USD -
4.0688
EUR -
4.3316
GBP -
5.0615
DKK -
0.5805
Ludzie wykorzystują wielbłądowate w miejscach ich występowania od wieków. Są doskonałym środkiem transportu, odgrywają rolę zwierząt jucznych, dostarczają wartościowego mięsa, mleka oraz wełny. Stanowią istotne źródło utrzymania dla wielu lokalnych społeczności, mają również ogromny potencjał do wykorzystania ich na szerszą, międzynarodową skalę.
Nie tylko wielbłądy
Wielbłądowatych nigdy jak dotąd nie uważano za zwierzęta mające duże znaczenie w globalnej produkcji zwierzęcej. Być może jednak nadchodzące zmiany klimatu zmienią ten obraz.
Wielbłądowate Starego i Nowego Świata są idealnymi zwierzętami do hodowli w niesprzyjających warunkach pogodowych, z którymi być może już niedługo będzie musiała radzić sobie większa część świata.
Szacuje się, że zwierzęta z rodziny wielbłądowatych pojawiły się około 45 milionów lat temu w Ameryce Północnej. Przodkowie wielbłądów zawędrowali następnie do Ameryki Południowej, gdzie wykształciły się znane nam dzisiaj wielbłądowate Nowego Świata (lamy, guanako, wikunie i alpaki), oraz do Azji Środkowej, gdzie wyewolułowały wielbłądowate Starego Świata (wielbłądy dwugarbne, inaczej baktriany i jednogarbne, inaczej dromadery).
Przystosowane do stresu cieplnego
Wielbłądowate posiadają wiele ciekawych przystosowań, pozwalających im przetrwać w nieprzyjaznym dla innych gatunków środowisku. Wielbłady dwugarbne i jednogarbne są szczególnie dobrze przygotowane do funkcjonowania w suchych środowiskach.
Pomagają im w tym zapasy tkanki tłuszczowej zmagazynowane w garbach, które mogą być wykorzystane w przypadku niedoboru żywności i wody (podczas metabolizmu tkanki tłuszczowej powstaje woda, którą wielbłądy są w stanie odpowiednio wykorzystać), specyficznie zbudowane nozdrza, zabezpieczone przed wnikaniem piasku i nadmierną utratą wody oraz bardzo sprawne mechanizmy fizjologiczne, które łagodzą stres cieplny organizmu i minimalizują jego odwodnienie.
Guanako, dziki przodek udomowionej lamy. Źródło zdjęcia: Chrumps [CC BY (https://creativecommons.org/licenses/by/3.0)]
Odporne na brak tlenu i zimno
Ciekawe przystosowania można znaleźć również u wielbłądowatych południowoamerykańskich.
Mają one bardzo wysoką tolerancję na niedotlenienie, dzięki czemu mogą żyć na dużych wysokościach, w warunkach znacznego obniżonego stężenia tlenu w powietrzu. Posiadają ponadto grube i dorze izolujące izolujące włosy, skutecznie chroniące przed zimnem.
Poza tym wykazują specyficzne zachowania, takie jak kopanie i plucie zawartością przedżołądka (podobnego do żwacza), które pomagają im bronić się przed napastnikami.
Zarówno wielbłądowate Starego, jak i Nowego Świata mają również układ pokarmowy doskonale przystosowany do spożywania pokarmu niejadalnego dla większości innych zwierząt, takiego jak kolczaste rośliny. Trawienie włókna roślinnego umożliwiają im trzy przedżołądki, przypominające te występuje u przeżuwaczy, poprzedzające żołądek właściwy.
Baktrian, czyli wielbłąd dwugarbny
Obecnie w Azji Środkowej spotkać jeszcze można nielicznego już, dzikiego wielbłąda dwugarbnego (Camelus bactrianus ferus), zamieszkującego odizolowane obszary pustynne, m.in. na Pustyni Gobi w Chinach.
Jego znacznie liczniejsza, udomowiona forma (Camelus bactrianus) w państwach Azji Środkowej ogrywa znaczącą rolę jako zwierzę juczne i transportowe, źródło mięsa, mleka i wełny.
Baktriany hodowane są głównie w Mongolii (około 435 000 sztuk), Chinach (323 000), Kazachstanie (194 000), Uzbekistanie (18 000) oraz Rosji (6400). Utrzymuje się je również w takich krajach jak Kirgistan, Tadżykistan, Azerbejdżan, Iran, Pakistan, Indie, Turcja i Ukraina.
Hodowla wielbłądów dwugarbnych prowadzona jest na zdecydowanie mniejszą skalę niż wielbładów jednogarbnych. W 2017 roku na całym świecie utrzymywano tylko 1 milion wielbłądów dwugarbnych i aż 34 miliony wielbłądów jednogarbnych.
Baktriany, wielbłądy dwugarbne. Źródło: pixabay.com
Mięso przypominające jagnięcinę
Dorosłe wielbłądy dwugarbne ważą 700–800 kg w przypadku samic, i nawet 1250 kg w przypadku samców. Według najnowszych danych FAOstat, w 2017 r. wyprodukowano około 36 700 ton mięsa wielbłądów dwugarbnych, z czego do wiodących producentów należały Chiny (20 668 ton), a po nich Mongolia (7122 ton), Kazachstan (6617 ton), Uzbekistan (2120 ton) oraz Rosja (179 ton).
Analizy wskazują na to, że mięso baktrianów jest bardzo wartościowe. Zawiera 17,0–21,0% białka, 1,80–3,80% tłuszczu i 0,90–1,10% minerałów, co sprawia że pod względem zawartości białka podobne jest do mięsa drobiowego, jagnięciny, wieprzowiny i cielęciny, stosunkowo niska zawartość tłuszczu zbliża je jednak do mięsa drobiowego i cielęciny.
Pod względem zawartości aminokwasów, mięso wielbłądów dwugarbnych zawiera więcej metioniny, leucyny i kwasu asparaginowego niż wołowina, wieprzowina i cielęcina. Aminokwasy te należą do egzogennych, dostarczanych do ludzkiego organizmu wyłącznie z pokarmem.
Bardzo odżywcze mleko
W 2017 roku na całym świecie wyprodukowano około 21 000 ton mleka wielbłądów dwugarbnych.
Stanowi to zaledwie 1,8% całkowitej produkcji mleka wielbłądów Starego Świata. Znacznie częściej od baktrianów do produkcji mleka wykorzystuje się dromadery, które charakteryzują się wyższą wydajnością mleczną.
Wydajność mleczna baktrianów różni się w poszczególnych krajach. Przykładowo w Mongolii od jednego wielbłąda uzyskuje się około 300 kg mleka w całym cyklu laktacyjnym (który trwa 17 miesięcy), z maksymalną produkcją 2 do 4 kg mleka dziennie w szczycie laktacji.
W Chinach uzyskuje się od 0,25 do 1,5 kg mleka od samicy karmiącej równocześnie cielę, co daje około 645 kg mleka na jeden cykl laktacyjny. Wyższą wydajność mleczną odnotowywano u baktrianów hodowanych w Kazachstanie (850–1700 kg na cykl laktacyjny) i Rosji (1827 kg na cykl laktacyjny).
Czym jest birtugan?
Wyższa wydajność mleczna wielbłądów jednogarbnych powoduje, że powszechnie krzyżuje się je z wielbłądami dwugarbnymi (osobnik zrodzony z takiej krzyżówki nosi nazwę birtugana). Hybrydy obu gatunków produkują nawet do 2927 kg mleka na cykl laktacyjny.
Pomimo niskiej wydajności mlecznej, produkcja mleka wielbłądów dwugarbnych jest opłacalna, ponieważ spożywane jest powszechnie w państwach Azji Środkowej.
Mleko baktrianów jest bardzo odżywcze, zawartość tłuszczu (6,67%) przekracza w nim tą spotykaną w mleku owczym, kozim i krowim. Zawartość cholesterolu (0.37 mg/kg) jest w nim natomiast znacznie niższa niż w mleku krowim (0,81 mg/kg). Do innych zalet mleka baktrianów należy wysoka zawartość witaminy C (0,18 g/l), wapnia (1,3 g/l) i fosforu (1,07 g/l).
Wzrasta popyt na wełnę baktrianów
Wielbłądy dwugarbne utrzymuje się również, zwłaszcza w Mongolii i Chinach, w celu pozyskiwania wełny. Włókno włosów baktrianów jest bardzo cienkie (około 20–23 μm średnicy włosa) i podobne do wełny merynosów.
Szczególnie ceniona jest pochodząca z Chin rasa Axa, dająca rocznie 5-6 kg wełny w przypadku samic i 12,5 kg w przypadku samców. Włókno włosów tej rasy jest wyjątkowo długie i mocne, o jasnej barwie.
W ostatnich latach produkcja wełny wielbłądów dwugarbnych znacząco wzrosła. Powodem jest bardzo wysoki popyt ze strony Europy i Ameryki Północnej
Wielbłądy dwugarbne wykorzystywane są ponadto jako zwierzęta juczne i pociągowe do transportu ciężkich towarów. Zarówno baktriany, jak i wielbłądy jednogarbne wykorzystuje się również w wyścigach o bardzo długiej tradycji, sięgającej przynajmniej VII wieku.
Dromadery, źródło cennego mięsa
Dromadery stanowią aż 95% pogłowia wszystkich wielbłądowatych Starego Świata. Większość z nich utrzymywana jest na Półwyspie Somalijskim, Afryce Północnej i Zachodniej, na Bliskim Wschodzie, w Pakistanie oraz Indiach. Poza tym spotkać można je na Wyspach Kanaryjskich (w Hiszpanii) oraz w Australii (gdzie obecnie grozi im masowy odstrzał związany z pożarami).
Wykorzystuje się je do transportu, prac rolniczych, produkcji mięsa, mleka oraz wełny.
Dzięki możliwości korzystania z pasz bardzo niskiej jakości, dromadery są jednym z głównych źródeł białka zwierzęcego w kilku krajach tropikalnych. Ze względu na ich duże znaczenie w produkcji mięsa, literatura ich dotycząca jest znacznie obszerniejsza niż w przypadku tematyki mięsa baktrianów.
Dromadery rodzą cielęta zazwyczaj o masie ciała około 35 kg (chociaż wartość ta waha się w zależności od rasy i regionu). Średnie dzienne przyrosty wynoszą zazwyczaj 500 g/dzień. Swoją maksymalną masę, dochodzącą do 650 kg dromadery osiągają dopiero w wieku 7-8 lat.
W zależności od wieku, w jakim poddawane są ubojowi, dromadery z których pozyskuje się mięso mają masę od 125 do 400 kg.
Zawartość tkanki tłuszczowej wewnątrzmięśniowej, dającej korzystną cechę marmurkowatości jest u dromaderów wysoka i waha się od 5 do nawet 10% (przy czym wyższa zawartość obserwowana jest u osobników starszych).
Pod względem profilu kwasów tłuszczowych, mięso dromaderów zawiera więcej korzystnych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych niż np. wołowina. Mięso dromaderów ma również niższą niż w wołowinie, jagnięcinie i mięsie baktriana zawartość cholesterolu (około 0,5 g/kg).
Pod względem zawartości białka (22,7%), mięso dromaderów przypomina wołowinę. Wśród aminokwasów egzogennych dominują lizyna oraz leucyna, metionina jest jednak w mniejszej ilości niż u innych gatunków.
Mięso wielbłądów jednogarbnych uważa się ogólnie za bardzo zdrowe źródło białka zwierzęcego, a jego spożywanie poleca się zwłaszcza w profilaktyce miażdżycy, otyłości i chorób nowotworowych.
Dromader, wielbłąd jednogarbny. Źródło: pixabay.com
24 miesiące laktacji
Pomimo niskiej wydajności zwierząt, mleko dromaderów jest wysoko cenione w wielu częściach świata, będąc doskonałym źródłem białka i wielu innych substancji odżywczych dla ludzi żyjących w suchym i nieprzyjaznym klimacie.
Wydajność mleczna dromadera jest bardzo zmienna w czasie cyklu laktacji i zazwyczaj nie przekracza 25 kg/dzień.
Na dodatkowo dużą zmienność mleczności obserwowaną między osobnikami wpływa brak odpowiedniej selekcji genetycznej zwierząt i brak wystandaryzowanej metody dojenia.
Sytuacja jednak stale się poprawia. W ciągu ostatnich 20 lat, dzięki upowszechnieniu się urządzeń udojowych specjalnie zaprojektowanych dla dromaderów, znacznie poprawiły się ich wydajność mleczna i higiena mleka.
Okres laktacji dromaderów jest dłuższy od tego spotykanego u baktrianów i krów mlecznych i wynosi nawet do 24 miesięcy.
Mleko idealne dla alergików
Mleko dromaderów zawiera zazwyczaj 35% białka, 3,82% tłuszczu i 4,46% laktozy. Co ciekawe, pomimo, że mleko dromaderów powstaje w ekstremalnych warunkach stresu cieplnego, zawartość w wody jest w nim zbliżona do mleka ludzkiego.
Mleko wielbłądów jednogarbnych zawiera dodatkowo bardzo małe ilości białek będących alergenami u ludzi, polecane jest więc dla dzieci i dorosłych mających uczulenie na mleko krowie.
Profil kwasów tłuszczowych w mleku dromaderów jest bardzo korzystny. Zawiera ono duże ilości wielonienasyconych i jednonienasyconych kwasów tłuszczowych. Jest ponadto bogate w witaminy A, E, D, B i C, substancje antybakteryjne i enzymy przeciwwirusowe.
Po mięsie i mleku, kolejnym cennym produktem uzyskiwanym od dromaderów jest wełna. Pomimo tego, że inne wielbłądowate generalnie produkują włókna o wyższej jakości, wełna wielbłądów jednogarbnych ceniona jest ze względu na połysk, miękkość, ciepło i naturalny kolor. Włókna są często bardzo długie, co jest zaletą przy produkcji odzieży.
Wikunia, dziki przodek udomowionej alpaki. Źródło: pixabay.com
Stek z lamy i sweter z alpaki
W Ameryce Południowej spotkać można cztery gatunki wielbłądowatych, do których należą dzikie guanako (Lama guanicoe) i wikunia (Vicugna vicugna) oraz udomowione z nich odpowiednio formy: lamy (Lama glama) oraz alpaki (Lama pacos).
Szacuje się, że w całej Ameryce Południowej utrzymuje się około 5 mln lam oraz 4,5 mln alpak. Lamy są wykorzystywane jako zwierzęta juczne przez rdzenne społeczności andyjskie. Są również cenionym źródłem mięsa. Alpaki wykorzystuje się głównie do produkcji wełny.
Wielbłądowate południowoamerykańskie, zwłaszcza alpaki, wprowadzono do hodowli w wielu innych państwach świata, zwłaszcza Australii i Nowej Zelandii, gdzie wykorzystuje się je głównie do produkcji wełny. Są również coraz bardziej popularne, również w hodowlach hobbystycznych, w Europie, Kanadzie i USA.
Mięso o unikalnej barwie
Mięso z lam i alpak jest z głównym źródłem białka dla andyjskich społeczności wiejskich.
Zbadano, że w porównaniu do mięsa innych zwierząt gospodarskich, zawiera bardzo duże ilości żelaza i cynku, ma niską zawartość tłuszczu (mięso lam 0,49%, mięso alpak 2,05%) i cholesterolu (około 0,5 g/kg). Ma ponadto wysoką zawartość tłuszczu wewnątrzmięśniowego.
Do dodatkowych, ciekawych cech mięsa alpaki należą unikalne cechy kolorystyczne, które nie zmieniają się bez względu na wiek uboju i płeć ubijanego zwierzęcia.
Wysoka jakość mięsa sprawia, że jest bardzo atrakcyjne na lokalnych i międzynarodowych rynkach, zwłaszcza jako produkt klasy premium, i przynosi znaczące dochody małym i średnim producentom. Uważa się, ze produkcja mięsa lam i alpak ma ogromny potencjał wzrostowy w przyszłości, przy czym eksperci uważają, że najlepiej przystosowane do produkcji mięsa na większą skalę są lamy.
Lama. Źródło: pixabay.com
Alternatywne mleko i wełniany potencjał
Wydajność mleczna lam oraz alpak jest bardzo niska w porównaniu z krowami mlecznymi. Jednak mleko tych gatunków zawiera znacznie wyższy poziom białka, tłuszczu i laktozy niż mleko krowie,
co sprawia, że może być dla niego cenną alternatywą.
Mleko alpaki zawiera średnio 3,68% tłuszczu, 4,53% białka i 6,00% laktozy, podczas gdy mleko lamy 4,70% tłuszczu, 4,23% białka i 5,9% laktozy. Mleko lam i alpak ma również korzystny profil kwasów tłuszczowych. Na uwagę zasługuje zwłaszcza bardzo wysoka zawartość sprzężonego kwasu linolowego (nawet ponad 1,6%), mającego pozytywny wpływ na zdrowie ludzi.
Pomimo potencjału, produkcja mleka lam i alpak nie jest prowadzona na zauważalną skalę. Zacznie większe znaczenie ma obecnie produkcja wełny tych gatunków.
Pozyskiwanie wełny lam i alpak nie wymaga zaawansowanej technologii, dzięki czemu jej produkcja stanowi jeden z głównych dochodów w regionach o niewielkich możliwościach zarobku, jak wyżyny andyjskie i Patagonia.
Szczególnie cenione w produkcji wełny są alpaki, które mają bardzo szeroką gamę barw. Za najbardziej wartościową w przemyśle uważa się białą wełnę. Na pewną skalę pozyskuje się również wełnę od guanako i wikuni.
Stado alpak. Źródło: pixabay.com
Źródło:
Zarrin, M., Riveros, J. L., Ahmadpour, A., de Almeida, A. M., Konuspayeva, G., Vargas-Bello-Pérez, E., ... & Hernández-Castellano, L. E. (2020). Camelids: new players in the international animal production context. Tropical Animal Health and Production, 1-11.
