Większą czystość chlewni można osiągnąć przez odpowiedni projekt i zarządzanie kojcami dla zwierząt. Jeśli weźmie się przy tym pod uwagę naturalne zachowania i potrzeby świń, można znacznie zwiększyć higienę otoczenia. Przełoży się to na mniejsze nakłady pracy, lepszą jakość powietrza, wyższą zdrowotność i produktywność świń.
Świnie z natury dbają o czystość
Jak wynika z opublikowanych niedawno badań naukowców z Norwegii, zadbanie o czystość chlewni i przebywających w niej zwierząt zaczyna się już w momencie projektowania kojców i wyboru warunków utrzymania. Jeśli tylko na to pozwolić, świnie okazują się być bardzo czystymi zwierzętami. Przekłada się to na większy poziom ogólnej higieny w budynku, jakości powietrza, a co za tym idzie, mniejsze narażenie na patogeny i lepszą zdrowotność stada. Zmniejsza się wtedy również nakład pracy związany m.in. z usuwaniem obornika.
Aby osiągnąć te cele, należy wziąć pod uwagę naturalne zachowania i preferencje świń związane z oddawaniem moczu i defekacją. Zwierzęta te lubią mieć oddzielne miejsca przeznaczone na odpoczynek, jedzenie i wydalanie. Wyraźnie pokazał to eksperyment w którym świnie udało się nauczyć korzystania z toalety – specjalnie wydzielonego dla nich w tym celu fragmentu kojca. Pisaliśmy o tym tutaj: Świnie można nauczyć korzystania z toalety.
Niestety w środowisku chlewni przestrzeń przypadająca na każde zwierzę jest ograniczona, a w większości budynków kojce nie są projektowane pod kątem potrzeb behawioralnych świń. W efekcie świnie zaczynają oddawać mocz i kał w strefie, w której także odpoczywają, co negatywnie wpływa na higienę otoczenia, pogarsza jakość powietrza i jest uciążliwe pod względem logistycznym. Badania pokazują, że niższa higiena chlewni może przekładać się na gorszą produktywność gospodarstw. Więcej na ten temat: Niska higiena chlewni zmniejsza wydajność wzrostu u świń.
Kojce dostosowane do potrzeb świń
Kluczowymi aspektami, które należy wziąć pod uwagę projektując warunki umożliwiające świniom zachowanie czystości są rozmiar i konstrukcja kojców, a także zagęszczenie obsady. Im więcej zwierząt przypadających na powierzchnię, tym trudniej na wydzielenie miejsc do oddawania kału i moczu. Świnie nierzadko są wtedy zmuszone do kładzenia się we własnych odchodach. Gdy zmniejszenie gęstości obsady nie jest możliwe, można złagodzić te negatywne efekty stosując odpowiednie przegrody kojców i wyznaczając obszar do oddawania moczu i defekacji w preferowanym przez świnie miejscu.
Trzoda chlewna na załatwianie swoich potrzeb fizjologicznych wybiera zazwyczaj rogi kojców lub obszar przy przegrodach kojców - co jest przejawem chęci oznakowania terytorium przed sąsiadami. Do takiego znakowania w szczególności prowokują świnie przegrody przez które zwierzęta mogą siebie nawzajem widzieć. Zwiększa się wtedy również ryzyko agresywnych zachowań między osobnikami. Instalacja przegród ograniczających kontakt między sąsiadującymi zwierzętami może poprawić wykorzystanie przez nie wyznaczanych na opoczynek i wydalanie obszarów.
W badaniach norweskich naukowców stwierdzono, że miejsce na załatwianie potrzeb fizjologicznych najlepiej jest wyznaczyć świniom z tyłu kojca. Obszar ten jest mało atrakcyjny dla świń – latem jest tam zazwyczaj gorąco, a zimą chłodno. Zniechęca to świnie do odpoczynku w miejscu przeznaczonym na wydalanie. Atrakcyjność tego obszaru można dodatkowo zmniejszyć umieszczając po jego bokach przegrody kojców, przez które świnie będą widzieć swoich sąsiadów.
