Aleksander Dargiewicz z Krajowego Związku Pracodawców - Producentów Trzody Chlewnej przygotował obszerną analizę dotyczącą zmian w sektorze produkcji trzody chlewnej. Jest to niezwykle interesujące opracowanie, tym bardziej teraz, kiedy sytuacja jest bardzo niepewna, a dziki chore na ASF wciąż migrują z Białorusi do Polski, a ich zwłoki są znajdowane nawet kilkanaście kilometrów od granicy naszego kraju.
STRUKTURA PRODUKCJI: Produkcja trzody chlewnej rozwija się poprzez coraz bardziej widoczny podział strukturalny. Z jednej strony spada liczba tradycyjnych gospodarstw charakteryzujących się małą skalą produkcji. Z drugiej strony obserwujemy rozwój wyspecjalizowanych ferm produkujących powtarzalny produkt dla przemysłu mięsnego. Wykorzystanie pełnego potencjału genetycznego zwierząt wymaga zapewnienia im wystandaryzowanych warunków środowiskowych, które dla małych producentów ze względów na duże koszty inwestycji są nieosiągalne. Mali producenci wykorzystując odpowiednio dobrane programy genetyczne coraz częściej wykorzystują nisze rynkowe na lokalne tradycyjne produkty charakteryzujące się specjalnymi walorami jakościowymi i smakowymi. W Ameryce oraz niektórych państwach UE takich jak Hiszpania, Włochy czy Polska coraz większą popularnością cieszy się tucz kontraktowy realizowany pod nadzorem integratora pochodzącego najczęściej z przemysłu przetwórczego lub paszowego. Integrator bierze na siebie ryzyko rynkowe związane ze zmiennością ceny rynkowej na żywiec zapewniając stałe, ale mniejsze przychody współpracującym rolnikom.
POGŁOWIE: Pogłowie trzody chlewnej na świecie zostało prawie podwojone w stosunku do początku lat 70’ tych ubiegłego wieku. Obecnie ponad 57% wszystkich świń na świecie jest utrzymywanych w Chinach. Po otwarciu się rynku chińskiego na świat znaczenie tego faktu nabrało szczególnego znaczenia dla branży. W Chinach, brak opłacalności produkcji przez ostatnie kilka lat spowodował redukcję 10 milionów macior. Pomimo wysokich cen na żywiec wieprzowy odbudowa stada podstawowego macior w Chinach nie będzie jednak szybka. Władze państwowe wprowadziły szereg przepisów mających na celu ochronę środowiska, które spowalniają proces ekspansji produkcji. Znaczące zmiany w pogłowiu są zauważalne w Rosji. Przy okazji wprowadzenia politycznego embarga na zachodnią wieprzowinę władze tego kraju postanowiły odbudować pogłowie i produkcję prowadzącą do samowystarczalności. Do sektora produkcji trzody chlewnej zostały skierowane olbrzymie środki i pomoc państwowa. Na przeszkodzie planów odbudowy produkcji i osiągnięcia samowystarczalności stanął wirus ASF, który dziesiątkuje stada zarówno u małych producentów jak i te, które znajdują się w dużych fermach. W Unii Europejskiej, na skutek wprowadzenia rosyjskiego embarga i utrzymującej dekoniunktury w latach 2014-2015, pogłowie macior w 2016 roku spadło średnio o 4% w stosunku do 2015 roku. W Polsce, jak podaje GUS, w ciągu ostatnich kilkunastu lat pogłowie świń spadło niemal o połowę do obecnego poziomu 11,1 mln sztuk. Jeszcze bardziej niepokojącym zjawiskiem jest obecny stan pogłowia macior 859 tys. sztuk w grudniu 2016 roku.
PRODUKCJA: Agencja USDA prognozuje, że światowa produkcja wieprzowiny w 2017 wzrośnie o 3% do rekordowej ilości 111 mln ton. Powodem wzrostu będzie zwiększona produkcja w Chinach oraz w USA, Brazylii i Rosji. Po dwóch latach spadku produkcji w Państwie Środka wysokie ceny żywca wieprzowego będą stymulowały odbudowę pogłowia. Podobnie w Brazylii silniejsza gospodarka umożliwi wzrost produkcji wieprzowiny napędzanej silnym międzynarodowym popytem. Rosja będzie kontynuowała wieloletni program wzrostu produkcji wieprzowiny poprzez inwestycje w nowe fermy oraz poprawę efektywności produkcji. W USA produkcja w 2017 roku ma zwiększyć się o prawie 4% do rekordowej ilości 11,7 mln ton. Będzie to następstwem umiarkowanego wzrostu w całej branży oraz zwiększonej efektywności produkcji żywca. W Polsce jak i w pozostałych krajach Unii Europejskiej amerykańska agencja USDA prognozuje utrzymanie produkcji wieprzowiny na obecnym poziomie. Samowystarczalność krajów Unii Europejskiej w wieprzowinę w 2017 roku wyniesie 116%.
