"Upały nas wykańczają. Dosłownie. Śmiertelność w Europie wzrośnie nawet o 2000%" - to tytuł artykułu z miesięcznika popularnonaukowego. "Klimatyczna katastrofa bliżej niż myśleliśmy!" - głosi następny. Szczyty klimatyczne, konferencje, apele, przestrogi. Katastrofa klimatyczna to temat ciągle nagłaśniany i niezwykle potrzebny. W jaki sposób rolnictwo powiązane jest z klimatem? Czy również przyczynia się do negatywnych zmian? Czy rolnik może ograniczyć emisję szkodliwych gazów w gospodarstwie?
GAZY CIEPLARNIANE
Gazy cieplarniane, efekt cieplarniany, ale o co dokładnie chodzi? Aby temat był całkowicie jasny, znalazłam prostą definicję.
Efekt cieplarniany - zjawisko podwyższenia temperatury planety przez obecne w jej atmosferze gazy cieplarniane (w porównaniu z sytuacją, w której gazów cieplarnianych by nie było). Zmiany powodujące wzrost nasilenia efektu cieplarnianego są główną przyczyną obserwowanego na Ziemi globalnego ocieplenia.
NEGATYWNE SKUTKI OCIEPLENIA KLIMATU
O negatywnych skutkach ocieplenia klimatu każdy słyszał. To temat ciągle aktualny w mediach, uczą o nich w szkole. Jednak dla poprawności i przejrzystości tekstu na chwilę się nad nimi zatrzymam.
Podaje się, że przy wzroście średniej globalnej temperatury o 2 °C negatywne skutki ocieplenia klimatu na świecie będą dużo poważniejsze niż prognozowano dotychczas. Wystąpią jeszcze częstsze i intensywniejsze:
- burze,
- powodzie,
- fale upałów,
- susze,
- wichury,
- pożary,
- gwałtowne uderzenia mrozu,
- podnoszenie się poziomu mórz i oceanów i wiążące się z nimi:
- straty ekonomiczne,
- migracje klimatyczne,
- łatwiejsze rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych,
- a nawet wzmożenie napięć politycznych.
Zmiany klimatu dotykają dotkliwie rolnictwo. Przyczyną zmniejszenia ilości plonów są: susze, powodzie oraz choroby i szkodniki roślin, którym sprzyjają nowe warunki pogodowe.
UDZIAŁ POSZCZEGÓLNYCH SEKTORÓW GOSPODARKI W OCIEPLENIU KLIMATU
Procentowy udział różnych sektorów gospodarki, a w tym rolnictwa, w emisji gazów cieplarnianych bywa nieco rozbieżny, co zależy od źródła danych. Poniżej przedstawiam wykres zawierający dane z 2016 r. dla Unii Europejskiej.
CO MOŻE ZROBIĆ ROLNIK DLA RATOWANIA ŚWIATA (KLIMATU)
Zawsze szuka się winnych i łatwo oskarża, ale uważam, że jeśli dzieje się coś złego to w pierwszej kolejności należy się zastanowić co można z tym zrobić. Jeżeli wiadomo i mówi się o tym, że rolnictwo ma znaczny udział w emisji gazów cieplarnianych, a tym samym niekorzystnie wpływa na zmiany klimatyczne, to pytam: co rolnik może zrobić dla ratowania klimatu na poziomie własnego gospodarstwa?
O wyjaśnienie tego zagadnienia poprosiłam dr hab. Zbigniewa Karaczuna z SGGW, współpracownika Instytutu na Rzecz Ekorozwoju, autora polskich rozdziałów publikacji „Atlas rolny". Poniżej przedstawiam odpowiedź na moje pytanie.
Rzeczywiście rolnictwo jest znaczącym źródłem antropogennej emisji gazów cieplarnianych. Czyli emisji spowodowanej na skutek działania człowieka.
Rolnictwo to 12 % całkowitej antropogennej emisji gazów cieplarnianych. Jest głównym źródłem dwóch gazów: metanu, który pochodzi przede wszystkim z produkcji zwierzęcej oraz podtlenku azotu, który powstaje w wyniku nawożenia gleby nawozami azotowymi.
