Czas zapyleń to czas przyszłych plonów

Wiosna to dla rolnictwa i całej przyrody czas, który znacząco wpływa na przyszłość. To nie tylko okres intensywnych prac polowych, oceny przezimowania roślin uprawnych, zabiegów agrotechnicznych i szacowania plonów. To nie tylko intensywny wzrost roślin i często nieprzewidywalnych zmian pogody, zaskakujących amplitud dobowych temperatury, a nawet opadów śniegu. Wiosna to czas budzącego się życia i wylotów owadów po zimie. W tym tak ważnych zapylaczy. Spośród 1400 roślin, uprawianych na całym świecie dla przemysłu spożywczego i roślinnego, prawie 80% z nich zapylanych jest przez zwierzęta. Zapylacze są niezbędne w ponad trzech czwartych głównych upraw żywności.

Aby dobrze zrozumieć rolę zapylaczy należy poznać proces samego zapylenia. Zagłębić się w botanikę roślin. Dopiero ta wiedza pozwala na zrozumienie wagi procesu zapylenia i daje możliwość zastanowienia się nad problemem zwiększenia ilości zapyleń oraz możliwościami wspomagania tego procesu.

TROCHĘ BOTANIKI

Aby dobrze zrozumieć proces zapylenia i to, że większa ilość zapyleń to większa ilość plonów należy wytłumaczyć czym są rośliny nasienne, ponieważ właśnie nasiona roślin stanowią w dużej części pożywienie człowieka.

Rośliny nasienne są to rośliny naczyniowe o najwyższym stopniu przystosowania do życia na lądzie (część z nich w toku ewolucji adaptowała się ponownie do warunków wodnych). Roślina nasienna składa się z korzenia, łodygi, liści oraz kwiatu. Rośliny nasienne rozmnażają się przede wszystkim za pomocą nasion, które powstają w wyniku procesu płciowego. Nasiona mają charakter przetrwalników i zawierają substancje zapasowe.

Rośliny nasienne podzielono w systematyce na: rośliny nagonasienne, inaczej:

- nagozalążkowe,

- rośliny okrytonasienne, czyli okrytozalążkowe.

Nagonasienne to mniej liczna podgromada roślin nasiennych. Należy do niej ponad 1000 gatunków drzew i krzewów, zebranych w 88 rodzajach. Cechą charakterystyczną roślin nagonasiennych jest brak owocolistków osłaniających zalążek, a w konsekwencji też brak owoców.

Okrytonasienne zawierają około 300 000 gatunków roślin. Kwiaty tych roślin są często obupłciowe. Części wytwarzające gamety to słupki i pręciki. Słupki powstają ze zrośniętych owocolistków. Pręciki zbudowane są z nitki i główki. W główce występują najczęściej 2 pylniki. W pylnikach powstają mikrospory, z których następnie rozwijają się ziarna pyłku, które wytwarzają tzw. jądra plemnikowe (nieruchome plemniki).

kwiat hk cenyrolnicze pl

Fot. 1. Kwiat rośliny okrytonasiennej z widocznymi pręcikami i słupkiem.

ZAPYLENIE

Dopiero po dość skrótowych, lecz koniecznych typowo botanicznych wyjaśnieniach, można zrozumieć proces zapylenia. Prosta definicja zapylenia brzmi: Zapylenie to proces dokonujący się w kwiatach roślin nasiennych, polegający na przeniesieniu pyłku i jego rozwoju zakończonym zapłodnieniem komórki jajowej. W przypadku nagonasiennych pyłek przenoszony jest bezpośrednio na zalążek, u okrytonasiennych na znamię słupka.

Rośliny, których zapylenie następuje pyłkiem innego kwiatu to rośliny obcopylne. U roślin samopylnych zapylenie ma miejsce pyłkiem tego samego kwiatu.

Czynnikami pośredniczącymi w zapyleniu roślin mogą być:

- wiatr (wiatropylność),

- owady owadopylność),

- ptaki (ornitogamia),

- ślimaki (malakogamia),

- woda (hydrogamia).

Ze sposobem zapylenia wiąże się wiele przystosowań morfologicznych kwiatu, np.: barwny okwiat (barwne plamki na płatkach okwiatu), miodniki kwiatów owadopylnych, kwiaty niepozorne o zredukowanym okwiecie kwiatów wiatropylnych.

biedronka kwiat cenyrolnicze pl

Fot. 2. Biedronki pełnią w ekosystemie również rolę zapylaczy.

