USD -
3.7878
EUR -
4.5200
GBP -
5.2915
DKK -
0.6078
Wiosna to dla rolnictwa i całej przyrody czas, który znacząco wpływa na przyszłość. To nie tylko okres intensywnych prac polowych, oceny przezimowania roślin uprawnych, zabiegów agrotechnicznych i szacowania plonów. To nie tylko intensywny wzrost roślin i często nieprzewidywalnych zmian pogody, zaskakujących amplitud dobowych temperatury, a nawet opadów śniegu. Wiosna to czas budzącego się życia i wylotów owadów po zimie. W tym tak ważnych zapylaczy. Spośród 1400 roślin, uprawianych na całym świecie dla przemysłu spożywczego i roślinnego, prawie 80% z nich zapylanych jest przez zwierzęta. Zapylacze są niezbędne w ponad trzech czwartych głównych upraw żywności.
Aby dobrze zrozumieć rolę zapylaczy należy poznać proces samego zapylenia. Zagłębić się w botanikę roślin. Dopiero ta wiedza pozwala na zrozumienie wagi procesu zapylenia i daje możliwość zastanowienia się nad problemem zwiększenia ilości zapyleń oraz możliwościami wspomagania tego procesu.
TROCHĘ BOTANIKI
Aby dobrze zrozumieć proces zapylenia i to, że większa ilość zapyleń to większa ilość plonów należy wytłumaczyć czym są rośliny nasienne, ponieważ właśnie nasiona roślin stanowią w dużej części pożywienie człowieka.
Rośliny nasienne są to rośliny naczyniowe o najwyższym stopniu przystosowania do życia na lądzie (część z nich w toku ewolucji adaptowała się ponownie do warunków wodnych). Roślina nasienna składa się z korzenia, łodygi, liści oraz kwiatu. Rośliny nasienne rozmnażają się przede wszystkim za pomocą nasion, które powstają w wyniku procesu płciowego. Nasiona mają charakter przetrwalników i zawierają substancje zapasowe.
Rośliny nasienne podzielono w systematyce na: rośliny nagonasienne, inaczej:
- nagozalążkowe,
- rośliny okrytonasienne, czyli okrytozalążkowe.
Nagonasienne to mniej liczna podgromada roślin nasiennych. Należy do niej ponad 1000 gatunków drzew i krzewów, zebranych w 88 rodzajach. Cechą charakterystyczną roślin nagonasiennych jest brak owocolistków osłaniających zalążek, a w konsekwencji też brak owoców.
Okrytonasienne zawierają około 300 000 gatunków roślin. Kwiaty tych roślin są często obupłciowe. Części wytwarzające gamety to słupki i pręciki. Słupki powstają ze zrośniętych owocolistków. Pręciki zbudowane są z nitki i główki. W główce występują najczęściej 2 pylniki. W pylnikach powstają mikrospory, z których następnie rozwijają się ziarna pyłku, które wytwarzają tzw. jądra plemnikowe (nieruchome plemniki).
Fot. 1. Kwiat rośliny okrytonasiennej z widocznymi pręcikami i słupkiem.
ZAPYLENIE
Dopiero po dość skrótowych, lecz koniecznych typowo botanicznych wyjaśnieniach, można zrozumieć proces zapylenia. Prosta definicja zapylenia brzmi: Zapylenie to proces dokonujący się w kwiatach roślin nasiennych, polegający na przeniesieniu pyłku i jego rozwoju zakończonym zapłodnieniem komórki jajowej. W przypadku nagonasiennych pyłek przenoszony jest bezpośrednio na zalążek, u okrytonasiennych na znamię słupka.
Rośliny, których zapylenie następuje pyłkiem innego kwiatu to rośliny obcopylne. U roślin samopylnych zapylenie ma miejsce pyłkiem tego samego kwiatu.
Czynnikami pośredniczącymi w zapyleniu roślin mogą być:
- wiatr (wiatropylność),
- owady owadopylność),
- ptaki (ornitogamia),
- ślimaki (malakogamia),
- woda (hydrogamia).