HANDEL ZWIERZĘTAMI I WIEPRZOWINĄ: W 2016 sytuacja na unijnym rynku wieprzowiny poprawiła się poprzez wzmożony eksport wieprzowiny do Chin, który wzrósł o 38% w stosunku do roku poprzedniego. Prognozuje się, że eksport wieprzowiny w 2017 roku osiągnie rekordową ilość 8,6 mln ton (USDA). Największym eksporterem dalej pozostanie UE, ale niskie ceny oraz zakładane osłabianie się kursu dolara do innych walut poprawi konkurencyjność amerykańskiej wieprzowiny na wielu rynkach. Chiny, pomimo stopniowej odbudowy pogłowia, pozostaną na pozycji lidera importującego najwięcej wieprzowiny w 2017 roku. Głównymi eksporterami wieprzowiny do Chin dalej pozostaną UE, USA i Kanada. Na uwagę zasługuje fakt wypierania eksporterów USA z rynku chińskiego przez kraje unijne poczynając od 2012 roku. Zmiany kierunków pochodzenia wieprzowiny na rynku chińskim szczególnie zaznaczyły się w latach 2013-2015, kiedy to Stany Zjednoczone walczyły z wirusem PED, który dziesiątkował prosięta rodzące się na amerykańskich fermach. W krajach Unii Europejskiej następuje specjalizacja produkcji trzody chlewnej. Dania przebudowując swoje fermy z cyklu zamkniętego na produkcję prosiąt stała się liderem w ich eksporcie głównie do Niemiec i Polski uzupełniając niedobory produkcji prosiąt w tych krajach. Narastające zjawisko importu prosiąt do Polski niesie jednak za sobą duże zagrożenie. Nagłe wyłączenie Danii jako źródła importu prosiąt może spowodować ograniczenie surowca dla zakładów mięsnych, wzrost importu mięsa wieprzowego, wzrost cen oraz straty dla rodzimego przemysłu mięsnego i paszowego. Handel zagraniczny żywymi zwierzętami stawia wyzwania dla służb weterynaryjnych. Dla wielu chorób trzody chlewnej kraje członkowskie OIE tradycyjnie stosują koncepcję regionalizacji/stref (zapowietrzonej i ochronnej) w celu utrzymania podpopulacji zwierząt o różnym statusie zdrowotnym w obrębie granic danego kraju. Alternatywą w zarządzaniu chorobą i patogenami w populacji zwierząt bez niepotrzebnego zakłócania handlu zwierzętami i wieprzowiną może stać się kompartmentalizacja. Regionalizacja/strefy polega na rozpoznaniu podpopulacji zwierząt o innym statusie zdrowotnym w obrębie granic geograficznych czy administracyjnych, natomiast kompartmentalizacja jest oparta głównie na wspólnej bioasekuracji powiązanych ze sobą podmiotów produkcyjnych.
KONSUMPCJA: Wieprzowina jest mięsem najczęściej konsumowanym na świecie, a popyt na ten rodzaj mięsa wzrasta szczególnie w krajach o szybko rosnących gospodarkach. Poziom spożycia tego mięsa będzie dalej rósł w takich krajach jak Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj oraz krajach azjatyckich. Wzrostowi konsumpcji wieprzowiny w tych krajach sprzyja rosnąca populacja ludności, wzrost dochodów, poprawa jakości mięsa wieprzowego oraz relatywnie atrakcyjna cena. Konsumpcja wieprzowiny na głowę mieszkańca pozostanie w nadchodzącej dekadzie stabilna w krajach najbardziej rozwiniętych. OECD/FAO podaje, że spożycie wieprzowiny na jednego mieszkańca UE w 2015 r. wyniosło do 32,1 kg., a w 2025 r. ustabilizuje się na poziomie 32,4 kg zgodnie z tendencją obserwowaną w ciągu ostatnich 10 lat. W Polsce, w związku z niskimi cenami wieprzowiny na przestrzeni ostatnich dwóch lat wzrosło spożycie tego mięsa do poziomu 41 kg/osobę.
DOBROSTAN ZWIERZĄT: W skali świata najbardziej rygorystyczne przepisy dotyczące dobrostanu zwierząt wprowadzono w UE. Bogate społeczeństwo unijne coraz częściej zwraca uwagę na cierpienie zwierząt, na to w warunkach są one utrzymywane oraz jakie zabiegi są na nich wykonywane. Europejczycy coraz częściej są skłonni, aby wyłożyć większe pieniądze na zakup mięsa mając na uwadze dobro zwierząt. Pod wpływem presji ze strony konsumentów oraz organizacji zajmujących ochroną zwierząt kraje unijne wprowadziły regulacje dotyczące m. in. takich zagadnień jak powierzchnia przypadająca na zwierzę, grupowe utrzymywania loch prośnych, dostęp do wody, paszy, światła, świeżego powietrza, zabiegów zootechnicznych, transportu i uboju. Niektóre kraje zdecydowały się na wprowadzenie jeszcze bardziej restrykcyjnych przepisów niż te wymagane przez dyrektywy unijne (m. in Dyrektywa Rady 2008/120 /WE). W Wielkiej Brytanii i Holandii obowiązuje zakaz kastracji. Holandia wprowadziła również zakaz obcinania ogonów. W Niemczech od początku 2019 nie będzie można przeprowadzać zabiegu kastracji prosiąt bez znieczulenia. Wielka Brytania wprowadziła zakaz utrzymywania zwierząt na rusztach, co upowszechniło ściołowy system na fermach. Oprócz norm prawnych w niektórych krajach obowiązują porozumienia rynkowe B2C (business-to-consumer), które wprowadzają dodatkowe warunki współpracy określone przez przetwórców i detalistów. Cechą charakterystyczną tych koncepcji jest wynagradzanie rolników za ich dodatkowy wysiłek i ponoszenie dodatkowych kosztów, które według wyliczeń Uniwersytetu Wageningen z Holandii wynoszą 5-19 eurocentów za kilogram masy ubojowej. W skali globalnej dobrostan zwierząt jest uwzględniany w umowach handlowych, międzynarodowych standardach oraz programach wsparcia technicznego przygotowanych dla krajów rozwijających.
OCHRONA ŚRODOWISKA: Ochrona środowiska coraz częściej znajduje swoje odbicie w regulacjach prawnych w wielu regionach świata. Prym w tym względzie wiedzie prawodawstwo unijne poprzez wprowadzenie do porządku prawnego państw członkowskich Dyrektywy Azotanowej 91/676 / EWG oraz Dyrektywy (tzw. NEC) 2001/81/WE w sprawie zanieczyszczenia powietrza. Dyrektywa azotanowa ma na celu ochronę jakości wód w całej Europie poprzez zapobieganie zanieczyszczaniu wód gruntowych i powierzchniowych azotanami pochodzenia rolniczego oraz poprzez promowanie stosowania dobrych praktyk rolniczych. Dyrektywa NEC ustala górne limity dla każdego państwa członkowskiego w zakresie całkowitej emisji zanieczyszczeń do środowiska. Znajduje to odzwierciedlenie pozwoleniach środowiskowych oraz ocenach wpływu nowych inwestycji na środowisko. Techniczna Grupa Robocza (TGR) przy Europejskim Biurze IPPC w Sewilli zakończyła prace dotyczące oceny oddziaływania odorowego ferm trzody chlewnej i drobiu. Należy w przyszłości spodziewać się wprowadzenia regulacji dotyczących odorów w ramach tzw. „konkluzji BAT”.
KOSZTY PRODUKCJI: Nowy raport InterPig na temat kosztów produkcji trzody chlewnej w 2015 roku w wybranych krajach wskazuje, że najniższy koszt produkcji kilograma wieprzowiny jest w takich krajach jak: USA (1,10 €/kg), Brazylia (1,19 €/kg) i Kanada (1,27 €/kg). Średni koszt produkcji dla UE spadł o 3,6% do poziomu 1,61 €/kg wbc. Redukcja kosztów produkcji w UE wynika przede wszystkim z niższych kosztów paszy, ale i tak łączne koszty produkcji w 2015 roku pozostawały powyżej cen rynkowych dla większości krajów unijnych. Z przedstawionych danych wynika, że najniższe koszty produkcji wieprzowiny w UE były w Danii i Hiszpanii 1,46 €/kg, a najwyższe we Włoszech 1,84 €/kg. Porównanie średnich wyników efektywności produkcji UE oraz USA wypada w większości na korzyść producentów unijnych, którzy odsadzili od maciory 1,55 prosięcia więcej (UE 26,82 : USA 25,26). Średnia liczba kilogramów tuszy wyprodukowanej od 1 lochy w roku w UE wyniosła 2336 podczas, gdy w USA ten sam wskaźnik wyniósł 2172 kg. Jedynie tuczniki w USA przyrastały dziennie szybciej (średnio 821g) w stosunku do średniej unijnej (814g). USA jednak dysponuje tańszą paszą, co przesądza o ostatecznych kosztach produkcji na korzyść producentów amerykańskich.
