USD -
3.9415
EUR -
4.2773
GBP -
5.0709
DKK -
0.5732
Kolejny rok walki z wirusem dobiega końca. Czy działania rządu i służb weterynaryjnych w tym zakresie możemy uznać za skuteczne? Niedawno opublikowana analiza naukowa przedstawia dane w tym zakresie.
Stopniowe postępy wirusa w ostatnich latach
Afrykański pomór świń (ASF) to choroba, o której słyszymy już zdecydowanie za długo. W 2014 roku dotarła do Unii Europejskiej i od tamtego czasu spędza sen z powiek hodowcom trzody chlewnej w kolejnych państwach. W Polsce pierwszy przypadek ASF wykryto w lutym 2014 roku. Początkowo istniała nadzieja na to, że rozprzestrzenianie wirusa uda się szybko zablokować. Dopóki występował na ograniczonym obszarze, była szansa na zatrzymanie jego postępów. Niestety, 9 lat temu niewiele wiadomo było o metodach skutecznej walki z chorobą.
Wirusa nie udało się powstrzymać. W kolejnych latach stopniowo rozprzestrzenił się w Polsce i na kolejne kraje europejskie, m.in. Czechy i Rumunię (w 2017 r.), Bułgarię, Węgry, Belgię (w 2018 r.), Słowację (w 2019 r.), Grecję i Niemcy (w 2020 r.) oraz Włochy i Macedonię Północną (w 2019 r.). W sierpniu 2018 r. ASF wykryto u największego na świecie producenta trzody chlewnej, a więc w Chinach. Stamtąd szybko rozprzestrzenił się na Azję Południowo-Wschodnią. ASFV potwierdzono także w Oceanii (Papua Nowa Gwinea), Indiach i Haiti. Obecnie choroba stale rozprzestrzenia się na obszarach niedawno dotkniętych chorobą, w tym w Niemczech, Włoszech, Słowacji, Serbii, Chorwacji i Grecji.
Czy mieliśmy szansę wygrać z zarazą?
O ryzyku związanym z ASF wiedzieliśmy w Polsce od 2011 roku. Służby weterynaryjne już wtedy wprowadziły działania mające na celu wczesne wykrycie przypadków i ognisk wirusa. Wzmożony monitoring prowadzono na obszarze przygranicznym o szerokości 40 km (wzdłuż granicy z obwodem kaliningradzkim) oraz wzdłuż wschodniej granicy z Ukrainą, Białorusią i Litwą – a więc regionów, z których ASF mógł do nas przywędrować. W ciągu dwóch lat w wyznaczonych strefach pobrano i zbadano pod kątem wirusa 15 187 próbek, większość od dzików. Nie wykazały one występowania ASF w Polsce – aż do 2014 roku, na terenie województwa podlaskiego. Pierwszy przypadek wirusa w Polsce był prawdopodobnie wynikiem przywiezienia do naszego kraju skażonego mięsa wieprzowego.
W 2016 roku zaraza dotarła na kolejne tereny Polski – województwo lubelskie i mazowieckie, a w 2017 roku województwo warmińsko-mazurskie. W 2018 roku obserwowaliśmy niezwykle intensywne rozprzestrzenianie wirusa w populacji dzików w Polsce. Ognisko choroby wykryto wtedy również w nowej części kraju – województwie podkarpackim. W 2019 roku choroba objęła dodatkowo województwa lubuskie, dolnośląskie i wielkopolskie. W 2020 roku ASF pojawił się na Pomorzu, skąd dotarł do granicy polsko-niemieckiej.
Rozprzestrzenianie się wirusa w dużej części można przypisać działalności ludzi. Nowe przypadki i ogniska choroby częstokroć pojawiały się w dużej odległości od siebie, czego nie dało się wytłumaczyć wędrówkami zakażonych dzików. Dziki stały się jednak rezerwuarem wirusa w środowisku, dzięki czemu choroba stale utrzymuje się na wielu obszarach. Obecnie eksperci od epidemiologii są zdania, że ASF pozostanie z nami na wiele kolejnych lat. Obserwuje się jednak postępujący spadek zjadliwości wirusa w populacji dzików, co pozwala mieć nadzieję, że epidemię uda się w pewnym stopniu wyciszyć. Być może ASF w Polsce stanie się endemiczny – a więc będzie występować w niektórych obszarach kraju stale, ale na niskim poziomie.
Ostatnie 3 lata walki z wirusem
Rok 2021 był rekordowy pod względem liczby ognisk ASF na fermach trzody chlewnej w Polsce, natomiast w porównaniu do 2020 roku odnotowano wtedy zdecydowanie mniej przypadków choroby u dzików. Najwięcej ognisk na fermach trzody chlewnej w 2021 roku wykryto w województwie podkarpackim, warmińsko-mazurskim i dolnośląskim. Największe straty ponieśli hodowcy świń w województwie lubuskim. Przykładowo we wsi Niedźwiady, w powiecie świebodzińskim, zarazę wykryto w dużym gospodarstwie liczącym 16 566 zwierząt – wszystkie musiały zostać poddać ubojowi.
