Zatrważająca ilość marnotrawionej żywności

Skala problemu marnowanej żywności jest ogromna i ma charakter globalny. To nie tylko wyrzucanie jedzenia przez konsumentów (60% strat), ale ubytki począwszy od etapu produkcji przez dystrybucję. Negatywne skutki tego zjawiska można podzielić na społeczne, ekonomiczne i ekologiczne. Ciągle opracowuje się kolejne raporty, publikuje zatrważające wyniki, planuje kolejne przedsięwzięcia mające ograniczyć marnowanie żywności. Co mówią badania i raporty? Czy żywność marnuje się w gospodarstwach rolnych? Czy jest nadzieja na ograniczenie strat?

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization of the United Nations, FAO) podaje, że na świecie co roku marnuje się 1,3 mld ton żywności nadającej się do spożycia, stanowi to jedną trzecią całej produkowanej żywności.

Zespoły badawcze Instytutu Ochrony Środowiska-Państwowego Instytutu Badawczego i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego były zaangażowane w prace badawcze w ramach projektu PROM (Programu Racjonalizacji i Ograniczenia Marnotrawstwa Żywności). Jak donosi opracowanie w Polsce rocznie marnuje się prawie 5 milionów (4 840 946) ton żywności.

O sposób przeróbki marnowanej żywności zapytaliśmy w jednym z zakładów zagospodarowania odpadów.  - Odpady biodegradowalne (w tym odpady zielone pochodzące z pielęgnacji terenów zielonych, ogrodów i parków oraz odpady kuchenne) przetwarzane są w Instalacji do odzysku odpadów ulegających biodegradacji prowadzonej przez Spółkę. Rocznie do Instalacji trafia ok 30 000 Mg odpadów. Obiekt stanowi zaplecze techniczne umożliwiające przetwarzanie odpadów biodegradowalnych w procesie fermentacji i kompostownia. Po zakończonym procesie kompostowania gotowy produkt podlega dojrzewaniu, magazynowaniu i konfekcjonowaniu pod wiatą. Selektywnie zbierane przez mieszkańców aglomeracji poznańskiej odpady są przetwarzane w energię elektryczną, cieplną. Dodatkowo produktem końcowym procesu jest nawóz organiczny (kompost) – otrzymaliśmy odpowiedź.

Co wyrzucają Polacy? Jakie są przyczyny strat?

Jak podaje Raport Federacji Polskich Banków Żywności „Nie marnuj Jedzenia 2020”, ponad 53% Polaków przyznaje, że zdarza im się wyrzucić żywność. Aż 70,3% badanych mówi o wyrzucaniu przede wszystkim gotowych, niespożytych posiłków. Same produkty spożywcze wyrzuca 37,2% ankietowanych. Polacy najczęściej wyrzucają pieczywo (62,9%), świeże owoce (57,4%) i warzywa (56,5%). Najczęstsze przyczyny marnowania żywności to zepsucie produktów, przeoczenie daty ważności, przygotowanie zbyt dużej ilości jedzenia i zbyt duże zakupy.

Ciekawe badania przeprowadzili autorzy opracowania: „Marnowanie żywności wśród mieszkańców Polski” -  Kinga Zarębska, Patrycja Siebierska; Uniwersytet Morski w Gdyni, Wydział Przedsiębiorczości i Towaroznawstwa, Naukowe Koło Towaroznawstwa „Cargo”, Opiekun: dr inż. Przemysław Dmowski, którzy zgromadzili wyniki od 100 respondentów.

Wszyscy ankietowani, niezależnie od wieku czy liczby osób w gospodarstwie domowym zadeklarowali, że zdarzyło im się w przeszłości wyrzucać żywność. Respondenci spośród dwóch grup wiekowych (18-25 lat, 26-50 lat) najczęściej wyrzucali żywność kilka razy w miesiącu (29%). Najwięcej żywności marnowały osoby starsze (51 lat i więcej), ponieważ dokonywały tego kilka razy w tygodniu (14%).

Badania wykazały, że najwięcej żywności (kilka razy w tygodniu) spośród badanych marnowały osoby mieszkające same (10%). Kilka razy w miesiącu żywność została wyrzucana w dużych gospodarstwach domowych (5 osób i więcej) – (11%). Najmniej żywności wyrzucały osoby mieszkające w 4 osobowych rodzinach (9%).

Wszyscy ankietowani niezależnie od wieku i liczby osób w gospodarstwie domowym przyznali, że częstszym powodem wyrzucania przez nich żywności było przekroczenie przez nią terminu przydatności do spożycia (41,2 %). Niebagatelnym problemem dla respondentów okazała się także zbyt duża liczba zakupionych artykułów spożywczych (21,9%).

Osoby młode (18-25 lat) relatywnie często marnowały żywność ze względu na jej nieprawidłowe przechowywanie (8,7%) czy zbyt duże porcje przygotowywanych posiłków (5,3%).

