Hodowla kóz znowu popularna. Polskie rasy są warte uwagi

Martyna Frątczak

Długo kojarzona z biedą, obecnie hodowla kóz staje się coraz modniejszym hobby lub sposobem na życie. Nasze rodzime rasy kóz mają wiele unikalnych cech i świetnie nadają się do różnych systemów produkcji. Przedstawiamy ich charakterystykę.

Po co hodować kozy?

Kozy mają niewielkie wymagania jeśli chodzi o środowisko, klimat i żywienie. Świetnie radzą sobie na terenach, których unikają inne zwierzęta – takich jak suche, pagórkowate obszary, porośnięte skąpą i nieatrakcyjną roślinnością. Są ponadto odporne na niekorzystną pogodę i choroby. Aby osiągnąć duże zyski z ich chowu potrzebna jest mimo wszystko wiedza, odpowiedni dobór rasy, a także inwestycja w pomieszczenia i paszę dla kóz.

Z pewnością się to opłaci. Kozy dostarczają doskonałego mięsa i mleka, z którego można wytwarzać wysokiej jakości tradycyjne sery i inne wyroby. Kozie mleko różni się składem od krowiego – zawiera mniejsze ilości laktozy i inne proporcje kazein, oraz większe ilości białek serwatkowych, dzięki czemu jest lekkostrawne i rzadziej wywołuje alergie lub nietolerancję pokarmową. Kozie mleko ma ponadto bardzo wysoką zawartość wapnia, witaminy C i D, oraz duże ilości substancji o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym. Mleko kóz z uwagi na te właściwości znajduje zastosowanie nawet w kosmetykach. Więcej na ten temat: Mleko w kosmetykach.

Nieco mniej popularna w naszym kraju kozina także wyróżnia się unikalnymi właściwościami. Mięso kóz, zwłaszcza pozyskiwane od młodych zwierząt, jest niezwykle delikatne i aromatyczne. Zawiera duże ilości łatwo przyswajalnego białka i jest chude – znajdziemy w nim niewiele nasyconych kwasów tłuszczowych, a za to korzystną proporcję kwasów omega-3 i omega-6. Kozina jest ponadto bogatszym źródłem żelaza od wieprzowiny, wołowiny i baraniny. Więcej o właściwościach i dostępności koziego mięsa na rynku: Kiełbasa z kozy? Cała prawda o kozim mięsie

 

kozi ser journal appliedanimalresearch portal cenyrolnicze pl

Tradycyjne, kozie sery podpuszczkowe są cenione przez konsumentów. Źródło: Kawęcka, Aldona, and Marta Pasternak. "Nutritional and dietetic quality of milk and traditional cheese made from the milk of native breeds of sheep and goats." Journal of Applied Animal Research 50.1 (2022): 39-46.

Polskie, unikalne rasy kóz

Hodowla kóz w Polsce chociaż dość dobrze rozwinięta przed wybuchem I wojny światowej, prowadzona była raczej na niewielką skalę, w przydomowych, małych gospodarstwach czy terenach działkowych. Po kryzysie wywołanym konfliktami zbrojnymi i zmianami politycznymi w kraju zaczęła odradzać się ponownie w latach 80. i 90. XX wieku. Niestety zaniedbane przez lata prace hodowlane sprawiły, że wiele rodzimych ras i lokalnych odmian nieodwracalnie wygasło. Zainteresowanie ich ochroną w XXI wieku pozwoliło jednak uratować nieco z dziedzictwa. Obecnie programem ochrony zasobów genetycznych w kraju objęte są 3 rasy kóz, z których dwie – sandomierską i kazimierzowską – do niedawna uznawano za wymarłe.

 

Koza karpacka

Kozy tej rasy są średniej wielkości - osiągają do 55 cm wysokości w kłębie, samice ważą średnio 30 kg, a kozły 55 kg. Mają charakterystyczne, półdługie, białe włosy, stojące uszy i brodę, obfitą zwłaszcza u samców, a także „grzywkę” nad oczami. Obie płci są rogate. Wydajność mleczna kóz karpackich jest umiarkowana i wynosi ok. 450 kg na laktację. Jako staropolska, lokalna rasa, cechuje się dużą odpornością na niekorzystne warunki środowiska i choroby, jest długowieczna i bardzo płodna, niewybredna jeśli chodzi o paszę. Rasę uznaje się za ogólnoużytkową. Dzięki programowi ochrony kóz karpackich ich liczebność w kraju z roku na rok wzrasta.

 

koza karpacka journal appliedanimalresearch portal cenyrolnicze pl

Źródło: Kawęcka, Aldona, and Marta Pasternak. "Nutritional and dietetic quality of milk and traditional cheese made from the milk of native breeds of sheep and goats." Journal of Applied Animal Research 50.1 (2022): 39-46.