Ze sposobem zapylenia wiąże się wiele przystosowań morfologicznych kwiatu, np.: barwny okwiat (barwne plamki na płatkach okwiatu), miodniki kwiatów owadopylnych, kwiaty niepozorne o zredukowanym okwiecie kwiatów wiatropylnych.
Fot. 2. Biedronki pełnią w ekosystemie również rolę zapylaczy.
OWADY ZAPYLAJĄCE
W naszych szerokościach geograficznych występują w zasadzie tylko rośliny wiatropylne, stanowiące około 22% gatunków i rośliny owadopylne, obejmujące 78% gatunków. Rośliny wiatropylne wytwarzają duże ilości drobnego, lekkiego pyłku, który jest łatwo przenoszony przez wiatr. Owadopylne charakteryzują się bardziej gruboziarnistym, ciężkim i lepkim pyłkiem, który przenoszą owady. Zapylacze pełnią ważną rolę w kształtowaniu bioróżnorodności i ich obecność jest niezbędna na plantacjach rolniczych i sadowniczych. Większość roślin aby mogła wydać owoce, musi najpierw zostać zapylona przez owady, które w poszukiwaniu pokarmu: nektaru i pyłku, przenoszą go z jednego kwiatu na drugi. Tak też jest w przypadku drzew i krzewów owocowych: czereśni, wiśni, jabłoni, grusz, większości śliw i czarnej porzeczki, a także wielu warzyw, jak choćby pomidorów, bobu i fasoli. Rośliny te, pomimo obfitego kwitnienia wiosną, bez pomocy owadów nie wydadzą plonu latem. Nawet gatunki i odmiany samopylne lepiej owocują, jeśli są oblatywane przez owady. Ze wszystkich owadów zapylających rośliny, największą rolę pełnią pszczoły. Chociaż w powszechnym pojęciu pszczoły są dostarczycielami miodu, wosku, propolisu oraz innych produktów pszczelich. Tymczasem ich rola jako zapylaczy roślin uprawnych i dziko rosnących wielokrotnie przekracza wartość uzyskiwanych od nich produktów.
Około jednej trzeciej produkcji roślinnej w rolnictwie wytwarza się dzięki zapyleniu przez owady. Według danych Zakładu Pszczelarstwa w Puławach, coroczne korzyści dla rolnictwa z samego zapylania rzepaku w Polsce wynoszą 600-700 mln złotych, natomiast korzyści te dla upraw sadowniczych przekraczają 3 mld złotych.
Fot. 3.
Cechy pszczół, stanowiące o tym, że są one najlepszymi zapylaczami ze wszystkich owadów zapylających: duża liczebność populacji w ciągu całego roku; pszczoły w naszych warunkach są jedynymi zimującymi gromadnie owadami zapylającymi rośliny, dlatego już wiosną, zbierając nektar i pyłek, mogą zapylić rośliny na dużym obszarze; mają możliwość szybkiego rozwoju i wzrostu liczebności; gromadzenie dużych ilości miodu i pyłku wiąże się z koniecznością odwiedzenia przez pszczoły ogromnej ilości kwiatów; ciała pszczół pokrywają włoski, co sprzyja zatrzymywaniu się na nich ziaren pyłku i przenoszeniu ich na inne kwiaty; skłonność pszczół do oblatywania kwiatów jednego gatunku roślin (tzw. wierność kwiatowa), co wyraża się tym, że raz odkryte źródło pożytku, np. kwitnący łan rzepaku, pszczoły zbieraczki wykorzystują do końca. (za: https://www.agro.bayer.com.pl/co-nowego/zapylacze-i-ich-rola)
Dla uzmysłowienia jak ważną rolę odgrywają owady zapylające warto prześledzić poniższą tabelę, która zestawia zawiązywanie się owoców przez rośliny entomofilne (zapylane przez owady) przy obecności i przy braku owadów zapylających.
Zasady, których należy przestrzegać aby chronić owady pożyteczne i zapylające na terenie własnego gospodarstwa:
- nie wykonuj zabiegów na uprawach z kwitnącymi roślinami w czasie ich oblotu przez zapylacze. Należy pamiętać, że kwitnące chwasty są również atrakcyjne dla pszczół, stąd zwalczając je chemicznie w tej fazie, narażasz owady na zatrucie;
- przestrzegaj wymaganego okresu prewencji (czas, który musi upłynąć między opryskiem a początkiem oblotu danej uprawy przez pszczoły). Informacja na ten temat jest umieszczona w etykiecie-instrukcji stosowania;
- stosuj wyłącznie oryginalne środki ochrony roślin;
- nie stosuj niezalecanych mieszanin środków owadobójczych z innymi komponentami. Dodatek niektórych środków grzybobójczych do zabiegów owadobójczych może podnieść szkodliwość sporządzonej mieszaniny dla pszczół;
- jeśli w pobliżu upraw rzepaku, gryki, grochu, łubinów bądź pozostałych gatunków roślin miododajnych pszczelarze wystawiają ule, na ich prośbę należy udzielić informacji o planowanych zabiegach środkami ochrony roślin;
- stosuj środki ochrony roślin jedynie w wypadku przekroczenia progów ekonomicznej szkodliwości agrofagów;
- stosuj środki selektywne i w sposób bezpieczny dla organizmów pożytecznych;
- dopasuj środek do rodzaju agrofagów, fazy ich rozwoju oraz rozwoju uprawy.
(Zebrane przez Crop Science Polska)
Fot.4.
CO JESZCZE MOŻNA ZROBIĆ DLA ZWIĘKSZENIA LICZEBNOŚCI OWADÓW POŻYTECZNYCH I ZAPYLAJĄCYCH?
Do owadów zapylających, tzw. zapylaczy należą głównie: błonkówki, muchówki, motyle, chrząszcze. Największą rolę odgrywają należące do błonkówek pszczoły (Apoidea), szczególnie pszczoła miodna. Nie należy też zapominać o ważnej roli pszczół murarek i trzmieli. W sytuacjach masowego wymierania pszczół (w tym roku ok.30% pszczół nie przetrwało zimy) możemy wspomóc populację zapylaczy poprzez postawienie hotelu dla owadów pożytecznych.
W ostatnich latach na krajowym rynku pojawiła się szeroka oferta domków dla owadów. Najlepiej jednak zakupić domki krajowego producenta, które charakteryzują się dużą jakością wykonania i standardami ekologii. Hotele dla owadów produkowane przez firmę MKW Pracownia pochodzą z polskiej stolarni.
Poniżej przedstawiamy przykład jednego z typów domków dla owadów. Jest to: budka dla owadów pożytecznych, typ hotel dla zapylaczy.
Ta budka dla owadów pożytecznych przeznaczona jest przede wszystkim dla pszczoły murarki oraz innych błonkówek.
Chcąc zwiększyć ilość zapyleń, a tym samym ilość plonów roślin w ogrodzie, czy sadzie warto zapewnić owadom zapylającym miejsce do zamieszkania i rozmnażania. Pomocna będzie szeroka oferta, sprawdzonej polskiej firmy, która dostępna jest TUTAJ- kliknij.
Wiosna to zapylenia roślin, a zapylenia to plon. Mamy teraz dobry moment na przypomnienie sobie zasad związanych z ochroną owadów pożytecznych i zapylaczy żyjących na terenach gospodarstw oraz podjęcie decyzji na zaproszenie ich poprzez zakup hoteli dla owadów.
Źródła:
- Andrzej Pałczyński, Zbigniew Podbielkowski, Benon Polakowski: Botanika, PWN Warszawa 1994
- https://www.mkwpracownia.pl/budki-dla-owadow-pozytecznych
- https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/zapylenie;4000379.html
- https://www.koppert.pl/wyzwania/zwieksz-skutecznosc-zapylania/
- http://www.opisik.pulawy.pl/pdf/1.pdf
- https://www.agro.bayer.com.pl/co-nowego/zapylacze-i-ich-rola
- https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/Do-dobrego-zapylenia-upraw-potrzeba-2x-wiecej-pszczol-2446.html
- https://beehivemonitoring.com/pl/blog/post/what-are-pollination-and-the-benefits-of-it.html
- https://www.agro.bayer.com.pl/co-nowego/zapylacze-i-ich-rola