Służby weterynaryjne przypuszczają, że wybuch ogniska choroby na tej fermie był spowodowany działaniem człowieka. Choroba nie występowała wtedy u dzików w okolicy. W tym samym roku wirus przedostał się do ferm trzody chlewnej na nowych terenach – województw łódzkiego, świętokrzyskiego i małopolskiego. Dochodzenie i analiza mapy występowania wirusa sugerują, że do kolejnych wędrówek wirusa również przyczyniło się nieumyślne działanie człowieka.
Rok 2022 przyniósł optymistyczne dane. Zaobserwowano wtedy znaczący spadek liczby ognisk ASF u dzików w całej Unii Europejskiej. Paradoksalnie, Polska odnotowała wówczas największą liczbę przypadków ASF u dzików w całej UE (ponad 2100 przypadków). Było to jednak i tak mniej niż w roku poprzednim. Zaraz po Polsce uplasowały się Niemcy z 1628 ogniskami ASF u dzików.
W 2022 roku w Unii Europejskiej dramatycznie – bo prawie o 80% - spadła liczba ognisk choroby u świń domowych. Największą liczbę ognisk u świń zarejestrowano w Rumunii (316), Serbii (103) i Macedonii Północnej (30). Polska potwierdziła 14 ognisk ASF na terenie 5 województw, co oznaczało spadek o 89% w porównaniu do 2021 r.
Sytuacja epidemiologiczna w Polsce w latach 2018-2022. Żółte kropki przedstawiają ogniska ASF u dzików.
Źródło: Kruszyński, Mateusz, et al. "Nine Years of African Swine Fever in Poland." Viruses 15.12 (2023): 2325.
Działania Polski wymagają poprawy
W obecnym roku w Polsce odnotowano ponad 2200 przypadków ASF u dzików, w 11 województwach. W porównaniu z innymi krajami europejskimi jesteśmy pod tym względem rekordzistami. Nie oznacza to jednak, że nasi sąsiedzi radą sobie dużo lepiej. Inne kraje w Europie, w których nadal odnotowuje się dużą liczbę przypadków wirusa u dzików, to Niemcy, Słowacja i Włochy. Do końca października 2023 roku Polsce odnotowano również 24 ognisk ASF u świń, na obszarze 5 województw.
Warto zauważyć, że znaczna część Polski jest nadal wolna od wirusa. Dlatego, mimo zmęczenia tematem, ważne jest w dalszym ciągu podejmowanie aktywnych działań zapobiegających rozprzestrzenianiu się choroby. Kluczem jest monitorowanie populacji dzików i dobrze zaplanowana redukcja ich liczebności, jak również utrzymywanie wysokiego poziomu bioasekuracji na fermach. Nadal potrzebne jest również zwiększanie świadomości lekarzy weterynarii, pracowników ferm i ogółu społeczeństwa w zakresie zwalczania zarazy. W szczególności ważna jest współpraca pomiędzy służbami weterynaryjnymi, myśliwymi i rolnikami. Ostatecznie, mimo zdarzających się konfliktów, wszystkie strony dążą do tego samego celu: pozbycia się ASF.
Edukacja jest konieczna również w przypadku postronnych osób korzystających z obszarów leśnych, które są siedliskiem dzików zakażonych ASF. Rekreacyjne wyprawy do lasu mogą pomagać w rozprzestrzenianiu się wirusa, ponieważ odzież lub obuwie mogą być nim skażone. Wirus łatwo przenosi się z padłych dzików do środowiska – gleby, czy roślinności, gdzie, w sprzyjających warunkach, może utrzymywać się przez długie okresy.
Najwyższa Izba Kontroli (NIK), analizując sytuację w zakresie zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się ASF w latach 2019–2021, wydała oświadczenie, w którym stwierdziła niespójności w nadzorze Inspekcji Weterynaryjnej oraz problemy z przestrzeganiem standardów bezpieczeństwa biologicznego na fermach trzody chlewnej. Wskazali także, że likwidacja ASF wśród populacji dzików nie była prowadzona zgodnie z obowiązującymi procedurami. W związku z tym Najwyższa Izba Kontroli zwróciła się do Ministra Rolnictwa i Głównego Lekarza Weterynarii o udoskonalenie przepisów i modyfikację planów zwalczania ASF. Nadal wiele działań może zostać udoskonalonych.
Artykuł na podstawie:
Kruszyński, Mateusz, et al. "Nine Years of African Swine Fever in Poland." Viruses 15.12 (2023): 2325