OWADY ZAPYLAJĄCE

W naszych szerokościach geograficznych występują w zasadzie tylko rośliny wiatropylne, stanowiące około 22% gatunków i rośliny owadopylne, obejmujące 78% gatunków. Rośliny wiatropylne wytwarzają duże ilości drobnego, lekkiego pyłku, który jest łatwo przenoszony przez wiatr. Owadopylne charakteryzują się bardziej gruboziarnistym, ciężkim i lepkim pyłkiem, który przenoszą owady. Zapylacze pełnią ważną rolę w kształtowaniu bioróżnorodności i ich obecność jest niezbędna na plantacjach rolniczych i sadowniczych. Większość roślin aby mogła wydać owoce, musi najpierw zostać zapylona przez owady, które w poszukiwaniu pokarmu: nektaru i pyłku, przenoszą go z jednego kwiatu na drugi. Tak też jest w przypadku drzew i krzewów owocowych: czereśni, wiśni, jabłoni, grusz, większości śliw i czarnej porzeczki, a także wielu warzyw, jak choćby pomidorów, bobu i fasoli. Rośliny te, pomimo obfitego kwitnienia wiosną, bez pomocy owadów nie wydadzą plonu latem. Nawet gatunki i odmiany samopylne lepiej owocują, jeśli są oblatywane przez owady. Ze wszystkich owadów zapylających rośliny, największą rolę pełnią pszczoły. Chociaż w powszechnym pojęciu pszczoły są dostarczycielami miodu, wosku, propolisu oraz innych produktów pszczelich. Tymczasem ich rola jako zapylaczy roślin uprawnych i dziko rosnących wielokrotnie przekracza wartość uzyskiwanych od nich produktów.

Około jednej trzeciej produkcji roślinnej w rolnictwie wytwarza się dzięki zapyleniu przez owady. Według danych Zakładu Pszczelarstwa w Puławach, coroczne korzyści dla rolnictwa z samego zapylania rzepaku w Polsce wynoszą 600-700 mln złotych, natomiast korzyści te dla upraw sadowniczych przekraczają 3 mld złotych.

pszczola tlo zolte cenyrolnicze pl

Fot. 3.

Cechy pszczół, stanowiące o tym, że są one najlepszymi zapylaczami ze wszystkich owadów zapylających: duża liczebność populacji w ciągu całego roku; pszczoły w naszych warunkach są jedynymi zimującymi gromadnie owadami zapylającymi rośliny, dlatego już wiosną, zbierając nektar i pyłek, mogą zapylić rośliny na dużym obszarze; mają możliwość szybkiego rozwoju i wzrostu liczebności; gromadzenie dużych ilości miodu i pyłku wiąże się z koniecznością odwiedzenia przez pszczoły ogromnej ilości kwiatów; ciała pszczół pokrywają włoski, co sprzyja zatrzymywaniu się na nich ziaren pyłku i przenoszeniu ich na inne kwiaty; skłonność pszczół do oblatywania kwiatów jednego gatunku roślin (tzw. wierność kwiatowa), co wyraża się tym, że raz odkryte źródło pożytku, np. kwitnący łan rzepaku, pszczoły zbieraczki wykorzystują do końca. (za: https://www.agro.bayer.com.pl/co-nowego/zapylacze-i-ich-rola)

Dla uzmysłowienia jak ważną rolę odgrywają owady zapylające warto prześledzić poniższą tabelę, która zestawia zawiązywanie się owoców przez rośliny entomofilne (zapylane przez owady) przy obecności i przy braku owadów zapylających.

kwiaty tabela owoce cenyrolnicze pl

Zasady, których należy przestrzegać aby chronić owady pożyteczne i zapylające na terenie własnego gospodarstwa:

- nie wykonuj zabiegów na uprawach z kwitnącymi roślinami w czasie ich oblotu przez zapylacze. Należy pamiętać, że kwitnące chwasty są również atrakcyjne dla pszczół, stąd zwalczając je chemicznie w tej fazie, narażasz owady na zatrucie;

- przestrzegaj wymaganego okresu prewencji (czas, który musi upłynąć między opryskiem a początkiem oblotu danej uprawy przez pszczoły). Informacja na ten temat jest umieszczona w etykiecie-instrukcji stosowania;

