Wycena usług ekosystemowych, czyli co nam po przyrodzie?

Gdyby specjalistom od wyceny nieruchomości zadać pytanie, ile jest ważna każda z cegieł domu, pewnie popatrzyliby na nas z nieukrywanym zdziwieniem. Jednak każda cegła jest coś warta, tak jak i użyta jako ich łącznik zaprawa, ale też stopień zużycia nieruchomości, no i jej lokalizacja. Zapewniamy jednak – co zgodnie podkreślają organizatorzy warsztatów Ekologiczne aspekty usług ekosystemowych, które przeprowadzono w dn. 26 stycznia 2023 r. na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu, a przygotowanych w ramach projektu Usługi świadczone przez główne typy ekosystemów w Polsce - podejście stosowane koordynowanego przez UAM - że to nic w porównaniu z trudnościami wyceny, z jaką spotykają się przyrodnicy. No bo jak odpowiedzieć na pytanie: ile kosztuje przyroda? A ile warta jest bioróżnorodność? 

– Nawet gdybyśmy nie chcieli sprowadzać wszystkiego do pieniędzy, to takie pytania, czasem w bardziej zawoalowanej formie i tak się pojawiają – wyjaśnia prof. Piotr Tryjanowski z UP w Poznaniu, koordynator badań łączących usługi ekosystemowe z bioróżnorodnością.

Jak wycenić wartość „oikosu” (z j. greckiego oikos = dom), czyli domu jakim jest nasza Planeta, a szczególnie usługi jakie dzięki funkcjonowaniu skomplikowanych układów ekologicznych stają się naszym dobrodziejstwem? Ekonomiści na różne sposoby próbują określić w kwotach różnych walut czy też innych miarach to co nam daje przyroda. Czy jest to jednak możliwe? Czy można tak prosto, poniekąd wręcz prostacko, podejść do wartości? Bioróżnorodność jest przecież dostarczycielem wszelkich dóbr z jakich korzystamy i gwarantem trwałego rozwoju. Niby to wiemy, lecz nasze zachowania przeczą temu w wielu przypadkach. Zatrzymujemy się na konwersacjach, a brakuje czynów. W przełamaniu biernych postawa wobec przyrody ma pomóc zmiana myślenia – od człowieka walczącego z przyrodą do rozumnego podejścia, w którym człowiek jest częścią przyrody i zna konsekwencje interakcji z ekosystemem Ziemi. Na tym gruncie powstała idea usług ekoststemowych (ecological services), i jak prześledzimy rozwój koncepcji, zauważymy, że wreszcie bioróżnorodność ma też swoje bezpośrednie miejsce (nie tylko pośrednie) w definiowaniu usług regulacyjnych (związanych np. z ochroną upraw przed szkodnikami), zaopatrzeniowych (dostarczanie dobrej jakości surowców, pożywienia) i kulturowych (np. związanych z turystyką czy elementami natury wykorzystywanymi np. w sztuce). Jak w tym wszystkim odmierzyć wartość bioróżnorodności? Zwłaszcza gdy sporo jej zasobów jeszcze nie zostało odkrytych, w pełni rozpoznanych, a jak coś wiemy to z kolei mało specjalistów i jeszcze mniej pewnych wskaźników. Zdawałoby się, że nawet w przypadku gatunków dobrze poznanych, charyzmatycznych, takich jak bocian biały, nasza wiedza o tym co z jego obecności wynika jest daleka od doskonałej. A cóż dopiero w przypadku zwierząt niewielkich, dzikich roślin czy bakterii glebowych? Nie poddajemy się jednak i mierzymy są nawet z tak trudnymi zagadnieniami – wyjaśniają zgodnie dr Viktoria Takacs, prof. UPP Paweł Sienkiewicz i prof. Piotr Tryjanowski. Część badań ma charakter naprawdę pionierski, a naszymi troskami i problemami chcemy się dzielić z interesariuszami – osobami, które w przyszłości będą mogły skorzystać z wyników naszych badań.

Na pewno sam temat warsztatów i chęć łączenia usług ekosystemowych z bioróżnorodnością okazał się swoistym strzałem w dziesiątkę, bowiem liczba osób tym zainteresowana przekroczyła znacząco nasze oczekiwania. Zgodnie z wytycznymi projektu początkowo chcieliśmy zaprosić 20 osób, ale widząc potrzebę takiego spotkania zgodziliśmy się na uczestnictwo aż 33 osób i niestety z przykrością wielu musieliśmy po prostu powiedzieć – nie. Szczególnie ucieszył nas fakt, że swoją obecnością zaszczycili nas przedstawiciele administracji samorządowej i rządowej (Urząd Miasta Poznania, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska) dla której sprawy przyrody i środowiska są codzienną troską. Ponadto przyjechali przedstawiciele Wielkopolskiego Parku Narodowego, świata nauki z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz dwóch organizacji pozarządowych Agroprofil i lokalnej organizacji pozarządowej z Borku Wielkopolskiego.

Formalnie warsztaty składały się z czterech referatów:

(1)  prof. dr hab. Piotr Tryjanowski - Usługi ekosystemowe - moda czy konieczność? Dlaczego dla ich zrozumienia potrzebujemy wiedzy o bioróżnorodności? 

(2) prof. dr hab. Małgorzata Stępniewska, prof. dr hab. Andrzej Mizgajski, prof. UAM dr hab. Damian Łowicki - Założenia projektu „Usługi świadczone przez główne typy ekosystemów w Polsce — podejście stosowane”

(3)  prof. UPP dr hab. Paweł Sienkiewicz, dr Viktoria Takacs - Zyski z bioróżnorodności - czy potrafimy je mierzyć? Czy dane przyrodnicze pomogą nam wyznaczyć sposób zagospodarowania terenu lub jego ochrony?

(4) dr Stanisław Świtek, dr Viktoria Takacs - Możliwość wdrażania koncepcji usług ekosystemowych do polityki lokalnej, planowania przestrzennego - wyzwania i ograniczenia.

Niezwykle inspirującą częścią okazała się dyskusja, która potoczyła się żywiołowo, z bardzo dużym zaangażowaniem części audytorium. Szczególnie cenne dla naukowców były wypowiedzi praktyków. Tego typu spotkania i dyskusje powodują zasypywanie wspominanej często przepaści pomiędzy teorią, a praktyką. Są dobrą okazją do nawiązywania współpracy, która może zaowocować lepszym transferem wiedzy oraz inspirować badaczy do wyboru ważnych kierunków swoich badań.

Ostatnim akcentem spotkania, było praktyczne i smaczne korzystanie z usług ekosystemowych w postaci ciepłego poczęstunku.

Zespół badaczy z Uniwersytetu Przyrodniczego przewiduje kontynuację badań nad usługami ekosystemowymi w powiązaniu z bioróżnorodnością. To konieczność, a wyzwanie jakie przed nami stoją to znalezienie rzetelnego sposobu pomiarów. Nie jesteśmy w stanie zmierzyć wszystkiego i w przeciwieństwie do wyceny domu jako budynku, musimy wiedzieć czy do takich ocen w odniesieniu do oikosu potrzebujemy kilka cegieł. A może cegły, dachówkę i kurz z piwnicy …. Obiecujemy, że będziemy jednak próbować – podsumowują poznańscy naukowcy.

Uczestnicy warsztatów

Prof. Paweł Sienkiewicz udowadnia, że bioróżnorodność to nie jest prosta sprawa

Dr inż. Stanisław Świtek umieścił problem usług ekosystemowych w różnych modelach rozwoju rolnictwa i gospodarki przestrzennej

Redakcja na podstawie materiałów dostarczonych przez Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu.