR -
4.2773
GBP -
5.0709
DKK -
0.5732
Zdaniem ekspertów epidemii afrykańskiego wirusa świń (ASF) wśród dzików w Europie nie da się już zakończyć. Wysiłki skupiające się na odstrzale dzików i stawianiu kolejnych ogrodzeń mają niewielką skuteczność. Należy pogodzić się z myślą, że ASF w populacji dzików pozostanie w naszej części świata na całe lata, a być może, w pewnym stopniu, już na zawsze. Strategie ochrony stad świń przed wirusem muszą się do tego dostosować.
Dlaczego tak ciężko pozbyć się dzików?
Dyskusję dotyczącą możliwości eliminacji ASF u dzików w Europie ponownie wzbudził niedawny przypadek – w styczniu tego roku – „przeskoczenia” wirusa z zachodniej Europy do dzika we Włoszech. Szansa na wyeliminowanie wirusa z populacji dzików w naszym kraju i innych państwach Europy tak naprawdę istniała tylko na samym początku pandemii. Obecnie można dodać, że i tak była bardzo wątpliwa. Co prawda udało się to przykładowo Czechom, nie oznacza to jednak, że pozostają już zupełnie bezpieczne. Liczebność dzików w większości państw europejskich, pomimo intensywnego odstrzału, czy stosowania pułapek, nadal jest wysoka.
Przyczynami niskiej skuteczności takich działań może być nieodpowiednia strategia ograniczania populacji, nie skupiająca się na eliminacji konkretnych osobników. Przykładowo odstrzał starszych loch może wbrew pozorom napędzać szybką reprodukcję w stadzie - eliminacja dominującej samicy powoduje bowiem szybsze podejście do rozrodu młodych loch.
Poza tym, dziki są po prostu gatunkiem o niezwykłych adaptacyjnych, potrafiących odbudować swoją populację z nielicznych pozostałych osobników. Warto przypomnieć doświadczenia w próbach eliminacji dzików na obszarach, gdzie są gatunkiem obcym, poważnie szkodzącym lokalnej przyrodzie.
Na niektórych terenach Australii w tym celu zlikwidowano aż 80% populacji dzików – w czym pomogły tak drastyczne metody, jak strzelanie do zwierząt z helikopterów, masowe stawianie pułapek i polowania z udziałem psów. Cały wysiłek był na nic, ponieważ już rok później populacja dzików odbudowała się do 77% oryginalnej liczebności.
Walka z wiatrakami
Podobnie słabo sprawdzają się stawiane na granicach kolejnych państw ogrodzenia, często podwójne i podpięte do prądu. Utrzymywanie takich płotów w idealnej kondycji wymaga ogromnych nakładów pracy i czasu - i w praktyce jest niemożliwe – w pewnym momencie pojawia się szansa, którą dziki mogą wykorzystać. Niektóre obserwacje wskazują ponadto na to, że nawet nieuszkodzone ogrodzenia stanowią dla nich tylko niewielkie wyzwanie. Dziki z łatwością wykorzystują również wodę do przekraczania granic wielu obszarów.
Należy również zauważyć, że zbierane przez całą epidemię w Europie dane nie wskazały na to, jakie zagęszczenie populacji dzików byłoby wystarczające do wyeliminowania utrzymywania się wirusa na danym obszarze. Patogen jest bardzo wytrzymały na niekorzystne warunki środowiska, a jego krążenie w ekosystemie może być potrzymywane przez nawet bardzo niewielką liczbę swoich gospodarzy – dzików.
Poza tym, nawet gdybyśmy w jakiś sposób całkowicie „usunęli” wirusa z populacji dzików, w każdym momencie może on się do nich znowu przedostać – głównie z winy człowieka. Przykładowo zaśmiecanie środowiska – zwłaszcza miejsc postojowych na szlakach komunikacyjnych w lasach - i brak odpowiedniej ochrony odpadów, zachęca dziki do korzystania z resztek ludzkiego jedzenia. To bardzo prosta droga do zakażenia zwierząt pechowo skażoną żywnością.
Skutecznie zmniejszenie liczebności i zagęszczenia dzików na danym obszarze jednak z pewnością zmniejsza szansę na ich kontakt z trzodą chlewną – do takiego celu należy obecnie dążyć. Wirusa w dzikiej populacji prawdopodobnie da się utrzymać w ryzach, nie ma co jednak łudzić się, że całkowicie zniknie – przynajmniej w najbliższych latach.
W kontekście ochrony ferm – wciąż te same strategie
Na Sardynii wirus ASF jest nieustannie obecny od 1970 roku, w populacji świń i dzików można tam już wykryć całą plejadę różnych szczepów wirusa. Ten przypadek pokazuje, jak trudno wyplenić patogen, gdy już się zadomowi na danym obszarze. Należy jednak dodać, że hodowla świń na Sardynii opiera się głównie o wypas zwierząt, z niewielką nad nimi kontrolą. W naszych warunkach opanowanie choroby jest bardziej realne.
Życie obok wirusa ASF już wymaga, i dalej będzie wymagało, wysiłków skupionych na jak najlepszej ochronie gospodarstw trzody chlewnej. Chociaż wielu hodowców zaczyna wątpić w sens bioasekuracji, pozostaje ona jedyną strategią, nad którą mają bezpośrednią kontrolę. Niedawno pisaliśmy o tym, jakie punkty ochrony najczęściej zawodzą, nawet na, wydawałoby się, bardzo profesjonalnych fermach: Czy bioasekuracja faktycznie chroni przed ASF? Duże fermy też są zagrożone.
W kontekście ochrony przed dzikami jako priorytet należy traktować odizolowanie świń domowych od kontaktów z nimi – a także dobrą kontrolę pochodzenia paszy i materiałów ściołowych. Niestety prognozy dla ASF w populacji dzików są bardzo pesymistyczne, jeśli chodzi o chów świń z wolnym wybiegiem. Poważnie zagrożone są zwłaszcza hodowle lokalnych ras świń, obligatoryjnie wymagających przebywania na świeżym powietrzu – przykładowo rasy iberyjskiej. O problemach w tym temacie pisaliśmy tutaj: ASF, a świnie na wolnym wybiegu. Czy bioasekuracja jest możliwa?
Szczepionka dla świń i dla dzików – scenariusz idealny
Nadzieję budzi fakt, że wirus ASF ewoluuje w stronę mniej zjadliwego. Coraz częściej spotyka się przypadki zakażonych dzików i świń, które nie wykazują większych objawów choroby. Duży odsetek badanych dzików posiada przeciwciała wobec wirusa, co może być dobrą wiadomością i świadczyć o ich rosnącej odporności na wirusa. Być może ASF w przyszłości dołączy do długiej listy chorób świń, które pojawiają się sporadycznie i mają niewielką szkodliwość. Idealnie – można zwierzęta na nie szczepić.
Chociaż już pojawiły się wyniki badań nad skuteczną szczepionką dla świń wobec ASF, nadal nie widać zapowiedzi wprowadzenia jej do komercyjnego użytku. Prototyp szczepionki jest możliwy zarówno do klasycznego podania w iniekcji, jak i doustnego – co budzi szansę na możliwość szczepienia również dzików, w postaci rozrzucanych szczepionek, podobnie, jak ma to miejsce w przypadku wścieklizny i lisów: Powstała nowa, doustna szczepionka na ASF. Niestety, póki co, to rozwiązanie pozostaje poza naszym zasięgiem.