Metan w chowie zwierząt ma dwa główne źródła. Pierwszym z nich są naturalne procesy metaboliczne. Metan jest jednym z produktów rozpadu węglowodanów w żołądku zwierząt przeżuwających - w żwaczu. Drugim źródłem tego gazu jest gospodarowanie odchodami zwierzęcymi (gnojówka, gnojowica, obornik).
Natomiast podtlenek azotu emitowany jest z gleby, im większa w niej zawartość azotu, tym większa emisja tego gazu.
Rolnicy mogą zrobić kilka rzeczy aby ograniczyć emisję gazów szkodliwych dla klimatu. Pierwszą z nich jest nawożenie racjonalne, oparte o plany nawozowe i rzeczywiste potrzeby. Kolejną jest kwestia stosowania roślin bobowatych (dawniej nazywanych motylkowymi) i przeorywania ich na zielony nawóz. Jest to również stosowanie międzyplonów i przeorywanie resztek pożniwnych. To jest w końcu uprawa bezpłużna, bądź ze zredukowaną orką. Są to podstawowe zabiegi uprawowe, które rolnicy mogą wykorzystywać.
Natomiast w produkcji zwierzęcej emisja żołądkowa jest bardzo trudna do uniknięcia. Metodą ograniczającą tą emisję mogą być dodatki paszowe. Przy ich stosowaniu trzeba jednak zachować ostrożność, nie wszystkie są bowiem neutralne dla zdrowia zwierząt lub konsumentów. Natomiast bardzo ważna jest prawidłowa gospodarka odchodami zwierzęcymi, które powinno się magazynować w zamkniętych zbiornikach. Rolnicy powinni posiadać zbiorniki na płynne odchody. Odchody powinny być fermentowane i wtedy można je wykorzystać jako nawóz naturalny. Badania wskazują, że większa emisja metanu następuje gdy gnojowica stosowana jest jako nawóz bezpośrednio po przefermentowaniu. Dlatego zaleca się, aby po tym procesie przetrzymać ją kilka dni w szczelnym zbiorniku, a ulatniający się biogaz odbierać i wykorzystywać energetycznie. Innymi metodami redukcji emisji metanu z gospodarki odchodami zwierząt jest np. jej napowietrzanie, ozonowanie.
Biokompostownia to jednak kłopot dla małego gospodarstwa. Jest nieopłacalna ze względu na konieczność obsługi.
Potencjał rolnictwa w ochronie klimatu jest jednak przede wszystkim w glebach, a nie w samych zwierzętach. Główne działania powinny być poświęcone temu, żeby wzbogacać glebę w humus. Istnieją technologie korzystne zarówno dla rolników, jak i dla klimatu. Dzięki humusowi gleba jest bardziej żyzna i stąd większe plony, ale jest również bardziej odporna na suszę.
CIEKAWE EFEKTY ZMIAN KLIMATU
Część efektów zmian klimatu jest znana, oczywista i odczuwalna każdego dnia. Udało mi się znaleźć i wybrać te mniej znane i być może zaskakujące. Zostały opublikowane przez BBC. Są to:
- Niedźwiedzie hybrydy - określane jako „pizzly”. Topniejąca kra lodowa skłania żyjące w naturze niedźwiedzie polarne do odwiedzenia stałego lądu., a niegdyś mroźna Arktyka staje się bardziej dostępna dla wędrujących n północ grizzly. Hybryda jest efektem spotkań obu gatunków.
- Większa ilość morderstw - naukowcy nie są zgodni co do genezy. Może jest ona następstwem fizjologicznej reakcji na szybszą pracę serca, poziom hormonów lub reakcją związaną ze stresem.