Świetną strategią pozwalającą na wydzielenie dla trzody chlewnej osobnych miejsc na odpoczynek i załatwianie potrzeb jest zastosowanie podłogi częściowo zarusztowanej. Na litej powierzchni świnie mogą odpoczywać, a mocz i kał oddawać na rusztach – co ułatwia również zarządzanie obornikiem.
Kwestia podłoża: czy ściółka zwiększa higienę chlewni?
Aby zachęcić świnie do korzystania z wydzielonych dla nich obszarów odpoczynku, należy zadbać o ich komfort. W tym celu świetnie sprawdzi się zastosowanie w tych miejsach materiału ściołowego. Chociaż istnieją obawy, że większa ilość ściółki przyczyni się do trudniejszej kontroli nad czystością kojców, ostatnie badania pokazały, że nie są one słuszne.
Stosowanie głębokiej ściółki może jednak nie być najlepszym wyborem. Dla lepszej higieny warto nieco obniżyć poziom materiału ściołowego. W eksperymencie przeprowadzonym przez norwerskich naukowców stwierdzono, że duża ilość ściółki, pokrywająca równomiernie podłogę (tak, aby nie prześwitywała przez ściółkę) zapewniała największą czystość w kojcach w porównaniu do niewielkiej ilości ściółki (przez którą prześwitywała podłoga) oraz ściółki głębokiej. Podobnie, najmniejsze stężenie amoniaku w powietrzu wykrywano w kojcach, w których zastosowano nieco niższy poziom ściółki.
W niektórych przypadkach do zachowania maksymalnej higieny kojców i obniżenia nakładów pracy najlepiej może się mimo wszystko sprawdzić lita podłoga. Warto wtedy zadbać o dużą ilość wzbogaceń, przede wszystkim materiałów do manipulowania i rycia. Nie tylko poprawi to dobrostan świń i zapobiegnie wielu nieporządanym zachowaniom, ale również zachęci je do korzystania z wyznaczonych dla nich stref odpoczynku. Potwierdzono, że materiały manipulacyjne zwiększają poziom higieny w chlewni w porównaniu do litej podłogi. Równie dobrze sprawdzą się tutaj słoma, torf, kiszonka z kukurydzy, gałęzie lub trociny. Nie zauważono, aby któryś z tych materiałów wpływał na mniejszy poziom czystości kojców czy większą emisję gazów z obornika.
Warunki klimatyczne też wpływają na higienę
Stwierdzono, że na zachowania świń związane z oddawaniem moczu i kału w dużym stopniu wpływają również warunki klimatyczne w chlewni. Problem z wydzieleniem strefy odpoczynku pojawia się w sytuacji stresu cieplnego, gdy temperatura otoczenia jest wyższa niż 20°C, panuje wysoka wilgotność powietrza, a wentylacja pomieszczenia nie jest wystarczająca.
W systemach stosujących podłogę częściowo zarusztowaną może się wtedy pojawić poważny problem. Do ochłodzenia mogą paradoksalnie zacząć wybierać obszar pozbawiony ściółki i ruszty, a mocz i kał oddawać w miejscach do odpoczynku. Rusztowana podłoga może być chłodniejsza nawet o 4°C od litej podłogi. Świnie w obliczu stresu cieplnego mogą się ponadto zacząć tarzać we własnych odchodach.
Aby tego uniknąć, obszar wyznaczony na odpoczynek świń można spryskiwać zimną wodą. W wyjątkowo upalnym okresie korzystna może być również rezygnacja ze ściółki. Więcej na ten temat pisaliśmy tutaj: Jak chronić chlewnię przed upałem? Klimat zmienia budynki gospodarskie oraz tutaj: Jak ochłodzić chlewnię w upalne dni? Dobrym sposobem zmniejszenia stresu cieplnego i zachęcenia świń do korzystania z wyznaczonych obszarów jest dostosowywanie wentylacji w zależności od temperatury otoczenia. W szczególności pomóc może skierowanie wentylatorów na miejsca odpoczynku.
Na podstawie:
Ocepek, M., & Andersen, I. L. (2022). The Effects of Pen Size and Design, Bedding, Rooting Material and Ambient Factors on Pen and Pig Cleanliness and Air Quality in Fattening Pig Houses. Animals, 12(12), 1580.
