USD -
3.9415
EUR -
4.2773
GBP -
5.0709
DKK -
0.5732
Jeszcze do niedawna sektor owczarski w naszym kraju był silnie rozwinięty. Dzięki temu powstało kilkanaście rodzimych ras owiec, o unikalnych cechach. Czym się wyróżniają? Czy dla lokalnych ras owiec jest jeszcze miejsce we współczesnej hodowli zwierząt? Przedstawiamy sylwetkę ras i ich najciekawsze cechy.
Wciąż jest zastosowanie dla rodzimych ras
Liczebność populacji polskich, lokalnych ras owiec jest obecnie bardzo niska. Posiadają wiele unikalnych cech, dostarczają wartościowych surowców i świetnie przystosowują się do trudnych warunków środowiska. Do nie tak dawna były wysoko cenione i stanowiły podstawę prężnie działającego w naszym kraju sektora owczarskiego. Na obszarze naszego kraju utworzono kilkanaście ras owiec, z których każda jest doskonale przystosowana do klimatu i zasobów pokarmowych swojego regionu pochodzenia. Niestety późniejszy wieloletni kryzys w hodowli owiec w Polsce doprowadził do niemal całkowitego wymarcia wielu lokalnych ras. Przed ich wygaśnięciem uchroniły programy ochrony rodzimych ras zwierząt – które w dalszym ciągu podejmują wysiłki w celu promowania ich hodowli i regionalnych produktów z nich uzyskiwanych.
Dzisiaj lokalne rasy owiec sprawdzają się przede wszystkim w niewielkich hodowlach, produkujących ekologiczne, certyfikowane produkty regionalne lub w gospodarstwach agroturystycznych. Z powodzeniem wykorzystuje się je również jako formę ochrony przyrody – ekstensywny wypas owiec m.in. na górskich halach, pozwala zachować cenne krajobrazy przyrodnicze i utrzymuje zbiorowiska roślin w równowadze. Przy coraz większym zainteresowaniu konsumentów hodowlą zwierząt przyjazną środowisku i regionalnymi produktami, nasze rodzime rasy owiec zyskują szansę, aby znowu zaistnieć – i przetrwać dla kolejnych pokoleń. Obecnie programem ochrony zasobów genetycznych w Polsce objętych jest 17 rodzimych ras owiec. Poniżej przedstawiamy ich najciekawsze cechy.
Jedne z najstarszych ras: świniarki i wrzosówki
Owca świniarka jest rodzimą, prymitywną rasą, której protoplastów pierwotnie spotykano w różnych regionach Europy Środkowej i Zachodniej. W naszym kraju najdłużej zachowała się w naturalnym chowie na wschodzie Polski. Świniarki są małych rozmiarów i drobnej budowy ciała. Wykazuje wiele cech owiec prymitywnych, takich jak wysoka odporność na choroby, świetne wykorzystywanie nawet słabej jakości paszy, sezonowość rozrodu i dość częste występowanie miotów pojedynczych. U rasy tej obserwuje się wyraźny dymorfizm płciowy – samce zawsze są rogate, samice tylko sporadycznie posiadają szczątkowe, „kozie” rogi. Świniarki są dość słabo umięśnione, ich wełna jest luźna, rzadka i mieszana.
Owca wrzosówka - wrzosówki to niewielkie owce o drobnej budowie ciała, cienkich nogach, czarnej głowie i siwej, nietypowej wełnie. Ze względu na jej specyficzne cechy skóry wrzosówek świetnie nadają się do wyrobu kożuchów - przez co rasę tę zalicza się do tzw. kożuchowego typu użytkowego. Owce wrzosówki są bardzo odporne na niekorzystne warunki środowiska, mają doskonałe cechy rozrodcze i wcześnie dojrzewają. Mięso wrzosówek jest wysokiej jakości i bardzo smakowite. Tryki posiadają szeroko rozstawione, ślimakowate rogi, maciorki są zwykle bezrożne.
Owca wrzosówka. Źródło: Wikimedia Commons
Rodzime rasy o doskonałym mięsie
Białogłowa owca mięsna
Rasa ta powstała na obszarze wielkopolski z krzyżówek kilku lokalnych i zagranicznych ras, w celu uzyskania zwierząt w typie mięsnym. To stosunkowo duża, silnie zbudowana, bezroga, biało umaszczona rasa. Hodowcy cenią ją za dobrą wydajność rozrodczą, bardzo dobre cechy mięsne i świetne przystosowanie do krajowych warunków środowiska. Owce białogłowe wcześnie dojrzewają płciowo. Jagnięta mają szybkie tempo wzrostu. Rasa ta nadaje się do chowu w zarówno małych, jak i dużych stadach.