 

Koza sandomierska

To ogólnoużytkowa rasa, średniej wielkości (samice ważą ok. 30 kg, kozły 40 kg), o proporcjonalnej budowie ciała. Sierść jest długa, z wyraźnym podszyciem puchowym, brunatno-, czarno-, szaro-srokata lub trójbarwna. Uszy długie i stojące, występuje też broda - obfita u kozła. Obie płci posiadają rogi – wzniesione ku górze i zakrzywione ku dołowi, zazwyczaj dwubarwne, z przeplatającym się jasnym i ciemnym pasmem. Kozy sandomierskie są odporne na stres i choroby, długowieczne, wysoko płodne i plenne, mają małe wymagania żywieniowe, łatwo dostosowują się do różnych warunków środowiska i systemów produkcji. Obecnie są bardzo nieliczne.

 

Zachęcamy do obejrzenia materiałów na temat rasy:

 

Koza kazimierzowska

Zwierzęta tej rasy mają średnie rozmiary (do 60 cm wysokości w kłębie, kozy ważą ok. 35 kg, kozły ok. 45 kg) i drobną budowę ciała. Mają niezwykle oryginalny wygląd: długie, czarne umaszczenie, złocistożółte oczy i masywne, pałąkowate, odgięte na zewnątrz rogi sprawiają, że są atrakcyjnym dodatkiem do gospodarstw agroturystycznych. Mają ponadto łagodnie usposobione i bardzo małe wymagania hodowlane, dzięki czemu dobrze sprawdzają się w chowie amatorskim. W wyglądzie charakterystyczne są również stojące uszy, broda oraz czasami zwisające „dzwonki”. Kozy kazimierzowskie posiadają charakterystyczne dla rodzimych ras cechy odporności, płodności i długowieczności. Wydajność mleczną rasy szacuje się na ok. 300 kg w czasie laktacji. Podobnie do rasy sandomierskiej, rasa kazimierzowska jest w tej chwili bardzo nieliczna.

 

 

Inne polskie rasy kóz

Do powstałych na obszarze naszego kraju kóz należą również kozy polskie białe uszlachetnione oraz polskie barwne uszlachetnione. W utworzeniu tych ras duży udział miały lokalne odmiany kóz znalezione na terenie Opolszczyzny i Dolnego Śląska.

 

Koza polska biała uszlachetniona

Kozy tej rasy są powszechnie spotykane na terenie całego kraju. Są dużej wielkości – samice osiągają wysokość w kłębie do 70 cm i masę ciała 45-65 kg, a kozły do 80 cm i 60-100 kg. Sierść jest krótka, biała, błyszcząca, uszy stojące, zwierzęta mają też brodę. Rogi nie zawsze występują. Kozy polskie białe uszlachetnione są dobrze przystosowane do warunków klimatycznych Polski. Mają dość dużą płodność i plenność i dobrą wydajność mleczną – dostarczają, w zależności od osobnika, systemu chowu i żywienia, od 56 do 680 kg, a czasem 1400 kg mleka na laktację.

 

Koza polska barwna uszlachetniona

To rasa dużej wielkości (samice mają wysokość do 65 cm i masę ciała 45-65 kg, a kozły do 80 cm i 65-100 kg). Ubarwienie jest czerwonobrunatne, z ciemną pręgą wzdłuż grzbietu i ciemniejszym zabarwieniem kończyn, sierść krótka. Uszy są stojące, rogi obecnie lub nie. Podobnie do kozy polskiej białej uszlachetnionej jest dobrze przystosowana do lokalnych warunków środowiska i ma dość korzystne cechy rozrodcze. Wydajność mleczna rasy wynosi od 610 do 760, rzadko 1400 kg na laktację.

O wykorzystaniu rodzimych ras kóz w hodowli więcej przeczytać można tutaj: Kozia alternatywa dla innych zwierząt gospodarskich.

 

Kozy na lace wikimedia portal cenyrolnicze pl

Źródło: Gabriel Wilk / CC BY-SA 4.0 / Wikimedia Commons

 

Źródła:

Programy Ochrony Zasobów Genetycznych, bioroznorodnosc.izoo.krakow.pl

Kaba, J., Bagnicka E. "Kozy w Polsce - chów, hodowla i użytkowanie." Życie weterynaryjne 84.03 (2009).

Kawęcka, Aldona, and Marta Pasternak. "Nutritional and dietetic quality of milk and traditional cheese made from the milk of native breeds of sheep and goats." Journal of Applied Animal Research 50.1 (2022): 39-46.

Martyna Frątczak
Autor: Martyna Frątczak
Lekarz weterynarii Martyna Frątczak, absolwentka Wydziału Medycyny Weterynaryjnej i Nauk o Zwierzętach Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Zainteresowana szeregiem zagadnień związanych z medycyną zwierząt, ekologią i epidemiologią, którymi zajmuje się na co dzień również we własnej pracy naukowej.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
Najnowsze artykuły autora:

Loading comments...
Wiadomość z kategorii:

Obserwuj nas w Google News 

i czytaj materiały szybciej niż inni

Google Icons 16 512

Dołącz teraz