USD -
4.0341
EUR -
4.3213
GBP -
5.0598
DKK -
0.5794
Dziki występujące na obszarze Bawarii zawierają w swoich ciałach duże ilości radioaktywnego pierwiastka – cezu. Nie można na nie polować i jeść ich mięsa, ponieważ zagraża to zdrowiu. Dlaczego dziki są radioaktywne? Najnowsze badania rozwikłały tę zagadkę.
Pozostałość katastrofy w Czarnobylu, czy coś innego?
Dziki żyjące na obszarze południowo-wschodnich Niemczech wykazują wysoki poziom radioaktywnego pierwiastka – cezu w mięsie i innych tkankach. Naukowcy wiedzą o tym od lat. Zwierzęta wydają się zdrowe, ale niebezpiecznie wysoki poziom promieniotwórczego składnika w ich mięsie znacznie ograniczył możliwość polowań. Spowodowało to wtórnie problemy z nadmierną liczebnością populacji dzików.
Początkowo uważano, że radioaktywność dzików była spowodowana katastrofą elektrowni atomowej w Czarnobylu w 1986 roku, w efekcie której do środowiska uwolnione zostały duże ilości cezu. Jednak fakt, że po tylu latach nadal pierwiastek ten jest obecny w tkankach dzików jest niezwykle zastanawiający. U wszystkich innych gatunków zwierząt żyjących na samych obszarach od dawna nie wykrywa się takiego poziomu radioaktywności. Badacze komentują to zjawisko używając nazwy „paradoks dzika”.
Wszystko wskazuje na to, że dziki musiały wejść – i dalej wchodzą – w kontakt z innym, dodatkowym źródłem radioaktywnego cezu. W niedawno przeprowadzonych badaniach radioekolog Felix Stäger z Uniwersytetu Leibniz w Hanowerze w Niemczech wraz ze współpracownikami dostarczyli na to dowodów i wyjaśnili zagadkowy „paradoks dzika”. „Nasza praca ujawnia głębszy wgląd w notoryczne skażenie radiocezem u dzików w Bawarii, wykraczający jedynie poza ilościowe oznaczenie całkowitego radionuklidu” – skomentowali naukowcy w swoim artykule naukowym.
Śledztwo w sprawie źródła promieniowania
Nowe badania pokazują, że za skażenie radioaktywnym cezem u dzików odpowiedzialne są, poza katastrofą w Czarnobylu, również testy broni nuklearnej z połowy XX wieku. Uwalniane do środowiska radioaktywne pierwiastki w następstwie awarii lub eksplozji jądrowej stanowią poważne – i długotrwałe zagrożenie dla ekosystemów.
Po awarii w Czarnobylu 37 lat temu środowisko w Bawarii zostało skażone radioaktywnym cezem, zwłaszcza cezem-137, którego okres półtrwania (czas, po którym rozpada się połowa pierwiastka, a tym samym promieniowanie zmniejsza się o połowę) wynosi około 30 lat. Jednak w wyniku reakcji jądrowej może powstać również bardziej stabilny izotop (odmiana) cezu – cez-135 – który ma okres półtrwania wynoszący ponad 2 miliony lat.
Na podstawie badań stosunku ilości cezu-135 do cezu-137 w środowisku lub tkankach zwierząt można określić, jakie jest jego pochodzenie. Niski stosunek cezu-135 do cezu-137 jako prawdopodobne źródło pierwiastka wskazuje reaktory jądrowe z elektrowni atomowej, natomiast wysoki stosunek cezu-135 do cezu-137 sugeruje, że cez pochodzi z eksplozji broni jądrowej. Naukowcy posłużyli się właśnie tą metodą w celu określenia źródła skażenia u dzików.
Niebezpieczny poziom promieniowania w mięsie dzików
Badacze zebrali i przeanalizowali poziom i aktywność cezu w 48 próbkach mięsa dzików zebranych przez myśliwych w latach 2019–2021 z 11 regionów Bawarii. Jak podkreślają, jest to największy jak dotąd zestaw próbek środowiskowych wykorzystany do badań nad „paradoksem dzika”. Do pomiaru aktywności cezu-137 wykorzystali detektor promieni gamma, a porównania ilości cezu-135 do cezu-137 dokonali przy użyciu zaawansowanej spektrometrii mas.
Wniosek z uzyskanych wyników był jasny: do skażenia u dzików w Bawarii doszło w wyniku katastrofy w Czarnobylu – oraz - testów bronii nuklearnej. „Wszystkie próbki są zmieszane” – tłumaczą naukowcy w publikacji - „Opady [radioaktywnego cezu] z broni nuklearnej i [elektrowni w Czarnobylu] zmieszały się w bawarskiej ziemi, z czego największe skażenie nastąpiło [dwukrotnie] w odstępie około 20–30 lat”.