Owca czarnogłówka
To rasa mięsna, która została wyhodowana w drugiej połowie XIX wieku na bazie ras z Niemiec i Wielkiej Brytanii. W czasie wojny populacja owcy czarnogłówki bardzo ucierpiała – ostało się zaledwie kilkaset sztuk, które były podstawą odbudowy rasy. Czarnogłówki są niewybredne pod względem paszowym, mają bardzo dobre cechy mięsne i szybkie tempo wzrostu jagniąt. Poza doskonałym mięsem dostarczają również wysokiej jakości, jednolitą wełnę. Nadają się do chowu zarówno ekstensywnego, jak i intensywnego.
Główne regiony pochodzenia i występowania rodzimych ras owiec w Polsce — rasa pomorska (POM), kamieniecka (KAM), wrzosówka (WRZ), czarnogłowa (CZG), żelaźnieńska (ŻEL), uhruska (UHR), koridel (KOR), świniarka (ŚW), barwna owca górska (POG B), polska owca górska (POG), cakiel podhalański (CP), olkuska (OLK), polska owca pogórza (PG), wielkopolska (WLKP), białogłowa (BOM), merynos polski w starym typie (MST), merynos odmiany barwnej (MB). Źródło: Kawęcka, Aldona, et al. "Native Sheep Breeds in Poland—Importance and Outcomes of Genetic Resources Protection Programmes." Animals 12.12 (2022): 1510.
Polskie merynosy
Ciekawą, rodzimą rasą jest merynos polski w starym typie. Najdłużej utrzymał się w tradycyjnych hodowlach w Wielkopolsce i na Kujawach, gdzie przez pokolenia nie był krzyżowany z innymi rasami. Polskie merynosy są dużymi, silnie zbudowanymi owcami, o białej, lub biało-kremowej wełnie. Świetnie nadają się do produkcji wełny oraz mięsa. Wcześnie dojrzewają, a dzięki asezonowości rozrodu jagnięta rasy można produkować cały rok. Wśród rodzimych ras wyróżnia się także merynosy odmiany barwnej – najczęściej czarnej, sporadycznie siwej. Uzyskano je w wyniku prac hodowlanych w latach 80. XX wieku. U wielu osobników obserwuje się białe plamy na głowie, biały koniec ogona, a także ”skarpetki” na kończynach.
Merynos polski w starym typie. Źródło: Wikimedia Commons
Polskie owce długowełniste
Owca kamieniecka to wyhodowana w XX wieku rasa długowełnista, w typie wełnisto-mięsnym, efektywnie wykorzystująca paszę, bardzo odporna na niekorzystne warunki środowiska. Ma dobre cechy mięsne, wełnę jednolitą, grubą. W jej wyglądzie charakterystyczne są dość krótkie nogi i kremowe umaszczenie. Owce tej rasy mają dobry instynkt macierzyński.
Owca olkuska o rodzima odmiana owcy długowełnistej, powstała w regionie dawnego powiatu olkuskiego. Owce okulskie są sporych rozmiarów, o białej wełnie, z dobrze zaznaczonymi cechami mlecznymi. Charakteryzują się wysoką wydajnością rozrodczą i dobrymi cechami macierzyńskimi.
Owca pomorska to rodzima, długowełnista rasa. Dzieli się ją na dwa typy: kaszubski i koszaliński, które powstały na bazie prymitywnych odmian owiec utrzymywanych w różnych regionach kraju. Zwierzęta tej rasy mają dość silną budowę ciała, białe umaszczenie i dobrze zaznaczone cechy mięsne.
Rasy nieodłączne dla krajobrazu górskiego
Cakiel podhalański - owce tej rasy od setek lat hodowano na terenie Podhala, Podkarpacia i w Beskidach. Były doskonale przystosowane do surowego, górskiego klimatu. Towarzyszyły wołosko-ruskim plemionom pasterskim wędrującym wzdłuż Łańcucha Karpat w okresie od XIV do XVI wieku. Przez wiele lat cakle były krzyżowane z innymi, uznawanymi za szlachetniejsze, rasami owiec. Dlatego obecnie w Polsce nie występują pierwotne odmiany tej rasy, chociaż udało się ją częściowo odbudować. Owce tej rasy są duże i mocno zbudowane, o szerokiej głowie. Tryki, a często i także maciorki, są rogate. Okrywa wełnista jest mieszana, składa się z długich kosmków rozdzielających się na grzbiecie. Umaszczenie jest białe, z ciemnym zabarwieniem wokół oczu, na końcu pyska i uszu.
