Niewiele jest na świecie gatunków potrafiących przystosować środowisko do własnych potrzeb. Człowiek i bóbr to jedne z nich. Właśnie to przystosowanie przez bobry powoduje, delikatnie mówiąc, tak duże niezadowolenie lub dosłownie: szkody i straty. Sytuacja liczebności bobra w Polsce wymknęła się spod wszelkiej kontroli. Nie radzą sobie z nią sami poszkodowani, naukowcy ani ustawodawcy. Bóbr, jako gatunek głęboko zakorzeniony w naszej tradycji, miał wielu sympatyków. Zagrożony wymarciem, został objęty częściową ochroną gatunkową. Ochrona przyniosła oczekiwane rezultaty - populacja bobra zwiększyła się. Jednak mocno nadplanowo, gdyż spodziewano się jej wzrostu do kilku tysięcy, a w tej chwili liczebność bobra w Polsce wynosi ponad 100 tys. sztuk.
Awantura o bobry sięgnęła poziomu rządu. Ochrona gatunkowa tych gryzoni pozostaje na drugim biegunie, w stosunku do wyrządzanych przez nie licznych szkód. Czy istnieje sposób na rozwiązanie, czy chociaż załagodzenie „bobrowego konfliktu”? Czy wystarczą nowe narzędzia prawne? Czy jest potrzebny nieograniczony odstrzał osobników, wchodzących ze śladami bytowania na tereny zagospodarowane przez człowieka? Może istnieją inne metody, zapewniające ochronę terenów rolniczych przed „przystosowaniem środowiska” przez bobry?
KILKA CIEKAWYCH INFORMACJI O BOBRACH
Gdyby tak spojrzeć na bobry bez uprzedzeń, nie przez pryzmat licznych i dotkliwych wyrządzanych przez nie szkód, można by stwierdzić, że to niezwykle ciekawe ssaki o nietuzinkowym wyglądzie. Nie bez powodu stały się bohaterami licznych kreskówek, obrazków ozdabiających dziecięcą odzież, bądź bajek.
Bóbr europejski - bóbr zwyczajny, bóbr rzeczny, bóbr wschodni (Castor fiber) to gatunek ziemnowodnego gryzonia z rodziny bobrowatych. Masa ciała dorosłego osobnika dochodzi do 29 kg, a długość ciała do 110 cm. Dlatego uważa się go za największego gryzonia Eurazji. Bóbr jest zwierzęciem silnie terytorialnym, rodzinnym i zasadniczo monogamicznym. Wiedzie nocny tryb życia.
Bóbr jest przystosowany do przebywania pod wodą nawet do 15 min. jednorazowo. Charakterystyczna dla tego gatunku jest umiejętność przystosowywania środowiska do własnych potrzeb. Dzięki wyjątkowo dużym i mocnym siekaczom, bobry potrafią ściąć drzewo o średnicy do 1 m. Jedne ze śladów ich bytowania w środowisku, to budowane przez nie tamy i żeremia.
BÓBR A OCHRONA GATUNKOWA
W przeważającej części krajów europejskich bóbr podlega ochronie na podstawie dwóch aktów prawnych - Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, a także Dyrektywy siedliskowej. W Polsce bóbr jest gatunkiem częściowo chronionym.
Polski akt prawny, mówiący o ochronie bobra to Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880). Zgodnie z art. 52. 1. wymienionej ustawy, w stosunku do dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową (w tym bobra) mogą być wprowadzone następujące zakazy:1) zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a także posiadania żywych zwierząt;
2) zbierania, przetrzymywania i posiadania zwierząt martwych, w tym spreparowanych, a także ich części i produktów pochodnych;
3) niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych;
4) niszczenia ich siedlisk i ostoi;
5) niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień;
6) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj;
7) wyrabiania, posiadania i przechowywania wydmuszek;
8) preparowania martwych zwierząt lub ich części, w tym znalezionych;
9) zbywania, nabywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny zwierząt żywych, martwych, przetworzonych i spreparowanych, a także ich części i produktów pochodnych;
10) wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granicę państwa zwierząt żywych, martwych, przetworzonych i spreparowanych, a także ich części i produktów pochodnych;
11) umyślnego płoszenia i niepokojenia;
12) fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodować ich płoszenie lub niepokojenie;
13) przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;
14) przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.