Rolnictwo i hodowla w raporcie „Nie marnuj jedzenia 2020”

Jak podaje raport „Nie marnuj Jedzenia 2020” roczne straty w produkcji rolniczej wynoszą około 2 mln ton w skali kraju, co stanowi ok. 15% marnowanej żywności w całym łańcuchu żywnościowym. W gospodarstwach rolnych 99% strat powstaje w sektorze mięsnym i 71% w sektorze owocowo-warzywnym. Żywność marnuje się również  w transporcie lub ze względu na nieprzyjęte dostawy. Raport podaje różne przyczyny marnowania żywności w rolnictwie. Wymienia: przyczyny atmosferyczne, niewłaściwy czas zbioru i szkodliwe praktyki stosowane podczas zbiorów czy przeładunku. Żywność marnowana jest także wskutek złych warunków przechowywania.

Szacowane straty w skali kraju zależne od pochodzenia przedstawia poniższa tabela:

⃰⃰ Mleko przeliczone na masę w stosunku 1l=1,03 kg

Źródło: IOŚ-PIB

Jak kształtują się straty na kolejnych etapach łańcucha żywnościowego?

Kolejnym etapem łańcucha żywnościowego jest przetwórstwo. Jak wynika z danych najwięcej strat (w stosunku do wielkości produkcji) w tym obszarze generuje się w sektorze owocowo-warzywnym. Drugie stanowi branża mięsna i olejarska, a kolejne - przemysł rybny. Za powody strat na tym etapie podaje się okres przydatności przetwarzanych produktów, nierzetelnych dostawców, którzy zaopatrywali zakłady przetwórcze w niskiej jakości surowce oraz przerwy w dostawie prądu i ludzki błąd podczas pracy.

Straty podczas transportu stanowią margines strat, wynoszą średnio 0,019% transportowanej żywności. Większa, choć także znikoma, jest ilość strat podczas magazynowania. Straty powstałe w centrach logistycznych stanowią średnio 0,18% przechowywanej żywności.

Jako przyczyny marnowania żywności w centrach dystrybucyjnych ankietowani przedstawiali m.in. zbyt długi okres przechowywania towarów, nieprzestrzeganie zasady FIFO (first in, first out), niedbalstwo pracowników, pośpiech i brak dokładności, czyli błędy ludzkie.

Straty w gastronomii

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie podała raport z badań w zakładach gastronomicznych, w którym zbadano marnowanie żywności już od samego ich zaopatrzenia. Część zebranych wyników można by uznać za optymistyczne, gdyż niemal wszyscy przedstawiciele restauracji zawsze lub zazwyczaj sprawdzają stan magazynów przed zakupami (99,23%) i po zaopatrzenie wybierają się z listą brakujących produktów (95,4%). Niestety jednocześnie niemal 11% z nich sięga po niezaplanowane wcześniej produkty (zawsze lub zazwyczaj). Ponad 22% z kolei deklaruje, że robi zakupy „na zapas”. Tylko 4% ankietowanych zadeklarowało, że kupuje zdeformowane lub małe warzywa i owoce.

Aż 4 na 10 lokali przyznało, że wcześniej przygotowuje dania. Chociaż żadne z wyrobów nie były przechowywane dłużej niż 5 dni, to aż 40% lokali nie zamieszcza na produktach czy daniach informacji o terminie przydatności do spożycia, co może wpływać na większe straty żywności. Ryzyko zmarnowania dań w lokalach gastronomicznych stwarza brak wyposażenia w urządzenie do szybkiego schładzania. Tylko 50% zakładów przygotowujących zupy posiadało takie urządzenie. Jego brak niesie ryzyko zmarnowania jedzenia i zagrożenie dla zdrowia konsumenta.

Ankietowani deklarują najczęstsze wyrzucanie produktów napoczętych z oznakami zepsucia, przeterminowane produkty oraz zwiędnięte warzywa i owoce. Codziennie w jednej czwartej badanych zakładów wyrzucano potrawy ciepłe, a w co piątym zakładzie potrawy serwowane na zimno i pieczywo. Jak pokazały badania, ze świeżych, przygotowanych danego dnia dań, najczęściej wyrzucane są surówki, sałaty i sałatki (40,9%). Najrzadziej wyrzuca się: zupy, wywary czy sosy (20,2%) oraz produkty mączne (25,8%). Niemal 1/5 respondentów za powód wyrzucania jedzenia podała przygotowywanie jego zbyt dużej ilości. Drugi powód to zbyt duże zakupy.

W badaniach przeprowadzonych w ramach projektu PROM straty w placówkach gastronomicznych zostały oszacowane na około 1,2% w odniesieniu do ogółu strat i marnowania żywności, do jakich dochodzi w całym łańcuchu rolno-żywnościowym.

Marnowanie jedzenia w sieciach handlowych?