Barwna owca górska to podobna pod względem cech odmiana, która powstała na bazie prymitywnej grupy rasowej cakla. Jest mocnej budowy ciała, o jednolitym, brunatnym ubarwieniu. Wcześnie dojrzewa płciowo.
Polska owca pogórza jest rodzimą rasą powstałą na obszarze Karpat i Sudet, kształtowała się zgodnie z potrzebami lokalnych hodowców. To owca w typie mięsno-wełnistym, wykorzystywana również czasami do produkcji mleka. Ma bardzo dobre cechy macierzyńskie. Jest świetnie przystosowana do specyficznych warunków podgórskich rejonów naszego kraju. Nadaje się przede wszystkim do chowu w systemie ekstensywnym.
Polska owca górska wyhodowana została na bazie lokalnej odmiany owiec z Podhala. To rasa nadająca się do wszechstronnego użytku. Jest mocno zbudowana, o dobrych cechach mięsnych, wełna składa się z długich kosmków rozdzielających się na grzbiecie. Umaszczenie jest białe, czasami z czarnymi plamami na głowie w części twarzowej i na kończynach. Tryki są rogate, maciorki przeważnie nie.
Wełna i skóry owiec górskich świetnie nadają się do wyrobu odzieży, m.in. tradycyjnych stroi góralskich, kożuchów, skarpet, swetrów i pantofli, czy koców. Owce górskie mają dobrą wydajność mleczną – mleko wykorzystuje się do produkcji regionalnych – m.in. bryndzy podhalańskiej i oscypka, cenionych przez konsumentów wyrobów. Produkty mleczne owiec górskich są wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych, a jagnięcina podhalańska otrzymała od Unii Europejskiej status Chronionego Oznaczenia Geograficznego.
Owce górskie są ważną częścią ekosystemu i kultury Karpat. Źródło: Kawęcka, Aldona, et al. "Native Sheep Breeds in Poland—Importance and Outcomes of Genetic Resources Protection Programmes." Animals 12.12 (2022): 1510.
Polskie owce nizinne
Polskie owce nizinne typu corriedale – „koridel” – wyhodowane zostały w latach 50. XX wieku. Wzorem dla rasy były owce wełnisto-mięsne z Corriedale w Nowej Zelandi – które ówcześnie cieszyły się dużym uznaniem. Koridele to stosunkowo duże owce, o krótkich i szeroko rozstawionych nogach. Co ciekawe, wełna u koridela porasta całe ciało – od oczu po raciczki.
Owca uhruska to rodzima odmiana wyhodowana w rejonie środkowo–wschodniej Polski. Owce uhruskie są średniej wielości, o krótkich nogach. Umaszczenie jest białe, wełna o dobrej gęstości. Cechy mięsne zwierząt tej odmiany są średnio rozwinięte. Owce uhruskie mają bardzo silny instynkt stadny.
Owca wielkopolska to kolejna rasa nizinna, wyhodowana w XX wieku na bazie świniarki i kilku innych ras. Owce tej rasy są średniej wielkości, o białej, cienkiej lub średnio grubej wełnie, która porasta również częściowo głowę i kończyny. Owce wielkopolskie mają dobre cechy mięsne. Szybko uzyskują dojrzałość płciową.
Owca żelaźnieńska jest ciekawą odmianą polskiej owcy nizinnej, powstała w XX wieku z krzyżowania m.in. pierwotnej owcy łowickiej i merynosa polskiego. Zwierzęta tej rasy mają średnią wielkość ciała i krótkie nogi. Wełna jest biała, bardzo dobrej jakości, a cechy mięsne dość przeciętne.
Zachęcamy do obejrzenia filmów na kanale Rasy STAROPOLSKIE na platformie youtube:
Źródła:
Kawęcka, Aldona, et al. "Native Sheep Breeds in Poland—Importance and Outcomes of Genetic Resources Protection Programmes." Animals 12.12 (2022): 1510.
Programy Ochrony Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich
Polski Związek Owczarski