Poziom radioaktywnego pierwiastka w aż 88% przebadanych próbek przekroczył dopuszczalny prawnie poziom w produktach spożywczych w Niemczech. Izotop cezu pochodzący z testów broni nuklearnej był odpowiedzialny za 12-68% skażenia próbek, które przekroczyły limit. Mimo że potwierdzono, że to katastrofa w Czarnobylu jest źródłem radioaktywnego cezu u dzików, to ok. 25% próbek mięsa miała bardzo wysoki poziom cezu pochodzącego z testów broni – który sam w sobie przekroczył dopuszczalny poziom pierwiastka w żywności. Pokazuje to, że testy broni nuklearnej były tak samo istotnym źródłem skażenia środowiska.
Badane regiony w Bawarii. Żółty kolor wskazuje na niskie skażenie cezem-137, a czerwony na wysokie.
Źródło: Stäger et al, Environmental Science & Technology, 2023
Radioaktywna dieta dzików
Te informacje nadal nie tłumaczą jednak, dlaczego dziki tak długo pozostają radioaktywne. Bawaria słynie z silnego skażenia cezem po awarii nuklearnej w Czarnobylu. Niedługo po tym, jako następstwo katastrofy, u dzików i innych gatunków zwierząt wykryto wysoki poziom promieniotwórczego pierwiastka.
Jednakże, chociaż większość zwierząt żyjąca na zanieczyszczonym obszarze początkowo również wykazywała wysokie zanieczyszczenie organizmu, to poziom cezu w ich organizmie stosunkowo szybko spadł. U dzików nie wykazano znaczącego spadku poziomu promieniowania od 1986 roku. W niektórych lokalizacjach spadek poziomu skażenia w tkankach dzików jest nawet wolniejszy niż fizyczny okres półtrwania cezu-137.
Naukowcy mają na to ciekawą teorię. Dziki uwielbiają jeść trufle, grzyby rosnące pod ziemią, wytwarzające pod powierzchnią ziemi bulwiaste owocniki, których smak doceniają także ludzie. Grzyby mogą rozrastać się pod ziemią na ogromnej powierzchni, wchłaniają wodę, sole mineralne i substancje organiczne z gleby. Tam, gdzie w glebie znajduje się radioaktywny pierwiastek, podziemne grzyby go „zbierają” i stają się jego składowiskiem.
Trufle to jeden z głównych składników diety dzików, szczególnie zimą, kiedy na powierzchni brakuje pożywienia. Spożywają go więc w dużych ilościach i teoretycznie przez to mogą ciągle dostarczać do ciała promieniotwórczy cez. Jednak, co podkreślają autorzy badań, nadal nie potwierdzono, aby to faktycznie trufle były źródłem promieniowania u dzików. Dopóki nie zostaną dostarczone jednoznaczne dowody, pochodzenie trwałego skażenia u dzików nadal pozostaje niejasne.
Przestroga na przyszłość
Badania pokazały, jak długotrwały wpływ na środowisko i zwierzęta może mieć zanieczyszczenie promieniotwórcze. Wiele państw zaczyna ponownie inwestować w elektrownie jądrowe, które nie przyczyniają się do globalnego ocieplenia. Rosja grozi wykorzystaniem broni jądrowej w wojnie z Ukrainą. W międzyczasie naukowcy dopiero poznają rzeczywiste skutki skażenia radioaktywnymi pierwiastkami.
„To badanie pokazuje, że strategiczne decyzje o przeprowadzeniu atmosferycznych testów jądrowych 60–80 lat temu dziś nadal mają wpływ na odległe środowiska naturalne, dziką przyrodę i źródło pożywienia dla ludzi” – podsumowują autorzy.
Przyszłe wypadki lub eksplozje nuklearne mogą zwiększyć obecne skażenie ekosystemów i mieć natychmiastowe i długotrwałe konsekwencje nie tylko dla przyrody – ale także bezpieczeństwa żywności. Autorzy badania mają nadzieję, że opisana przez nich metoda badania izotopów pierwiastka będzie użyteczna w przyszłości i pomoże w lepszym zrozumieniu, co dzieje się w środowisku po skażeniu atomowym. O skutkach potencjalnego ataku atomowego i sposobach ochrony przed promieniowaniem pisaliśmy tutaj: Jak ochronić siebie i zwierzęta w razie wybuchu bomby atomowej?
W latach 60 XX wieku nastąpiło skażenie środowiska w wyniku testów broni nuklearnej. W 1989 roku doszło do katastrofy w Czarnobylu. Dzisiaj pozostałości promieniotwórczych pierwiastków znaleźć można w dużych ilościach w truflach. Niewielkie ilości cezu są uwalniane do środowiska również wraz z opadami atmosferycznymi.
Źródło: Stäger et al, Environmental Science & Technology, 2023
Cytowane badania:
Stäger, Felix, et al. "Disproportionately High Contributions of 60 Year Old Weapons-137Cs Explain the Persistence of Radioactive Contamination in Bavarian Wild Boars." Environmental Science & Technology (2023).
