Przed sezonem zbioru buraków cukrowych – wyzwania i zagrożenia

Branża cukrownicza w Polsce stoi przed nowymi wyzwaniami związanymi zarówno z produkcją buraka cukrowego w kraju, jak i eksportu cukru na rynki trzecie. Ważna jest także sytuacja, jaka panuje na plantacjach w kraju.

Trudna sytuacja na polach...

Sytuacja na polach buraczanych jest bardzo zróżnicowana w zależności od regionu Polski, a także w ramach samych regionów. Brak wystarczających opadów spowodował, że w wielu rejonach obsada roślin jest na znacznie niższym poziomie niż średnia z ostatnich lat. Buraki cukrowe tracą zdolność do niezakłóconego rozwoju, a sam wzrost jest spowolniony. Na znacznej części rejonów plantacyjnych susza spowoduje znaczną obniżkę plonów, która w niektórych gospodarstwach może sięgać nawet 70%. Są również rejony, gdzie sytuacja wygląda względnie dobrze - plantacje są dobre, nie straciły turgoru. Obok znajdują się buraki w stanie krytycznym, które utraciły znaczną część rozety, a korzenie są bardzo małe. Trudno jest zatem obecnie szacować średnie plony dla całego kraju.

…oraz niska cena w skupie.

Do niewesołej sytuacji związanej z suszą dochodzą problemy, które stwarza słaba opłacalność produkcji buraka cukrowego w Polsce. Ceny cukru są na bardzo niskim poziomie. Według danych MRiRW w lipcu wyniosły one średnio od 1369 zł/t do 1538 zł/t w zależności od rodzaju opakowania. Przez 9 miesięcy trwającego roku gospodarczego cukrownie sprzedały ponad 1,8 mln ton cukru, z czego blisko 0,7 mln t zostało wyeksportowanych poza granice Polski. Ceny cukru eksportowanego są różne w zależności od destynacji – ceny cukru sprzedawane do państw UE wynoszą ok. 400 €/t, natomiast poza Wspólnotę ok. 300 €/t. Na londyńskiej giełdzie cena cukru pikuje w dół i oscyluje w granicach 268 – 270 €/t.

Jak w takiej sytuacji rynkowej i spadających cen cukru odnajdują się producenci buraka cukrowego w naszym kraju? Oto jak wyglądały propozycje cukrowni dla plantatorów w roku produkcyjnym 2017/18.

Kontraktacja buraków bez stabilnej opłacalności produkcji

Poprzednie propozycje warunków kontraktacji w odniesieniu do ceny buraków to powiązanie jej z ceną cukru. Tak więc przy różnej cenie cukru mamy różne ceny buraków (w niektórych koncernach jest ustalona cena gwarantowana buraków, w innych są dwa warianty do wyboru, jeszcze inny nie zapewnia ceny gwarantowanej).

W roku 2017 kalkulacje były robione dla 2 poziomów cen cukru: 500 €/t (dzisiejsze ceny) i 400 €/t (wg perspektyw Komisji Europejskiej). Wszystkie wyliczenia były wykonywane dla standardowej zawartości cukru 16%.


KSC ( Krajowa Spółka Cukrowa)

Cena cukru 500 € - cena buraków 30,2 €/t
Cena cukru 400 € - cena buraków 26,3 €/t
Koszty logistyki ponoszone przez plantatorów:
3 zł/t (załadunek, doczyszczenie i transport buraków do cukrowni, dowóz wysłodków do gospodarstwa) lub 2,4 zł/t, jeżeli plantator sam odbiera wysłodki (załadunek, doczyszczenie i transport buraków do cukrowni)

Jedynymi dokumentami w ramach warunków ekonomicznych zakupu buraków regulującymi relację cukrownia - rolnik od 2017 r. są regionalne porozumienia branżowe zawierane pomiędzy konkretnymi koncernami a związkami plantatorów buraków cukrowych. Każdy koncern może inaczej ustalać warunki. Natomiast krajowe porozumienie branżowe dotyczy poza cenami, wielu ważnych kwestii. Dla rolników bardzo ważne jest utrzymanie systemu kontraktacji buraków u dotychczasowych plantatorów.


Sudzucker

Cena cukru 500 € - cena buraków 24,2 €/t
Cena cukru 400 € - cena buraków 19,0 €/t
Tutaj dodatkowo zostały przewidziane premie za wykonanie kontraktacji 1,31 €/t i za kontynuację kontraktacji w następnym roku (premia lojalnościowa) 1,31 €/t. Zakładam, że znaczna większość plantatorów będzie uprawniona do otrzymania tych premii, więc do ceny można doliczyć 2,62 €/t, albo (co chyba jest lepszym rozwiązaniem), zrobić dwie kalkulacje: jedną bez premii, drugą z premiami.
Koszty logistyki ponoszone przez plantatorów:
Plantatorzy ponoszą 25% kosztów kompleksowej obsługi dostawy (nie wiadomo na dzisiaj ile to wyniesie).


