W dzisiejszym artykule zapoznamy się z kolejnym ważnym makroskładnikiem jakim jest fosfor. Jest to niezwykle ciekawy pierwiastek, którego niedobory nie są widoczne gołym okiem we wszystkich roślinach, a znacznie redukują plon. Jest również kapryśny co do warunków, w jakich może go roślina pobierać. Może się zdarzyć, że pomimo dużej jego zawartości w glebie, roślina będzie cierpiała na jego niedobory. W tekście można się dowiedzieć, jak uruchomić niedostępny fosfor w glebie.
Skomplikowany fosfor
Fosfor to pierwiastek odpowiedzialny za magazynowanie i transport energii w roślinie. Bez niego niemożliwe jest przekształcanie i magazynowanie cukrów prostych w skrobie – podstawowy materiał zapasowy roślin. Szczególnie duża jego koncentracja występuje w nasionach roślin. Wynika to z dużego zapotrzebowania na energię podczas kiełkowania. W ziarnach zbóż występuje nawet 70% całkowitego fosforu pobranego przez roślinę. Jego kumulacja następuje przez cały okres wegetacji, a przy wykształcaniu ziarna następuje jego remobilizacja z części zielonych do nasion. Fosfor sam w sobie jest składnikiem trudno przemieszczalnym i roślina potrzebuje dużo energii, aby go pobrać. Do pobrania fosforu jest potrzebny roślinie dobrze zbudowany system korzeniowy, ponieważ, przez jego silne związanie z koloidami glebowymi, korzenie włośnikowe są zdolne go pobrać tylko w niemal bezpośrednim kontakcie. Z drugiej strony, to w szczególności fosfor odpowiada za prawidłowy i bujny rozwój korzeni, więc jeśli roślina nie będzie miała do niego dostępu już od początku swojej wegetacji może dojść do błędnego koła: „korzenie nie rosną, bo nie ma fosforu, roślina nie ma fosforu, bo korzenie nie rosną”.
Kiedy roślina może pobrać fosfor?
Dostępność fosforu dla roślin jest zależna od wielu czynników. Pierwszym i najbardziej oczywistym jest jego zasobność w glebie. Jeżeli nie prowadzi się gospodarki rabunkowej i co roku nawozi się rośliny co najmniej 50 kilogramami fosforu nie powinno być to problemem. Najpierw należy zacząć od badań gleby. W tym przypadku należy zwrócić uwagę nie tylko na zawartość fosforu, ale także na odczyn gleby. Jest to bowiem drugi czynnik, od którego zależy pobieranie fosforu przez rośliny. Jest on efektywnie wykorzystywany tylko w przedziale pH 5,8- 7,0. Poniżej tego zakresu łączy się z żelazem, glinem i manganem, a powyżej z wapniem, zawsze tworząc trudno rozpuszczalne związki, z których roślina nie może pobrać fosforu. Procesy te są nazywane uwstecznianiem fosforu. Związki uwstecznione na kwaśnych, najczęściej lekkich glebach mogą zostać bardzo łatwo wymyte. Ich ponowne uruchomienie może się odbyć po uregulowaniu pH i działaniu drobnoustrojów w strefie przykorzeniowej- bo to przy ich udziale związki fosforu przechodzą do form łatwo dostępnych. Zjawisko to występuje silniej przy uprawie roślin wytwarzających obfity system korzeniowy: groch, łubiny, gryka, lucerna.
Fot.2: Wpływ odczynu gleby na_pobieranie fosforu
Kolejny czynnik mający decydujący wpływ na pobieranie fosforu to temperatura. Jak wcześniej wspomniano, roślina potrzebuje dożo energii, aby pobrać fosfor, której brakuje przy niskich temperaturach. Wówczas, pozostałe procesy – wolniej, ale działając prowadzą do akumulacji cukrów, które ze względu na brak fosforu nie są wykorzystywane do wzrostu, tylko zostają przekształcone w czerwone barwniki – antocyjany. Często obserwujemy to zjawisko w zimne wiosny na kukurydzy. Fosfor bez przeszkód jest pobierany w temperaturze gleby powyżej 20°C, jednak spadek poniżej 13°C skutkuje gorszym pobieraniem aż o 70%! Doskonale to widać jesienią w rzepaku, który ma niskie wymagania temperaturowe i jedyne czego mu brakuje do wzrostu to fosfor, przez co liście przybierają purpurową barwę.
Fot.3: Niebieskozielona do purpurowej, to barwa liści rzepaku przy niedoborze fosforu
Również susza ogranicza pobieranie fosforu przez rośliny. Jest to skutkiem wiązania fosforu przez koloidy glebowe, z których w warunkach optymalnego uwilgotnienia następuje uwolnienie części związków do roztworu glebowego. Także nadmierne uwilgotnienie i skorupa glebowa nie sprzyjają dostępności fosforu. Ze względu na energochłonność jego pobierania potrzebny jest tlen, którego w zlewnych i zaskorupionych glebach zwyczajnie korzeniom brakuje.
