Uszkodzenia ogona u świń prowadzące do martwicy występują niezwykle często. Pomimo popularnej opinii, nie zawsze są związane z agresją innych osobników i obgryzaniem ogona. Czasami obserwuje się je już u nowonarodzonych prosiąt. Ostatnie badania wskazują na to, że mogą wynikać z zespołu zapalenia i martwicy u świń. Co jest jego przyczyną i czy można mu zapobiec?
Uszkodzenia ogona nie zawsze są wynikiem obgryzania
Uszkodzenia, zranienia i martwica ogona u prosiąt są często notowanym problemem. Zazwyczaj za ich przyczynę uznaje się agresję między zwierzętami, kaleczenie i obgryzanie tej części ciała. Te nieporządane zachowania są wynikiem m.in. nudy, braku wzbogaceń środowiska, wszelkiego rodzaju stresu, nieodpowiedniego żywienia, warunków klimatycznych i zbyt gęstej obsady w kojcach. Do agresji i obgryzania ogonów predysponować może również genetyka i temperament zwierzęcia. Zazwyczaj do niepożądanych zachowań przyczynia się nie jeden, ale kilka z wymienionych czynników. Więcej na ten temat można przeczytać tutaj: Jak zapobiec obgryzaniu ogonów u prosiąt? System utrzymania ma znaczenie oraz tutaj: Mikrobiom ma związek z obgryzaniem ogonów u świń.
Niestety problem uszkodzeń czy martwicy ogona często pojawia się mimo najlepszych starań hodowcy. Nawet w stadach, gdzie intensywnie stosowano dostępne środki zapobiegające agresji wśród świń, uszkodzenia ogona notowano u 25-75% z nich. Powszechnym rozwiązaniem problemów z ogonami jest po prostu ich przycinanie. Praktyka ta jednak nie jest korzystna z punktu widzenia dobrostanu zwierząt i spotyka się z coraz większym sprzeciwem społeczeństwa. Nie eliminuje również przyczyny uszkodzeń ogonów.
Badania naukowe i obserwacje z praktyki wskazują na to, że uszkodzenia ogonów u świń czasami nie mają niczego wspólnego z agresją świń. Mogą wynikać ze stanu zapalnego i martwicy (inaczej nekrozy) tkanek ogona występujących bez żadnego udziału ze strony zwierząt. W niektórych miotach martwicę ogona obserwuje się nawet u 75% prosiąt. Nierzadko podobne zmiany pojawiają się też na uszach, w okolicy racic, sutków, pępka czy narządów rozrodczych. Mówi się wtedy o wystąpieniu zespołu zapalenia i martwicy u świń (SINS, od ang. Swine Inflammation and Necrosis Syndrome).
Czym jest zespół zapalenia i martwicy u świń?
Zmiany w przebiegu zespołu SINS zaczynają się zazwyczaj od utraty włosów, obrzęku i zaczerwienienia. Później w ich miejscu pojawia się wysięk, czasami krwawy, a ostatecznie martwica tkanek. Nierzadko w okolicy zmian naczynia krwionośne są widocznie zaognione. Najczęściej zmiany pojawiają się u nasady ogonów – gdzie przybierają postać pierścienia - uszu i w okolicy racic. Mogą wystąpić na każdym etapie życia – u nowonarodzonych i starszych prosiąt, warchlaków i tuczników.
Zmiany na początku wyglądają bardzo łagodnie i łatwo je przeoczyć. Diagnozę utrudnia fakt, że przebieg zespołu SINS różni się między przypadkami klinicznymi, może również zostać pomylony z innymi jednostkami chorobowymi. W przypadku zauważenia podejrzanych objawów należy więc skonsultować się z doświadczonym lekarzem weterynarii, który będzie w stanie poprawnie ocenić sytuację.
Dokładna przyczyna zespołu SINS nadal nie została określona, chociaż badania wskazują na to, że wynika ze stanu zapalnego naczyń krwionośnych. Może być tylko w niewielkim stopniu związany z mechanicznymi uszkodzeniami ciała. Wskazuje na to pojawianie się zmian w wielu różnych miejscach ciała jednocześnie, a także ich występowanie u niektórych nowonarodzonych prosiąt.
