W dyskusjach o potrzebie ochrony ptaków drapieżnych zwykle podkreślana jest ich rola bioindykacyjna. Drapieżniki są tam, gdzie mają co jeść, gdzie gniazdować, zatem wybierają bogate siedliska. To powszechnie znane podejście nie zadowoliło jednak badaczy z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu i Uniwersytetu Szczecińskiego, a wyniki ich dociekań ukazały się właśnie na łamach amerykańskiego czasopisma Ecology.
To pokłosie ponad 30-letnich badań rzadkich ptaków szponiastych i gatunków im towarzyszących prowadzonych na obszarze Bagien Biebrzańskich (NE Polska) - największych torfowisk niskich Środkowej Europy i jednego z najcenniejszych przyrodniczo miejsc na mapie kontynentu rozpoczętych i kontynuowanych przez prof. Grzegorza Maciorowskiego z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Bagna Biebrzańskie są siedliskiem wielu gatunków ptaków, należą do najważniejszych ostoi ptaków w skali całego kontynentu. Jednym ze szczególnie interesujących, bo ginących gatunków jest orlik grubodzioby Clanga clanga - najrzadszy orzeł Europy.
Prowadzone przez zespół Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu badania mają przyczynić się do stworzenia merytorycznych podstaw ochrony gatunku i siedlisk, w których żyje. Szeroko zakrojone badania biologii i ekologii lęgowej, badania migracyjne oraz wyboru terenów zimowania z zastosowaniem najnowszych urządzeń telemetrycznych, monitoring gniazd z użyciem kamer i fotopułapek, a także wyznaczanie stref ochronnych wokół gniazd to kierunki działań mające przyczynić się do skutecznej ochrony orlika grubodziobego i gatunków mu towarzyszących. Postępujący w zastraszającym tempie zanik dogodnych do gniazdowania biotopów oraz straty migracyjne powodują, że nie tylko w Polsce, ale w całej europejskiej części zasięgu tego zagrożonego w skali globu ptaka odnotowuje się spadek jego liczebności. Do największych zagrożeń ostatnich lat zaliczyć należy: ciągle postępujące osuszanie bagien, wprowadzanie na bagna wielkoobszarowych upraw kukurydzy oraz znaczne straty populacji podczas migracji (odstrzał, wykładanie zatrutej padliny). Najniebezpieczniejszymi obszarami w okresie jesiennej oraz wiosennej migracji są obszary tzw. Azji Mniejszej (Turcja) oraz bliskiego wschodu (głównie Liban). Istotnym zagrożeniem dla populacji obu gatunków orlików - grubodziobego i krzykliwego - jest zachodząca między nimi hybrydyzacja. To wynik wnikania orlika krzykliwego w zmieniające się, osuszane bagna, gdzie dotąd występował wyłącznie preferujący takie pierwotne siedliska orlik grubodzioby.
Biologia lęgowa, badania pokarmowe, badania powracalności ptaków czy interakcje zachodzące z innymi gatunkami to tylko niektóre z tematów realizowanych w oparciu o materiał zbierany z pomocą fotopułapek. Wdrażana przez zespół we współpracy z administracją Biebrzańskiego Parku Narodowego i lokalnych nadleśnictw ochrona strefowa gniazd, to nie tylko skuteczny sposób na ochronę lęgowiska orlika grubodziobego, ale także sposób na zachowanie wielu innych rzadkich współwystępujących gatunków. Zebrane wyniki, stanowiące podstawę publikacji w Ecology nie pozostawiają wątpliwości. Z obserwacji bocianich gniazd, wiedzieliśmy, że duże gniazda ptaków stanowią magnes dla innych, mniejszych gatunków, ale raczej – jak w przypadku bociana mówiło się dosłownie o paru gatunkach. Tymczasem z gniazd orlików korzystało aż 67 gatunków ptaków i dwa gatunki ssaków. To światowy rekord i odzwierciedlenie bogactwa gatunkowego Bagien Biebrzańskich.
Bagna Biebrzańskie – to wspaniały ekosystem ciągle pełen różnych gatunków ptaków – fot. Grzegorz Maciorowski.
Ryc. 1. Orlik grubodzioby indywidualnie znakowany kolorowymi obrączkami – fot. Michał Polakowski.
Szeroko zakrojone badania, w tym monitoring gniazd z użyciem kamer i fotopułapek, mają pomóc w skutecznej ochronie orlika grubodziobego, gatunków mu towarzyszących, a przede wszystkim siedlisk tych ptaków. Opublikowana praca posiada także silny aspekt teoretyczny, poznawczy i wskazuje, że indykacyjna rola ptaków drapieżnych opiera się nie wyłącznie na zależnościach pokarmowych, ale że ich gniazda to takie lokalne, małe centra bioróżnorodności.
Liczymy, że podkreślenie tej roli przyczyni się do ochrony tych wspaniałych ptaków.
Sikora bogatka – chyba zdziwiona wielkością orlikowych jaj. Dane z montowanej fotopułapki.
Wiewiórka – jeden z dwóch gatunków ssaków zaglądających do gniazd orlików. Dane z zamontowanej fotopułapki.
Praca źródłowa: Maciorowski G., Jankowiak Ł., Sparks T.H., Polakowski M. & Tryjanowski P. Biodiversity hot-spots at a small scale: the importance of eagles’ nests to many other animals. Ecology, doi.org/10.1002/ecy.3220
Inne prace:
Dyrcz, A. 2010. Polish Wetlands and Marshland Birds: Looking for Undisturbed References. Ardea 98:301–308.
Konrad, P. M., and D. S. Gilmer. 1982. Nesting Associations between Passerines and Birds of Prey in Central North Dakota. The Condor 84:343.
Kosicki, J. Z., T. H. Sparks, and P. Tryjanowski. 2007. House sparrows benefit from the conservation of white storks. Naturwissenschaften 94:412–415.
Maciorowski, G., J. Lontkowski, and T. Mizera. 2014. The spotted eagle–vanishing bird of the marshes. Agencja Promocyjno-Wydawnicza UNIGRAF, Bydgoszcz.
Maciorowski, G., P. Mirski, I. Kardel, M. Stelmaszczyk, D. Miroslaw-Swiątek, J. Chormański, and T. Okruszko. 2015. Water regime as a key factor differentiating habitats of spotted eagles Aquila clanga and Aquila pomarina in Biebrza Valley (NE Poland). Bird Study 62:120–125.
Sergio, F., I. Newton, and L. Marchesi. 2005. Top predators and biodiversity. Nature 436:192.
Zbyryt, A., D. Jakubas, and M. Tobolka. 2017. Factors determining presence of passerines breeding within White Stork Ciconia ciconia nests. The Science of Nature 104:71.