Duża grupa rolników nie jest nadal niezadowolona z warunków kontraktacji, które przedstawili im producenci cukru. Producentom trudno zgodzić się przede wszystkim na takie warunki kontraktacji jak podniesienie standardowej zawartości cukru w korzeniach z 16 do 18 proc., brak gwarantowanej ceny skupu buraków i wydłużenie ostatecznego rozliczenia za buraki, które miało upływać z końcem czerwca 2018 r. Plantatorzy twierdzą, że proponowane warunki współpracy pogorszyły się, zwłaszcza w stosunku do oferowanych w poprzednich latach.


Pfeifer&Langen Glinojeck

Cena cukru 500 € - cena buraków 29,2 €/t
Cena cukru 400 € - cena buraków 25,0 €/t
Koszty logistyki ponoszone przez plantatorów:
Załadunek, doczyszczenie i transport buraków
0 – 90 km- 4 zł
91 – 160 km – 6 zł
161 – powyżej – 8 zł
Koszt transportu wysłodków w wysokości 50% stawki transportu buraków (zależnej od odległości).

Plantatorzy sprzeciwiali się taki rozwiązaniom jak wypłata za buraki jedynie zaliczki w wysokości 17 euro za tonę. Przy kursie 1 euro = 4,30 zł dawało to zaledwie 73 zł. Tymczasem inny producent cukru podniósł cenę gwarantowaną za buraki do 25 euro za tonę. Przy takiej cenie trudno o jakikolwiek zysk z pracy na plantacjach. Sami plantatorzy muszą wydać na sam zbiór buraków kombajnem wgranicach 120 - 130 zł/dt, na transport i doczyszczanie prawie 500 zł/dt, a na ubezpieczenie 140 zł/ha. Na nasiona roślin niektórzy plantatorzy średnio przeznaczają ponad 650 zł/ha, z kolei na nawozy mineralne, w tym azot, P2O5, K2O w formie chlorkowej, wapno nawozowe 25% również ponad 1600 zł/ha.

Nordzucker (plantator wybiera jeden z pośród 2 wariantów cenowych)

Wariant 1 – cena stała
Cena cukru 500 € - cena buraków 22,6 €/t
Cena cukru 400 € - cena buraków 22,6 €/t
Wariant 2 – cena zmienna
Cena cukru 500 € - cena buraków 26,8 €/t
Cena cukru 400 € - cena buraków 22,7 €/t
Logistyka:
Producent cukru pokrywa koszty transportu, doczyszczenia i załadunku buraków. Plantator pokrywa koszty transportu wysłodków zgodnie z cennikiem opartym na realnych odległościach.

Pfeifer&Langen Polska

Cena cukru 500 € - cena buraków 29,2 €/t
Cena cukru 400 € - cena buraków 24,0 €/t
Koszty logistyki ponoszone przez plantatorów:
Załadunek, doczyszczenie i transport buraków, dowóz wysłodków do gospodarstwa: Stawki zależne od odległości oraz polaryzacji. Np. dla buraków o zawartości cukru 16%: 0-80 km = 9,56 zł/t buraków, 81-160 = 13,66 zł/t, pow. 160 km = 18,09 zł/t

Jak branżowe związki mogą pomóc plantatorom

Niezwykle ważną rolę w negocjacjach plantatorów z cukrowniami odgrywają branżowe związki zawodowe, których zadaniem jest wspieranie polskich producentów buraków cukrowych.

Niedawno zawarte zostało porozumienie w branży cukrowniczej dla całego kraju. Prace nad nim trwały prawie dwa lata. Dokument ten ma konsolidować całą branżę cukrowniczą i wprowadzać konkretne założenia dla kontraktacji. Na gruncie przepisów prawa polskiego oraz unijnego nie ma zapisu o negocjowaniu przy zawieraniu kontraktacji na dostawę buraków cukrowych. Dokument ten był konieczny, gdyż cukrownie mogłyby wprowadzać swoje zmiany bez jakichkolwiek rozmów czy uzgodnień z producentami buraków. Dotąd zarówno producenci cukru, jak i plantatorzy skupieni w związkach wspólnie dopracowywali ustalenia co do zasad kontraktacji, jednak dopiero podpisanie tego porozumienia zagwarantuje, że kluczowe zapisy kontraktacyjne będą realnie negocjowane przez obie strony.