CENY ŻYWCA: Rynek żywca wieprzowego podlega cyklicznym zmianom cen, które decydują o opłacalności produkcji. Cykl świński trwa nieco poniżej 2,5 roku. Tyle bowiem czasu wymaga redukcja, a potem odbudowa pogłowia i powrót do stanu wyjściowego. Świat do tej pory nie znalazł recepty na wyeliminowanie tego zjawiska w warunkach wolnego rynku. W UE wprowadzane są programy ograniczające rozmiary nadprodukcji wieprzowiny poprzez dopłaty do prywatnego przechowalnictwa wieprzowiny lub dopłaty de minimis, ale i tak „niewidzialna ręka rynku” dokonuje ostatecznej korekty produkcji. W ostatnich trzech latach rynek wieprzowiny nie był łaskawy do producentów żywca, którzy musieli borykać się z nadprodukcją związaną z utratą rosyjskiego rynku oraz chorobami (ASF w Europie i PED w USA). W krajach takich jak Chiny czy Rosja protekcjonizm rynkowy wywindował ceny żywca wieprzowego do wyjątkowo wysokich poziomów tj. 10 zł/kg i 7,30 zł/kg odpowiednio. Stworzyło to wyjątkowe możliwości zarabiania pieniędzy tym, którzy zainwestowali w rozwój produkcji świń.
POSTĘP GENETYCZNY: W ostatnich latach pogłowie na świecie maleje, ale mniejsza liczba zwierząt rekompensowana jest wzrostem ich wydajności i efektywności produkcji. Na przestrzeni ostatnich 15 lat średni wzrost wskaźnika liczby tuczników wyprodukowanych od jednej maciory w UE wynosi średnio 0,5 tucznika rocznie. Wzrost plenności loch stał się głównym powodem spadku ich pogłowia, gdyż tylko określona ilość wieprzowiny może zostać wchłonięta przez rynek. Postęp genetyczny stał się udziałem producentów na całym świecie, a największe firmy hodowlane mają zasięg globalny. Niekorzystnym zjawiskiem związanym ze wzrostem plenności jest obniżenie masy urodzeniowej prosiąt. Słabe prosięta wymagają coraz lepszych warunków środowiskowych oraz dodatkowych nakładów pracy na ich odchów. Na fermach, gdzie nie są spełnione te warunki rośnie procent upadków, a słabsze prosięta po odsadzeniu wykazują niższe przyrosty masy ciała na tuczu i gorsze wykorzystanie paszy. W Polsce korzystanie z postępu genetycznego jest ograniczone ze względu na rozdrobnioną strukturę produkcji. W 2015 r. średnia roczna liczba tuczników produkowanych od lochy wyniosła 19 szt. Ten sam wskaźnik w Danii kształtuje się na poziomie 29,2 szt.
ZUŻYCIE ANTYBIOTYKÓW: W UE do wielu lat producenci żywca wieprzowego pracują nad obniżeniem zużycia antybiotyków u zwierząt gospodarskich. Kraje takie jak Dania czy Holandia wprowadziły programy mające na celu ograniczenie zużycia antybiotyków w produkcji trzody chlewnej. Wprowadzone programy mają na celu zmniejszenia oporności bakterii na antybiotyki. Jest to szczególnie istotne ze względu na zagrożenie zdrowia ludzi, którzy zarażeni bakteriami opornymi na działanie antybiotyków mają ograniczoną możliwość terapii i powrotu do zdrowia. Wieprzowina wyprodukowana bez udziału antybiotyków jest oczywiście droższa ale wszystko wskazuje na to, że konsumenci będą chcieli za nią więcej zapłacić. Wprowadzone niedawno w Danii dopłaty za produkcję bez użycia antybiotyków sięgają 26 centów za kg mięsa.