- Gorsze wino - wpływ zmian pogody na trunki polega na tym, że niektóre wina potrzebują zimnych nocy, a w winnicach od temperatury zależy kiedy rozpoczyna się zbiór winogron. W chwili obecnej wyższe temperatury oraz bardziej intensywne opady przyspieszyły zbiory, a uzyskane wina były smaczniejsze. Jednak eksperci prognozują, że rosnące wciąż temperatury i coraz intensywniejsze opady spowodują pogorszenie się jakości win.
- Gwałtowne burze z piorunami - na łamach miesięcznika „Science” opublikowano wyniki badań, z których wynika, że wzrost średniej temperatury na świecie o 1ºC spowoduje zwiększenie się liczby uderzeń piorunów o 12%. Cieplejsza atmosfera zatrzymuje więcej wilgoci, a to tworzy warunki sprzyjające powstawaniu gwałtownych wyładowań atmosferycznych.
- Mniej samców, więcej samic - rosnące temperatury mogą mieć znaczny wpływ na rozmnażanie się niektórych gatunków. Taka sytuacja występuje u żółwi zielonych. U tego gatunku z jaj rozwijających się w temperaturze powyżej 29ºC wykluwają się samice, a samce potrzebują do rozwoju niższej temperatury. Z reguły w populacji jest tylko trochę więcej samic, jednak badania przeprowadzone w 1916 r. na Karaibach wykazały, że już tylko 16% żółwi zielonych jest płci męskiej.
- Nienormalne dźwięki - w wodzie dźwięk rozchodzi się tym szybciej, im wyższa jest jej temperatura. Jeśli ocean ociepla się lub ochładza to zakłóca tym samym działanie podwodnych systemów komunikacji. Może to spowodować utrudnienia np. w poszukiwaniu czarnej skrzynki samolotu, czy omijaniu wielorybów i delfinów.
- Coraz mniejsze zwierzęta - w okresie ocieplania planety, zwierzęta zmniejszają się z pokolenia na pokolenie. Przypuszcza się, że odpowiada za to rosnący stosunek powierzchni ciała do jego objętości, który sprzyja efektywnemu odprowadzaniu ciepła z organizmu. Nie wiadomo jednak czy rozmiary zwierząt zmieniają się na skutek doboru naturalnego, czy na skutek innych czynników, np. zmniejszającej się ilości dostępnego pożywienia.
- Więcej turbulencji - w przyszłości podróżowanie samolotem stanie się jeszcze bardziej ryzykowne. Ze względu na ocieplenie klimatu pojawia się coraz więcej prądów strumieniowych, czyli szybkich i silnych prądów powietrznych. Powodują one powstanie tzw. turbulencji czystego nieba - nagłych zawirowań powietrza w bezchmurnej atmosferze. Są one bardziej niebezpieczne niż turbulencje powstające w chmurach, gdyż nie są widoczne dla pilotów, którzy nie mogą w porę nakazać zapięcia pasów pasażerom samolotów.
- Alergie - cieplejsze lata i wzrastający poziom dwutlenku węgla w powietrzu powodują produkowanie przez rośliny większych ilości pyłku kwiatowego przez coraz dłuższy okres. Zmiany klimatu wiążą się także z rozprzestrzenianiem zanieczyszczeń, które sprzyjają alergiom. Może to prowadzić do częstszych i silniejszych objawów kataru siennego oraz astmy.
Problem możliwości ograniczenia emisji, przez gospodarstwa, szkodliwych dla klimatu gazów, nie był łatwy do wyjaśnienia. Zanim polecono mi autorytet doktora Karaczuna pytałam w Inspekcji Ochrony Środowiska, WWF, Greenpeace. Zapytałam też zaprzyjaźnionego weterynarza, który zrobił mi mały wykład na temat żołądka i metabolizmu krów, a następnie odpowiedział, że najlepiej przejść na wegetarianizm, co sam zrobił. Wspaniała idea, ale z czego miałaby wtedy żyć część moich Czytelników?
Podziękowanie:
Serdecznie dziękuję Panu dr hab. Zbigniewowi Karaczunowi za obszerne i jasne wyjaśnienie problemu możliwości ograniczenia czynników negatywnie wpływających na klimat na poziomie gospodarstwa.