W Polsce w  2019 r. weszła w życie Ustawa o przeciwdziałaniu marnowania żywności, według której na sklepy nakładana jest kara za marnowanie żywności. Jednak żywność jest marnowana również na tym poziomie. Według danych Komisji Europejskiej, straty żywności w sektorze handlu to około 5% ogółu marnowanej żywności.

Badania wykazały, że do najczęściej marnowanych produktów spożywczych należały: pieczywo (wyrzuca je codziennie 60,9% badanych sklepów), owoce i warzywa (codzienne wyrzucanie deklaruje 48,3% badanych miejsc), świeże niepakowane mięso, drób i ryby (wyrzuca codziennie 37,9% respondentów) oraz artykuły chłodnicze z bardzo krótką datą ważności (codziennie wyrzuca 34,5% ankietowanych).

Badania wykazały, że przekroczenie terminu przydatności do spożycia lub daty minimalnej trwałości to najczęstszy powód marnowania żywności w marketach. Kolejna przyczyna to utrata świeżości produktów (przede wszystkim owoce i warzywa,  odpiekane pieczywo oraz świeże mięso, drób i ryby). Przerwanie łańcucha mroźnego to przyczyna marnowania artykułów mrożonych, a uszkodzenia opakowań przyczyniają się do wyrzucania produktów suchych i napojów.

W ograniczeniu marnotrawienia żywności na tym etapie ma pomóc ustawa, zgodnie z którą na wszystkie wielkopowierzchniowe placówki nałożony został wymóg przekazywania niesprzedanej żywności do organizacji pozarządowych, a za każdy zmarnowany kg żywności obowiązuje opłata.

Konsumenci powodują najwięcej strat

Do tego, że zdarza im się wyrzucić żywność przyznało się aż 53,75% ankietowanych Polaków. Większość dotyczy wyrzucania gotowych, niespożytych posiłków (aż 70,3%), a 37,2% produktów spożywczych. Pieczywo wyrzuca z różną częstotliwością  62,9% Polaków. świeże owoce (57,4%), warzywa tzw. nietrwałe, typu sałata, rzodkiewka, pomidory, czy ogórki (56,5%), wędliny (51,6%) oraz napoje mleczne (47,3%) to kolejne produkty na liście trafiających do śmietnika.

Powody wyrzucania żywności to:

• zepsucie – 65,2%,
• przeoczenie daty ważności – 42%,
• przygotowanie zbyt dużej ilości jedzenia – 26,5%,
• zbyt duże zakupy – 22,2%.

Zachowania sprzyjające wyrzucaniu jedzenia to: niesprawdzanie zawartości lodówki przed zakupami, nieprzygotowywanie listy potrzebnych zakupów, kupowanie niezaplanowanych produktów, robienie zakupów „na zapas”.

Ponad połowa ankietowanych przyznała, że nie nabywa produktów pełnowartościowych, ale gorzej wyglądających np. małych czy zniekształconych owoców i warzyw lub produktów w zdeformowanych opakowaniach.

Organizacje pomocowe współpracują z Bankami Żywności

Jednym ze sposobów ratowania żywności jest przekazywanie jej osobom potrzebującym. Zajmują się tym organizacje pomocowe współpracujące z Bankami Żywności. Dobre jakościowo produkty odbierane są z supermarketów i od producentów. Trafiają do organizacji pomocowych, np. jadłodajni, Domów Pomocy Społecznej, świetlic środowiskowych, noclegowni, hospicjów, domów dziecka czy ośrodków wsparcia dla samotnych matek.

Świadomość ilości marnowanego jedzenia to dopiero punkt wyjściowy do walki z tym problemem. Pojawiają się różne, czasem zadziwiające pomysły jak np. freeganizm. Może prowadzone kampanie edukacyjne przyniosą wystarczające efekty?

Źródła internetowe:

1. https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00280#1
2. https://bankizywnosci.pl/wp-content/uploads/2020/10/Raport_NieMarnujJedzenia_2020.pdf
3. https://projektprom.pl/index.php/kampania
4. https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00280
5. https://ios.edu.pl/wp-content/uploads/2021/06/PROM_Dobre-praktyki-walki-z-marnowaniem-zywnosci-w-UE.pdf
6. http://www.uwm.edu.pl/kpros/images/monografie/M_BZ.pdf#page=108

Autor: Hanna Krugiełka

Hanna Krugiełka - absolwentka Akademii Rolniczej w Poznaniu, kilkuletni pracownik jednostek państwowych związanych z rolnictwem. Entuzjastka rolnictwa ekologicznego, miłośniczka przyrody. Pasjonatka sztuki słowa i praktykująca ją w różnych dziedzinach..

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.   Wszystkie artykuły autora

Najnowsze artykuły autora:

• Rolnik – śmiertelnie niebezpieczny zawód. KRUS podał statystyki dotyczące wypadków za ubiegły rok
• Nowe odmiany ziemniaka i buraka wpisane do Rejestru
• Obniżka VAT na żywność. Kontrole rozpoczęte
• Prosta droga, ciągnik, śmiertelny wypadek