Kluczowe jest, by odpowiednie wymagania jakościowe były sprawdzane zarówno w przypadku korzeni buraków, jak i jeżeli chodzi o poziom zanieczyszczeń jaki może być stwierdzony podczas analizy jakościowej. Jest to sprawa podstawowa - jakość korzeni, polaryzacja cukru oraz zasady badania wszelkich zanieczyszczeń w burakach muszą być omówione i ustalone jeszcze przed podpisanie umów kontraktacyjnych. Wypracowanie takich założeń jest również zadaniem związków branżowych. Zgodnie z porozumieniem cały plon buraków z danego areału przekazanych przez plantatora musi być odebrany przez cukrownię, wolumen buraków standardowych podlegających kontraktacji na realną jakość musi mieć ustalony sposób szacowania, a wysłodki buraczane należą się producentom buraków.

Uwolnienie cen cukru w 2017 roku tak dla polskich cukrowni jak i plantatorów to wielkie wyzwanie. To uwolnienie rynku spowodowało spadek cen cukru, tym bardziej, że po zniesieniu kwotowania areał uprawy buraków w całej Europie bardzo się zwiększył, a to przekłada się na znacznie większą ilość wyprodukowanych buraków. Plantatorzy z Europy Zachodniej mają jeszcze tą przewagę nad polskimi producentami, że sezon buraczany trwa u nich znacznie dłużej niż w Polsce, a poza tym są mocno wspierani przez rządy swoich krajów, jeśli chodzi o dopłaty do produkcji.

Uwolnienie cen oraz zniesienie ceny minimalnej uderzyło już mocno w mniejszych i większych producentów buraków. Ci plantatorzy, którzy produkują duży wolumen buraków na areałach kilkuset czy nawet kilka tysięcy hektarów plantacji są jednak bardziej dotknięci przez tą zmianę, ponieważ są oni nastawieni głównie na buraki - ewentualne spadki ceny oznaczają dla nich większe straty. Mali plantatorzy często uprawiają także np. zboża, rzepak czy kukurydzę lub produkują mleko, więc takie możliwe tąpnięcie ceny łatwiej im rozłożyć w kosztach produkcji.

Produkcja cukru to swoisty system naczyń połączonych. Plantatorzy, związki ich reprezentujące oraz cukrownie są zależni jedni od drugich. Uwolnienie cen cukru już wpłynęło na działalność polskich producentów cukru. W Polsce koncerny cukrownicze są oparte głównie na kapitale zagranicznym, oprócz KSC.

Obecnie po zniesieniu kwotowania na skutek spadku ceny mali plantatorzy, którzy np. w cukrowni Dobrzelin stanowią zdecydowaną większość, stają przed pytaniem - czy opłaca się dalej prowadzić plantację. Takich regionów w Polsce jest więcej, co stanowi zagrożenie dla cukrowni istniejących na tych terenach. Nie zdarza się sytuacja, by odbudowywano wcześniej zamkniętą cukrownię. Przykładem może być zamknięta parę lat temu dobrze działająca cukrownia w Leśmierzu. Łatwo stracić kapitał w postaci zakładów wytwarzających ważne dla kraju produkty, a bardzo ciężko go potem odbudować.

Związki branżowe muszą bronić swoich członków przed zagrożeniami związanymi z wahaniami cen na rynku. Trzeba podkreślić, że branża cukrownicza w Polsce jest w miarę dobrze zorganizowana. Związki wspomagają plantatorów w negocjacjach kontraktacyjnych z koncernami, potrafią uzyskać zapisy korzystne dla producentów, takie, jakich nie mają plantatorzy za granicą, ale mimo wszystko potrzebne jest współdziałanie wszystkich graczy na rynku cukrowym tak, by ewentualne straty były jak najmniejsze dla wszystkich.

Dosyć niepokojącą sprawą jest plan zniesienia ceny minimalnej, która do tej pory była swoistym zabezpieczeniem dla producentów przed zbytnimi zakusami kupujących buraki, by mocno przycinać środki przeznaczone na zapłatę za buraki dla rolników. Zarówno dla związków, jak i plantatorów byłoby lepiej gdyby można było ustalać taką cenę minimalną na poziomie całego kraju.

Można więc oczekiwać, że porozumienie zawarte w kwietniu będzie respektowane przez wszystkie strony. Ogólnopolskie Porozumienie Branżowe powinno potwierdzić mocną pozycję całej branży wobec konkurencyjnych firm z pozostałych krajów Unii Europejskiej. To niezwykle istotne zwłaszcza w nowej sytuacji, po zniesieniu kwot produkcyjnych, gdy warunki ekonomiczne nie są stałe, a w konsekwencji tego uprawa buraka cukrowego jest bardziej ryzykowna.