SZKODY W ROLNICTWIE
Sprawa szkód wyrządzanych przez bobry jest tak oczywista, że właściwie nie ma o czym pisać. Jeśli dany rolnik w wyniku bytowania bobrów nie doznał szkód, to z pewnością słyszał o nich od niejednego sąsiada lub został poproszony do ich niwelacji. Problem jest, i to na dużą skalę.
- Najczęściej szkody powodowane przez bobry wynikają z budowy przez nie tam na ciekach i zatykaniu przepustów oraz tworzeniu żeremi przez przedstawicieli tego gatunku. Największym problemem wynikającym z bytowania bobrów są dla gospodarstw rybackich uszkodzenia przez nie grobli. Drążenie przez bobry tuneli powoduje ich pękanie, a następnie zalewanie obszarów – tłumaczył Cenom Rolniczym właściciel gospodarstwa rybackiego, podając je jako jeden z ważnych problemów w gospodarowaniu.
Jednak pisząc o szkodach wyrządzanych przez bobry, należy także wspomnieć o ich pozytywnym wpływie na środowisko. Działalność bobrów może przywracać korzystne stosunki wodne, utrzymywać i zwiększać różnorodność biologiczną, ograniczać erozję, zwiększać tempo samooczyszczania się wód.
Jednak wracając do szkód powodowanych przez bobry w środowisku, należy wspomnieć, że szkody w rolnictwie to tylko ich część.
Szkody powodowane przez bobry w gospodarce człowieka można podzielić na zakresy:
- gospodarki rolnej – poprzez podtapianie terenów rolniczych po budowie tam i zabudowywaniu przepustów kształtowania cieków, niszczenie grobli, niszczenie drzew owocowych, wykradanie zbiorów (buraki, marchew, kukurydza, kapusta), a także szkody powstałe na skutek zapadania się terenu nad norami;
- gospodarki leśnej – podtapianie terenów leśnych i dróg, ścinanie drzew;
- gospodarki wodnej – zabudowywanie rowów melioracyjnych, przepustów, naruszanie wałów przeciwpowodziowych;
- szlaków komunikacyjnych – blokowanie dróg i szlaków kolejowych na skutek zwalania drzew, oraz podkopywanie nasypów;
- linii energetycznych i teletechnicznych niszczonych przez zwalane drzewa.
PROCEDURA ODSZKODOWAŃ
Ważną informacją jest możliwość ubiegania się o odszkodowanie za straty poczynione przez bobry. Po zaobserwowaniu i zgłoszeniu szkody, ma miejsce szacowanie szkód wyrządzonych przez zwierzęta chronione. Regionalny dyrektor ochrony środowiska wypłaca odszkodowania za szkody wyrządzone przez: bobry, niedźwiedzie, rysie, wilki oraz żubry.
Zgłoszenia odnośnie szkód wyrządzonych przez zwierzęta chronione przyjmowane są przez Wydziały Spraw Terenowych Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. - Corocznie mamy około 250 wniosków związanych z odszkodowaniami przez bobry - mówi Celina Pielach z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu. - Sprawy, które mamy to przeważnie stali klienci - dodaje.
Według uzyskanych informacji:
Od 30 kwietnia 2018 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 lutego 2018 r. w sprawie szacowania szkód wyrządzonych przez niektóre gatunki zwierząt objęte ochroną gatunkową (Dz. U. z 2018 r., poz.645).
Zgodnie z rozporządzeniem, poszkodowany po stwierdzeniu szkody, dokonuje niezwłocznie jej zgłoszenia przez złożenie wniosku o odszkodowanie za szkodę, zwanego dalej „wnioskiem”, w postaci papierowej albo elektronicznej, w szczególności przez elektroniczną skrzynkę podawczą.
Wniosek złożony w postaci papierowej powinien być podpisany przez poszkodowanego własnoręcznie albo przez jego pełnomocnika, natomiast złożony w postaci elektronicznej powinien być opatrzony kwalifikowanym podpisem elektronicznym albo podpisem potwierdzonym profilem zaufanym ePUAP.
