USD -
4.0688
EUR -
4.3316
GBP -
5.0615
DKK -
0.5805
Dla przeżywalności i wzrostu prosiąt niezbędna jest odpowiednia ilość siary oraz mleka. Ten warunek niestety nie zawsze jest osiągany. Poporodowy zespół upośledzenia mleczności u świń (PDS, od ang. postpartum dysgalactia syndrome) charakteryzuje się niewystarczającym wytwarzaniem przez maciorę siary i mleka w czasie kilku pierwszych dni po porodzie. PDS występuje na całym świecie i wiąże się z bardzo dużymi stratami finansowymi. Do jego rozwoju przyczynia się wiele czynników, a zapobieganie mu nie zawsze jest proste.
W starszej literaturze w opisie zaburzenia wykorzystywano termin zespołu MMA (od ang. mastitis, metritis, agalactia – zapalenie gruczołu mlekowego, zapalenie macicy, bezmleczność). Obecnie MMA uważa się za podtyp PDS – bezmleczność nie wiąże się bowiem zawsze z zapaleniem gruczołu mlekowego lub macicy.
Jak często występuje?
Częstość występowania zespołu bardzo różni się między stadami trzody chlewnej na całym świecie.
Przykładowo, w czasie 16 405 porodów odnotowanych w ciągu jednego roku w 31 stadach trzody chlewnej w Illinois w USA zaburzenia mleczności odnotowano u 6,9% loch. W poszczególnych stadach liczba ta wahała się od 1,1% do 37,2%.
Badania stad w Szwecji pokazały częstość występowania PDS wahającą się od 5,5% w małych stadach do 10,3% w dużych stadach.
Jedno z nowszych badań przeprowadzonych w Belgii ujawniło że aż 34% ze 110 stad trzody chlewnej doświadczyło problemów związanych z PDS w ciągu roku produkcji.
Objawy kliniczne
Do objawów, które mogą (ale nie muszą wszystkie, u wszystkich osobników) występować w przebiegu PDS u macior i prosiąt należą:
U macior:
1) Objawy miejscowe: bezmleczność/niska produkcja siary i mleka, zapalenie gruczołu mlekowego, wydzielina z pochwy
2) Objawy ogólne: gorączka, skrajne wyczerpanie, anoreksja
U prosiąt:
1) młodszych niż 1 tydzień: zwiększona śmiertelność, biegunka, duże różnice w tempie rozwoju poszczególnych prosiąt
2) starszych niż 1 tydzień: duże różnice w tempie rozwoju poszczególnych prosiąt, niska waga odsadzeniowa
W skali całego stada zauważymy natomiast z pewnością zmniejszenie liczby odchowanych prosiąt / na maciorę / na rok.
Przyczyny zaburzeń – rola bakterii i ich toksyn
Nadal nie udało się w pełni wyjaśnić sposobu, w jaki rozwija się zespół PDS u macior. Ze względu na wieloczynnikowy charakter zespołu, pojedynczy powód prawdopodobnie nie istnieje.
Niektórzy eksperci sugerują, że kluczową rolę w rozwoju PDS mają endotoksyny wytwarzane przez bakterie Gram-ujemne w jelitach świń.
Hipotezę tę potwierdzają badania, w których lochom w okresie okołoporodowym podano endotoksynę LPS bakterii E. coli. Zwierzęta rozwinęły w efekcie objawy podobne do zespołu PDS. Powodem takiej reakcji mogło być gromadzenie się w gruczole mlekowym czynników zapalnych (jako wynik ogólnej choroby).
W innych badaniach bezpośrednie wlewy endotoksyny bakteryjnej do gruczołu mlekowego loch wiązały się z zapoczątkowaniem odpowiedzi odpornościowej i w efekcie spadkiem mleczności.
Zwierzęta miały również znacznie obniżone stężenia wapnia i fosforu we krwi. Takie niedobory mineralne mogły być skutkiem podwyższonego we krwi stężenia hormony stresu – kortyzolu oraz czynników zapalnych.
Udowodniono ponadto, że endotoksyny bakterii powodują u loch i loszek spadek stężenia prolaktyny, hormonu kluczowego do zapoczątkowania i podtrzymania produkcji siary oraz mleka w gruczole mlekowym.
Przyczyną objawów typowych dla PDS mogą być endotoksyny nie tylko bakterii E. coli, ale również Klebsiella pneumoniae i wielu innych.
Źródłem endotoksyn we krwi jest zazwyczaj miejscowy stan zapalny w gruczole mlekowym, jednak toksyny mogą również pochodzić z przewodu pokarmowego, dróg moczowych czy układu rozrodczego (zwłaszcza przy przewlekłych zakażeniach po ciężkich porodach).
Rola hormonów
Znaczenie w rozwoju zespołu PDS może mieć również zaburzone funkcjonowanie tarczycy.
Zdrowe lochy w okresie poporodowym mają znacznie większą liczbę komórek tego gruczołu niż lochy, u których wystąpuje bezmleczność.
Hormony tarczycy biorą udział w wielu procesach metabolicznych, m.in stymulując procesy syntezy białek w gruczole mlekowym i zwiększając wydajność mleczną.
Przyczynami bezmleczności może być również niedostateczne wykształcenie tkanki gruczołowej przez niski poziom progesteronu, estrogenów łożyskowych, hormonu wzrostu i hormonów nadnerczy.
Bardzo ważna rola żywienia
Zmniejszone spożycie paszy i niska zawartość błonnika w paszy w okresie okołoporodowym często prowadzą do powstawania suchych i twardych odchodów, co przyczynia się do wystąpienia zaparć.
Utrudnione wydalanie kału powoduje wzrost liczby bakterii w jelitach i może powodować uwalnianie i wchłanianie ich endotoksyn. Według jednego z badań zaparcia występują w przybliżeniu u 25% macior z PDS. Zaparciom można zapobiec podając lochom pod koniec ciąży paszę o wyższej zawartości błonnika oraz odpowiednią ilość wody.
Niektórzy eksperci uważają, że korzystne może być również zmniejszenie intesywności karmienia w tym okresie. Badania pokazują, że bardzo tłuste luchy są bardziej narażone na wystąpienie PDS. Zaleca się obniżanie dawki paszowej na 2-3 dni przed porodem.
Dobrą strategią może być ograniczanie częstotliwości karmienia tuż po porodzie. Z badań wynika, że karmienie macior bez ograniczeń wkrótce po porodzie zwiększa ryzyko wystąpienia PDS.
Bardzo ważny jest również skład paszy, a zwłaszcza zawartość tłuszczy. Wykazano, że dieta laktacyjna o niskiej zawartości kwasów omega-6:omega-3 podawana od 8 dni przed porodem poprawiała mleczność loch i loszek.
Wykazano również, że do wystąpienia bezmleczności u loch predysponują niskie poziomy witaminy E w diecie.
W zmniejszeniu częstości występowania PDS pomóc może zadawanie lochom pod koniec ciąży i w okresie okołoporodowym probiotyków. Dodawanie do paszy ciężarnych i karmiących loch kwasu mrówkowego w ilości 10g/kg paszy znacząco zwiększało ich wydajność mleczną.
Należy uważać na źródło i warunki przechowywania paszy dla loch. Produkcję mleka u macior zakłócać może skarmianie ziarnami zanieczyszczonymi sporyszami grzyba buławinki czerwonej (Claviceps purpurea). Grzyb wytwarza toksyny - alkaloidy - blokujące receptory dla prolaktyny w gruczole mlekowym. W ich efekcie hamowana jest produkcja siary i mleka.
Stres szkodzi: system utrzymania i zarządzanie stadem
W zapobieganiu bezmleczności dużą rolę odgrywają warunki, w jakich przebywają lochy przed i po porodzie.
Ważna jest odpowiednia wielkość kojca. Wykazano, że częstość występowania PDS jest wyższa u loch utrzymywanych w kojcach o szerokości 60 cm w porównaniu do loch przebywających w kojcach o szerokości 67 cm.
PDS występuje również częściej u loch poddanych gwałtownej zmianie środowiskowej i przenoszeniu do kojców na kilka dni przed porodem.
W jednym z badań wykazano, że przenoszenie prośnych loch do kojców porodowych na 4 dni przed przewidywanym terminem porodu powodowało większą częstość występowania PDS niż w przypadku przenoszenia prośnych loch na 7 dni lub wcześniej.
Dla prawidłowego przebiegu porodu i laktacji konieczny wydaje się odpowiedni okres aklimatyzacji lochy do nowego środowiska – trwający minimum 7, a najlepiej 14 dni.
Znaczenie ma również podłoże. Materiał ściołowy w kojcach porodowych znacząco obniża stres odczuwany przez lochy i loszki.
Wykazano, że czas trwania porodu był znacznie dłuższy dla loch trzymanych w kojcach bez materiału ściołowego (średnio 311 min) w porównaniu do loch w kojcach porodowych wzbogaconych ściółką ze słomy (218 min).
Należy odpowiednio dobrać ściółkę - stosowanie trocin jako ściółki może powodować namnażanie Klebsiella pneumoniae. Znacznie lepiej sprawdzi się słoma lub piasek.
Innym ważnym czynnikiem jest odpowiednie umieszczenie w kojcu lamp grzewczych dla prosiąt. Przegrzanie gruczołów mlekowych maciory przez nieodpowiednie ich umieszczenie zmniejsza produkcję mleka. Skutki stresu cieplnego u macior w okresie laktacji obejmują niższe spożycie paszy i obniżoną produkcję mleka.
Odpowiednia higiena kojcówa i dezynfekcja kojców porodowych również mają kluczową rolę w zmniejszaniu częstości występowania bezmleczności, przewlekłego mastitis u loch oraz zmniejszaniu śmiertelności prosiąt.
Bardzo ważne jest również nadzorowanie porodów. Fachowa pomoc podczas ciężkich porodów u loch pomaga w ograniczeniu występowania problemów z bezmlecznością.
Nieprawidłowe utrzymanie i zarządzanie stadem może przyczyniać się do bezmleczności poporodowej na tle stresu (PSA, od partus stress agalactia). Występuje ona zazwyczaj u pierwiastek lub loch w drugiej ciąży.
Podsumowanie: Jak skutecznie zapobiegać?
Elementami profilatyki wystąpienia PDS w stadzie powinny być przede wszystkim odpowiednia selekcja osobników do rozrodu i remont stada. Inseminacja powinna być wykonywana wyłącznie u dojrzałych płciowo samic w okresie rui. Należy unikać wybierania do rozrodu zatuczonych samic. Lochy powinny być odpowiednio żywione w czasie ciąży i w okresie okołoporodowym, należy również zadbać o ich warunki utrzymania.
Źródła:
Maes, D., Papadopoulos, G., Cools, A., & Janssens, G. P. (2010). Postpartum dysgalactia in sows: pathophysiology and risk factors. Tierärztliche Praxis Ausgabe G: Großtiere/Nutztiere, 38(S 01), S15-S20.
Papadopoulos, G. A., Vanderhaeghe, C., Janssens, G. P., Dewulf, J., & Maes, D. G. (2010). Risk factors associated with postpartum dysgalactia syndrome in sows. The Veterinary Journal, 184(2), 167-171.