Badania wykazały, że w miejscach zmian na ogonie, uszach i w okolicy racic temperatura ciała jest obniżona, występuje w nich zapalenie naczyń krwionośnych i zakrzepy krwi odcinające jej dopływ do tkanek. Właśnie to prowadzi do martwicy tkanek. Stwierdzono, że zapalenie naczyń krwionośnych może powstawać u prosiąt jeszcze przed narodzinami. Opisane obserwacje wskazują, że zespół SINS jest wynikiem zaburzeń krążenia krwi w organizmie, które mogą być zaostrzane przez dodatkowe czynniki z otoczenia.
Kilka badań dodatkowo potwierdziło, że zespół SINS nie jest wynikiem pogryzień, ale problemów z krążeniem krwi. Zapalenie tkanek w koniuszku ogona u niepogryzionych świń zawsze występują razem ze zmianami na nasadzie ogona, a u zwierząt, które mają nienaruszoną nasadę ogona nie obserwuje się objawów na koniuszku ogona.
Czynniki zakłócające krążenie krwi
Obecnie uważa się, że zapalenie naczyń krwionośnych i zakrzepy w przebiegu SINS wynikać mogą z ekspozycji świń na mykotoksyny i toksyny bakteryjne. Pobudzają one wytwarzanie w organizmie czynników stanu zapalnego. Martwica ogona u nowonarodzonych prosiąt może być związana ze spożywaniem przez lochę w czasie ciąży deoksyniwalenolu – mykotoksyny określanej skrótem DON.
Mykotoksyna ta jest także przyczyną bezmleczności poporodowej u loch (MMA), która często towarzyszy zespołowi SINS u prosiąt. Stwierdzono również, że do rozwoju SINS może przyczyniać się toksyna LPS wytwarzana przed bakterie gram-ujemne. Może być obecna w mleku lochy, przez co trafia do młodych prosiąt. Starsze zwierzęta na co dzień narażone są na kontakt z mykotoksynami, LPS i innymi toksynami bakteryjnymi. Mykotoksyny obecne mogą być w paszy, wodzie oraz materiałach ściołowych. O metodach zapobiegania ekspozycji świń na mykotoksyny pisaliśmy tutaj: Mykotoksyny, a zdrowie świń: jak mądrze rozwiązać problem?
Ekspozycja na toksyny bakteryjne może być wynikiem infekcji bakteryjnych, ale w wielu przypadkach wynika z nieco bardziej subtelnych zakłóceń mikrobiomu. Zaburzenia równowagi mikroflory jelit mogą prowadzić do nadmiernego namnożenia się bakterii produkujących szkodliwe substancje. Przyczyną takich zaburzeń może być uszkodzenie bariery jelitowej, nieodpowiednie lub nagle zmieniane żywienie, warunki środowiska, higiena pomieszczenia i stres wynikający z różnorodnych czynników.
Czynniki zapobiegające martwicy ogona u świń
Na podstawie obecnej wiedzy w profilaktyce zespołu SINS zaleca się, podobnie jak w przypadku agresji wśród świń, zadbanie o warunki środowiska, wysoki dobrostan zwierząt i prawidłowe ich żywienie. Aby zminimalizować problem z mykotoksynami należy kontrolować źródła paszy i materiałów ściołowych, a także ich warunki przechowywania. Zwierzęta można dodatkowo wesprzeć za pomocą suplementów pomagających w metabolizmie mykotoksyn.
Zespołowi SINS u prosiąt można zapobiec poprzez zadbanie o zdrowie lochy. Szczególnie ważne jest zapewnienie jej nieograniczonego dostępu do wysokiej jakości wody w okresie ciąży i po oproszeniu, a także dodatek dużej ilości włókna do paszy. Niewystarczający pobór wody jest czynnikiem rozwoju bezmleczności poporodowej związanej z zespołem SINS. Włókno w paszy wspiera mikrobiom, prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego loch i regularne wypróżnianie, co zapobiega namnażaniu szkodliwych bakterii w jelitach i wchłanianiu dużych ilości toksyn.
Na podstawie:
Reiner, G., Kuehling, J., Loewenstein, F., Lechner, M., & Becker, S. (2021). Swine inflammation and necrosis syndrome (SINS). Animals, 11(6), 1670.