W przypadku szkody wyrządzonej w odniesieniu do zwierząt, zgłoszenia szkody można dokonać przez złożenie wniosku telefonicznie.
Wzór wniosku i dokumenty do wniosku o odszkodowanie za szkodę dostępne są tutaj, na podstawie § 2 ust 4 i 5 ww. rozporządzenia.
Na wnioskodawcy spoczywa obowiązek zabezpieczenia dowodów, do czasu dokonania oględzin przez pracowników regionalnej dyrekcji ochrony środowiska. Poszkodowany powinien zabezpieczyć ślady oraz inne dowody wskazujące na przyczynę i okoliczności powstania szkody w miejscu jej wystąpienia do czasu sporządzenia protokołu oględzin szkody.
OBECNA SYTUACJA
W połowie 2019 r., po wielu dyskusjach i słynnych wypowiedziach, które nie wymagają przytoczenia, rzecznik rządu oznajmił, że nie przewiduje się w tej chwili żadnych zmian w zakresie odstrzału bobrów. Nie można w tej chwili strzelać do bobrów i tak też pozostanie. Temat uznał za zamknięty.
Można przewidywać, że ekspansja bobrów będzie trwała, a walka z nimi coraz bardziej będzie miała charakter desperackich samowoli poszkodowanych i sprowadzi się do łamania prawa, które zdecydowanie chroni populację bobra, a nie chroni rolnika. Proponowane odszkodowania dają możliwość pokrycia części strat, a i tak najpierw poszkodowany zmuszony jest do przebrnięcia przez procedury urzędowe. Nie każdy ma na to czas i ochotę.
Czy samowolna walka z bobrami, sprowadzająca się do łamania prawa to jedyna droga zapobiegania tak dotkliwym szkodom? Gdzie się podziały wszelkie organizacje ekologiczne, które potrafią tak ostro i głośno bronić fauny i flory? Dlaczego żadna z nich nie zaproponuje satysfakcjonujących, proekologicznych rozwiązań, przynajmniej do momentu prawnych regulacji dotyczących tego gatunku?
Według ostatniego rozporządzenia Ministra Środowiska (z 2016 roku), bobry mogą być pozyskiwane przez odstrzał z broni myśliwskiej lub chwytanie w pułapki żywołowne, w okresie od dnia 1 października do dnia 15 marca. Postuluje się o wpisanie ich na listę gatunków łownych. Jednak wiadomym jest, iż myśliwi nie chcą odstrzeliwać bobrów, mimo iż Regionalne Ministerstwa Ochrony Środowiska wydają zezwolenia na ich odstrzały.
Bobry to problem „mało efektowny”- nie postraszy się nimi ludzi, jak wilkami, które są pod ochroną i stanowią już istotny problem. Nikt już nie nosi futer z bobrów, a mięsa z nich też nikt nie jada, więc odstrzelone są nieprzydatne. Będące ponoć afrodyzjakiem kastoreum, tzw. strój bobrowy, dawno zastąpiły sprawdzone farmaceutyki. Tak więc bobry są, rozmnażają się i nikt nie wie co z nimi zrobić, jak zabezpieczyć rolników przed szkodami czy humanitarnie zredukować. Możemy przypuszczać, że ciąg dalszy bobrowych afer przed nami.
Źródła internetowe:
- http://www.bobry.pl/?ochrona-prawna-bobra-europejskiego,58
- https://pl.wikipedia.org/wiki/B%C3%B3br_europejski
- https://oko.press/ardanowski-pletwa-bobra-afrodyzjak-tak-minister-namawia-do-polowania-na-bobry/
- https://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/599732,minister-rolnictwa-ardanowski-bobry-zwierzeta-lowne.html
- https://www.money.pl/gospodarka/minister-rolnictwa-odstrzal-bobrow-na-scisle-okreslonych-zasadach-6390865666909825a.html
- http://poznan.rdos.gov.pl/szkody-w-srodowisku
- http://poznan.rdos.gov.pl/kontakt
