Koncepcja OneHealth jest inicjatywą mającą na celu promowanie wszechstronnej współpracy pomiędzy lekarzami medycyny ludzkiej, lekarzami weterynarii, naukowcami i innymi ludźmi zaangażowanymi w dyscypliny związane ze zdrowiem i środowiskiem. Dużym problem, z którym się spotyka, jest trudność w ocenie korzyści, jakie przynoszą proponowane działania. Związane jest to z bardzo dużą liczbą jednostek zaangażowanych w projekt, z których każda w określonym stopniu przyczynia się do osiąganych sukcesów.
Nawet współcześnie, gdy problem dotyczy szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, takich jak ptasia grypa (IAV) czy afrykański pomór świń (ASF), lekarze i hodowcy zbyt często oceniają go wąsko i kładą nacisk na krótkoterminowo rozumiany aspekt ekonomiczny. Jednak znacznie ważniejszym elementem działań jest planowanie długofalowe. Zmiany, które zachodziły na przestrzeni dziesiątek, setek, czy nawet tysięcy lat nie są do odwrócenia w trakcie realizacji kilkumiesięcznego projektu naukowego.
Przyjrzyjmy się pierwszej z wymienionych chorób w świetle koncepcji OneHealth. Wirus grypy A (IAV) to wysoce zjadliwy patogen o dużej zmienności genetycznej. Wiele państw przygotowuje strategie działania w razie wystąpienia pandemii grypy. Inhibitory neuraminidazy (NAIs) to główne leki używane w walce z IAV, będące w takich planach pierwszą linią obrony przed wirusem, zanim opracowane i wyprodukowane zostają szczepionki. Najczęściej używanym lekiem z tej grupy jest oseltamiwir, którego aktywny metabolit wydalany z moczem jest słabo degradowany przez powszechnie używane metody oczyszczania ścieków, a w efekcie znajdowany w rzekach wielu państw na całym świecie. Kaczki i inne ptactwo wodne będące naturalnym rezerwuarem tej choroby, często przebywa na rzekach i wybiera miejsca znajdujące się przy oczyszczalniach ścieków, co powoduje zwiększone prawdopodobieństwo kontaktu z metabolitami NAIs.
Przeprowadzone in vivo doświadczenie na kaczkach krzyżówkach mających kontakt z wodą, w której znajdowały się NAIs pokazało, że wirus potrafi wytworzyć trwałą oporność na leki z tej grupy. Taka oporność indukowana może powstać także w środowisku naturalnym dzikich kaczek. Co istotne, zakażenie grypą u ptaków następuje drogą pokarmową. Oznacza to, że po spożyciu pokarmu lub wody z nawet niewielką ilością NAIs, możliwa jest replikacja wirusa w jelitach i stopniowe wytwarzanie odporności. Przy zarażeniu przez kontakt bezpośredni, wirus atakuje organizm człowieka bez wcześniejszej adaptacji w nie-ptasim gospodarzu pośrednim, co miało miejsce np. podczas zakażeń ludzi mających kontakt z drobiem wysoce patogennym szczepem H5N1. Zmiana „właściwości” patogenu odbywa się na drodze wielu kolejnych reasocjacji genowych i może trwać wiele lat. Szczep IAV H1N1, który w roku 2009 wywołał wiele zachorowań u ludzi powstał w wyniku reasocjacji 3 różnych szczepów IAV krążących w środowisku trzody chlewej.
Mamy więc układ ludzie, ptaki dzikie, drób hodowlany i trzoda chlewna. Pokazuje to jak ważnym i interdysplinarnym zagadnieniem jest grypa. W diagnostykę, analizy laboratoryjne, leczenie i monitorowanie rozprzestrzeniania się patogenów zaangażowani są m. in. lekarze medycyny ludzkiej, lekarze weterynarii oraz biolodzy.
Istnieje wiele dowodów na obecność wielu NAIs w wodzie, która jest uzdatniania w oczyszczalniach ścieków. Poza oseltamiwirem są to: zanamiwir, peramiwir i lanamiwir. Najwięcej z nich znajdowano w rzekach w Japonii (kraju z największym spożyciem NAIs na osobę), ale także w Europie, np. w Wielkiej Brytanii). Istotną rolę pełnią tutaj chemicy środowiskowi zajmujący się analizą obecności i stopnia degradacji leków w naturalnych ciekach wodnych. Z kolei na ograniczenie użycia leków mogą mieć wpływ lekarze medycyny. W wielu krajach (w tym w Polsce) leki z grupy NAIs są dostępne dla pacjentów wyłącznie na receptę. Istnieje wiele badań, które wskazują na niewielką skuteczność NAIs w leczeniu niepowikłanej grypy oraz istotność wczesnego rozpoczęcia leczenia. Istnieje więc możliwość ograniczenia użycia leków u pacjentów, u których objawy kliniczne trwają w chwili zdiagnozowania dłużej niż 48 godzin. Do tego potrzebna jest jednak edukacja lekarzy, personelu medycznego oraz pacjentów.
Ważnym elementem w opracowaniu strategii leczenia i rozprzestrzeniania się chorób zoonotycznych jest monitoring. Szczególnie istotna jest tu rola ekologów środowiskowych i ornitologów, którzy dostarczają informacji o ptakach migrujących zbierających się w czasie wędrówek i zimowisk w duże grupy, w tym stada międzygatunkowe. To powoduje możliwość „spotkania się” patogenów z różnych części świata w jednym miejscu.
Bardzo szerokie zagadnienie grypy pokazuje jak istotna jest współpraca w ramach konceptu OneHealth. Wiele światowej klasy instytucji badawczych podjęło owocną współpracę, jednak temat nadal pozostaje nieco w cieniu indywidualnych działań. Sposobem na to jest edukacja na temat OneHealth już w szkołach oraz dyskusje na międzynarodowych interdyscyplinarnych sympozjach naukowych.
Na podstawie: Järhult, J. D. (2018). Environmental resistance development to influenza antivirals: a case exemplifying the need for a multidisciplinary One Health approach including physicians. Acta veterinaria Scandinavica, 60(1), 6.