Jak widać, fosfor to niezwykle wymagający pierwiastek, i przekonaliśmy się, że choć zazwyczaj w glebach go nie brakuje, to nie zawsze może być wykorzystany. Jeśli po uregulowaniu pH i wykonaniu badań zasobności wykazują one wartości niskie, powinniśmy dostarczyć go w nawozach.
Jak nawozić fosforem?
Najłatwiej dostępną formę fosforu znajdziemy w gnojowicy i oborniku. Fosfor w formie organicznej łatwo zostanie zmineralizowany przez drobnoustroje do związków dostępnych dla roślin. Formy płynne nawozów naturalnych szczególnie dobrze sprawdzą się na trwałych użytkach zielonych, lucernikach. Przesiąkając w głąb gleby fosfor znajdzie się w bezpośrednim sąsiedztwie korzeni, skąd będą mogły go pobrać. Nie jest to takie oczywiste przy stosowaniu nawozów sztucznych, bo choć zaletą fosforu jest niska podatność na wymywanie, to również przemieszanie się w głąb profilu to zaledwie kilka centymetrów na rok. Zatem nawozy fosforowe powinno się stosować przedsiewnie i wymieszać z glebą nawet na 20 centymetrów, tak aby znajdowały się w wilgotnej części gleby skąd fosfor będzie mógł być pobrany podczas wegetacji. Nie jest więc błędem stosowanie nawozów fosforowych przed orką. Tak stosować możemy superfosfaty- są to skały fosforytowe, traktowane kwasem siarkowym, lub ortofosforowym w zależności od typu nawozu. Rozpuszczalność a co zatem idzie dostępność fosforu w takich nawozach jest zależna od rodzaju skały i stopnia jej przetworzenia. Warto więc zwracać uwagę na deklarowaną przez producenta rozpuszczalność tego składnika także w nawozach wieloskładnikowych. Okazją mogą się wydawać niskie ceny nawozu NPK, za którymi może stać bardzo słabo rozpuszczalny fosfor, z którego nie skorzystają rośliny. Bardzo dobrą rozpuszczalnością charakteryzuje się całkowicie syntetyczny nawóz - fosforan amonu. Na rynku dostępny jest fosforan diamonowy (DAP) który zawiera 18% azotu amonowego i 46% fosforu, oraz fosforany monoamonowe (MAP) które zawierają 12% azotu amonowego i 52 lub 61% fosforu. Fosfor w tej formie jest łatwiej pobierany przez rośliny. Dodatkowo przez synergię pobierania fosforu przy obecności amonowej formy azotu, fosforany amonu są szczególnie polecane przy rzędowym nawożeniu kukurydzy. Stosując go w czasie siewu w niedalekim sąsiedztwie nasion zmniejszamy ryzyko jego niedoborów podczas zimnej aury. Przy pozostałych roślinach, także jarych warto stosować nawożenie fosforem jesienią, tak aby dobrze się rozpuścił i był jak najlepiej dostępny podczas ich wzrostu.
Fot.4: Widoczne braki fosforu w glebie, przy nawożeniu rzędowym w kukurydzy
Niedobory fosforu
Skutkami nadmiernego braku fosforu jest słabszy rozwój systemu korzeniowego i w konsekwencji gorszy wzrost całej rośliny. W zbożach, gdzie rzadko obserwujemy wizualny niedobór fosforu trzeba znacznie uważniej przyglądać się roślinom. Źdźbło i liście mogą być zesztywniałe, z końcówkami uginającymi się ku dołowi. Niepokojącymi objawami mogą być nienaturalnie niebiesko-zielone, matowe starsze liście. Jest to ciemniejszy odcień zieleni, inny niż przy wysokim nawożeniem azotowym. Czasami nie mając rośliny zdrowej do porównania, ciężko wizualnie stwierdzić brak fosforu. Natomiast na pewno go zauważymy w ilości i jakości zebranego ziarna. Na przeciwnym biegunie znajduje się kukurydza, u której widać najmniejsze braki fosforu. Liście u tego gatunku w takiej sytuacji przybierają antocyjanowe – purpurowe przebarwienia. W pierwszej kolejności należy wykluczyć niskie temperatury i niskie pH, przez które fosfor może nie być pobierany, a dopiero wtedy rozważyć jego niedobory w glebie. Również rzepak reaguje czerwonymi przebarwieniami liści w przypadku braku fosforu. Widząc czerwone rośliny, warto także wykopać kilka, aby sprawdzić w jakiej kondycji jest system korzeniowy. Często zdarza się, że korzeń uszkodzony przez śmietkę jest powodem niewystarczającego pobrania fosforu. Z pewnością zaważy to na wielkości uzyskanego plonu. W buraku, podobnie jak w zbożach rzadko można zauważyć niedobry fosforu, głownie dlatego, ze nie występują za sprawą doskonałego systemu korzeniowego i dobrej jakości gleb na jakich jest uprawiany. Jeśli jednak wystąpi liście są intensywniej pomarszczone i ciemnozielone. Tu również ciężko wyznaczyć granicę, pomiędzy niedoborem fosforu a przeazotowaniem. Rozstrzygać to należy analizując historię nawożenia.
Fot.5: Widoczny wpływ nawożenia rzędowego fosforanem amonu przy zasobnej glebie w fosfor podczas zimnej wiosny.
