USD -
3.9415
EUR -
4.2773
GBP -
5.0709
DKK -
0.5732
Historia rolnictwa rozpoczęła się ponad dwanaście tysięcy lat temu. Od tamtej pory ludzie z powodzeniem zajmują nowe tereny, wykorzystując je pod uprawy. Nieodłącznym elementem krajobrazu rolniczego są zwierzęta, w tym ptaki. Współdzielenie terenów rolniczych jest nieuniknione, naturalnie ludzie zajmują coraz większe tereny, wliczając w to także tereny pastwiskowe.
Ptaki są często postrzegane jako problem na terenach rolniczych, a nawet mówi się o tym, że likwidacja szkód wyrządzanych przez ptaki, może być kluczem dla likwidacji głodu i ubóstwa, szczególnie w krajach ubogich. Warto zadać sobie pytanie, czy w tej sytuacji obecność ptaków stanowi istotne zagrożenie dla upraw człowieka, czy może wręcz przeciwnie są one sprzymierzeńcami rolników?
Rola ptaków w przyrodzie
Ptaki ogrywają kluczową rolę w ekosystemie. Przede wszystkim uczestniczą w skutecznym pozbywaniu się szkodników roślin, a część z nich hoduje się w celach konsumpcyjnych. Drób jest bowiem wartościowym chudym mięsem, bogatym w białko i witaminy z grupy B. Ptaki są także atrakcyjne dla usług kulturowych – rozwija się silny ruch ich obserwacji (ptasiarstwo). Jednak z punktu widzenia rolnictwa sprawa ich pożyteczności nie jest tak oczywista. W krajach osiągających niższe dochody, negatywne skutki działalności ptaków są silniej dostrzegane i dyskutowane. Istnieje bowiem przekonanie, że ptaki powodują istotne szkody w uprawach i stąd są niepożądanym elementem krajobrazu rolniczego.
Inaczej się ma sytuacja w zamożniejszych krajach. Większość ptaków żywi się bezkręgowcami, do których zaliczamy np. ćmy, różnego typu larwy, pluskwiaki, pająki czy mrówki, a tylko niektóre z nich żywią się roślinnością. Niestety, wielu rolników bierze pod uwagę tylko te bezpośrednie obserwacje – zjadanie plonów, owoców i zbóż, co w ich oczach czyni ptaka szkodnikiem. Dowiedziono, że nawet 10% wszystkich gatunków ptaków spożywa rośliny uprawne. Zwalczanie ich wiąże się często z radykalnymi rozwiązaniami z odstrzałem lub zatruwaniem. Warto jednak wspomnieć o aspektach pozytywnych, płynących z obecności tych zwierząt na naszych polach uprawnych, które są niewidoczne na pierwszy rzut oka – przede wszystkim ptaki, które żywią się owadami oraz innymi bezkręgowcami chronią plony przed szkodnikami. Ponadto uczestniczą pośrednio w zapylaniu wielu roślin. Warto zadać sobie pytanie – czy na pewno eliminowanie ptaków jest korzystne dla naszych upraw?
Czy istnieje kompromis?
Jak już wspomniano, rolnicy często odbierają obecność ptaków negatywnie, wiążą z utratą plonów, szkodą w uprawach, które są ich źródłem dochodu oraz pożywienia. Tak wynika z bezpośrednich obserwacji. Wtedy jako poprawne rozwiązanie nasuwa się eliminacja ptaków, poprzez odstrzelenie lub zatruwanie. Jednak czy istnieją sposoby, które byłyby kompromisem dla obu stron? Nauka podsuwa nam wyjście, jakim jest zastosowanie nieśmiercionośnych środków łagodzących. Mają one na celu eliminację niepożądanych gości, jednocześnie nie wyrządzając im krzywdy i nie eliminując ich całkowicie. Do takich praktyk należą, np. urządzenia odstraszające czy zmiana praktyk rolniczych. Jest to rozstrzygnięcie korzystne dla obu stron i ma zasadnicze działanie dla kształtowania relacji pomiędzy ptactwem, a ludźmi.
Co mówi nauka?
Badacze z Chin przeprowadzili meta-analizę, mającą na celu sprawdzenie pośrednich, a także bezpośrednich skutków ptaków na produkcję roślinną. Wyniki mogą wydawać się zaskakujące. Badacze odnotowali większy procent pozytywnego wpływu ptaków na rośliny drzewiaste, takie jak jabłonie czy kawa. Z drugiej strony odnotowano negatywny wpływ, powodujący straty na zbożach i roślinach oleistych, głównie na słoneczniku, soi, ryżu czy pszenicy. Zauważono również bardziej negatywny wpływ ptaków w strefach nietropikalnych. Przeprowadzono także ankiety wśród rolników. Wyniki wskazały, że pozytywne nastawienie do ptaków jest co najmniej dwukrotnie wyższe od tego, który wskazywał negatywne podejście. W badaniu sprawdzono także, jak działają nieśmiercionośne środki łagodzące, które mogą wpływać na zwierzęta przez bodźce – zapachowe, smakowe, dźwiękowe czy wizualne. Ogólnie rzecz biorąc, środki łagodzące zmniejszyły straty plonów spowodowane przez ptaki.
Jakie rozwiązanie jest najkorzystniejsze dla rolników?
Okazuje się, że współdzielenie terenów uprawnych z ptakami jest nieodłącznym elementem krajobrazu rolniczego. Przede wszystkim warto pamiętać, że ptaki przynoszą korzyści uprawom, eliminują szkodniki i pasożyty wielu roślin, pośredniczą w zapylaniu. Z drugiej strony, przynoszą szkody w aspekcie upraw zielnych. Jednakże środki łagodzące, opierające się na zmianach behawioru zwierząt (np. model straszenia wizualnego i akustycznego) wydają się być obiecującym, nieinwazyjnym rozwiązaniem, które pozwoli wprowadzić nowe innowacje i ulepszyć te istniejące. Ważne jest również zapewnienie odpowiedniej edukacji, pokazania zalet i przydatności ptaków przez odpowiednie sektory ochrony przyrody w celu zmniejszenia strat upraw, wykorzystując techniki bardziej przyjazne ptakom. Jest to najlepsze rozwiązanie, zapewniające im ochronę, a z drugiej strony zażegna konflikt rolników, dzięki zrozumieniu istoty obecności ptasich lokatorów.
Za: Huang, C., Zhou, K., Huang, Y., Fan, P., Liu, Y., & Lee, T. M. (2023). Insights into the coexistence of birds and humans in cropland through meta-analyses of bird exclosure studies, crop loss mitigation experiments, and social surveys. PLoS Biology, 21(7), e3002166.
lic. Dominika Gruszka
studentka biologii stosowanej
Wydział Medycyny Weterynaryjnej i Nauk o Zwierzętach
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