- stosuj wyłącznie oryginalne środki ochrony roślin;

- nie stosuj niezalecanych mieszanin środków owadobójczych z innymi komponentami. Dodatek niektórych środków grzybobójczych do zabiegów owadobójczych może podnieść szkodliwość sporządzonej mieszaniny dla pszczół;

- jeśli w pobliżu upraw rzepaku, gryki, grochu, łubinów bądź pozostałych gatunków roślin miododajnych pszczelarze wystawiają ule, na ich prośbę należy udzielić informacji o planowanych zabiegach środkami ochrony roślin;

- stosuj środki ochrony roślin jedynie w wypadku przekroczenia progów ekonomicznej szkodliwości agrofagów;

- stosuj środki selektywne i w sposób bezpieczny dla organizmów pożytecznych;

- dopasuj środek do rodzaju agrofagów, fazy ich rozwoju oraz rozwoju uprawy.

(Zebrane przez Crop Science Polska)

kwiat pszczola zapylacz cenyrolnicze pl
Fot.4.

CO JESZCZE MOŻNA ZROBIĆ DLA ZWIĘKSZENIA LICZEBNOŚCI OWADÓW POŻYTECZNYCH I ZAPYLAJĄCYCH?

Do owadów zapylających, tzw. zapylaczy należą głównie: błonkówki, muchówki, motyle, chrząszcze. Największą rolę odgrywają należące do błonkówek pszczoły (Apoidea), szczególnie pszczoła miodna. Nie należy też zapominać o ważnej roli pszczół murarek i trzmieli. W sytuacjach masowego wymierania pszczół (w tym roku ok.30% pszczół nie przetrwało zimy) możemy wspomóc populację zapylaczy poprzez postawienie hotelu dla owadów pożytecznych.

W ostatnich latach na krajowym rynku pojawiła się szeroka oferta domków dla owadów. Najlepiej jednak zakupić domki krajowego producenta, które charakteryzują się dużą jakością wykonania i standardami ekologii. Hotele dla owadów produkowane przez firmę MKW Pracownia pochodzą z polskiej stolarni.

Poniżej przedstawiamy przykład jednego z typów domków dla owadów. Jest to: budka dla owadów pożytecznych, typ hotel dla zapylaczy.

budki mkw owady pozyteczne cenyrolnicze pl

Ta budka dla owadów pożytecznych przeznaczona jest przede wszystkim dla pszczoły murarki oraz innych błonkówek.

Chcąc zwiększyć ilość zapyleń, a tym samym ilość plonów roślin w ogrodzie, czy sadzie warto zapewnić owadom zapylającym miejsce do zamieszkania i rozmnażania. Pomocna będzie szeroka oferta, sprawdzonej polskiej firmy, która dostępna jest TUTAJ- kliknij.

Wiosna to zapylenia roślin, a zapylenia to plon. Mamy teraz dobry moment na przypomnienie sobie zasad związanych z ochroną owadów pożytecznych i zapylaczy żyjących na terenach gospodarstw oraz podjęcie decyzji na zaproszenie ich poprzez zakup hoteli dla owadów.

Źródła:

Andrzej Pałczyński, Zbigniew Podbielkowski, Benon Polakowski: Botanika, PWN Warszawa 1994
https://www.mkwpracownia.pl/budki-dla-owadow-pozytecznych
https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/zapylenie;4000379.html
https://www.koppert.pl/wyzwania/zwieksz-skutecznosc-zapylania/
http://www.opisik.pulawy.pl/pdf/1.pdf
https://www.agro.bayer.com.pl/co-nowego/zapylacze-i-ich-rola
https://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/Do-dobrego-zapylenia-upraw-potrzeba-2x-wiecej-pszczol-2446.html
https://beehivemonitoring.com/pl/blog/post/what-are-pollination-and-the-benefits-of-it.html
https://www.agro.bayer.com.pl/co-nowego/zapylacze-i-ich-rola

Autor: Hanna Krugiełka

Hanna Krugiełka - absolwentka Akademii Rolniczej w Poznaniu, kilkuletni pracownik jednostek państwowych związanych z rolnictwem. Entuzjastka rolnictwa ekologicznego, miłośniczka przyrody. Pasjonatka sztuki słowa i praktykująca ją w różnych dziedzinach..

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. Wszystkie artykuły autora

Najnowsze artykuły autora: