Konik polski to jedyna rodzima rasa konia wywodząca się od dzikich tarpanów. Cechą charakterystyczną tych zwierząt jest myszate umaszczenie z czarną pręgą wzdłuż kręgosłupa oraz z czarną grzywą i ogonem z niewielkim udziałem jasnych włosów. Są to niewielkie konie osiągające 140 cm w kłębie i ok. 400 kg wagi. Ze względu na swoje pochodzenie są bardzo wytrzymałe, odporne na choroby i dlatego też utrzymywane są w systemie rezerwatowym.
Hodowla zachowawcza
Hodowla zachowawcza ma na celu ochronę gatunku przed wymarciem. W Polsce istnieje kilka hodowli zachowawczych konika polskiego m.in. w Biebrzańskim Parku Narodowym, w Roztoczańskim Parku Narodowym, w Instytucie Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Popielnie. Celem hodowli jest zachowanie rasy, pierwotnych cech odziedziczonych po tarpanach oraz różnych możliwości użytkowania. Program ten ma na celu zwiększenie ilości zwierząt wraz ze zwiększeniem różnorodności genetycznej tej rasy. Utrzymanie cech fenotypowych (pokrój, typ) i genotypowych (zdrowotności, przystosowania do środowiska, dobrej płodności, przystosowania do użytkowania zaprzęgowego i jeździeckiego, utrzymanie żywego temperamentu i łagodności oraz dążenie do eliminacji odmian (ujednolicenie typu)
.
Hodowla zachowawcza – typy utrzymania
Koniki polskie w hodowli zachowawczej mogą być utrzymywane w trzech systemach. Pierwszym jest hodowla rezerwatowa, jest to system półdziki, gdzie zwierzęta przebywają na pastwisku cały rok, żyją w warunkach przybliżonych do warunków bytowania dzikich tarpanów. Kontakt z człowiekiem w tym systemie jest ograniczony, obserwowana jest zdrowotność zwierząt, doławiane młodych oraz ewentualne dokarmianie sianem w zimie. Koniki utrzymywane w lasach lub systemach leśno-łąkowych, przebywają one w grupach haremowych tzw. tabunach (klacze z młodymi oraz ogier). Hodowla zostanie uznana za rezerwatową po zatwierdzeniu przez Komisję Księgi Stadnej Koni Rasy Konik Polski. Obecnie w Polsce istnieje 6 hodowli spełniających te wymagania. W tym systemie do rozrodu należy używać materiału genetycznego pochodzącego jedynie z hodowli rezerwatowej. Drugim systemem jest hodowla bezstajenna, gdzie zwierzęta przebywają na pastwisku cały rok, lecz posiadają wiaty lub naturalne zadrzewienia stanowiące możliwość schronienia. Trzecim systemem jest hodowla stajenna, w której zaleca się utrzymanie zwierząt na wolnym wybiegu. Do rozrodu można używać materiału genetycznego pochodzącego z każdej wymienionej hodowli. Zwierzęta do hodowli są selekcjonowane pod względem cech i po otrzymaniu oceny hodowlanej mogą przystępować do rozrodu. Koniki z hodowli rezerwatowej są poddane selekcji naturalnej tj. odporność na choroby, trudne warunki środowiska, płodność i utrzymanie młodych bez pomocy człowieka itp. Koniki z hodowli bezstajennej i stajanej poddane są selekcji sztucznej/zootechnicznej, gdzie pod uwagę brane są cechy tj. wygląd i cechy fizyczne, a następnie brana jest pod uwagę ocena użytkowości. Koniki polskie mogą być wpisane do Polskiej Księgi Stadnej Koników Polskich po spełnieniu wcześniej wymienionych kryteriów. Źrebięta wpisywane są do księgi jeżeli co najmniej cztery pokolenia przodków zostały wpisane w księgę.
Badania przeprowadzone w roku 2011 wykazały, iż 42% koni utrzymywanych jest w systemie stajennym, w bezstajennym 54 %, a rezerwatowym 4% (Jaworski i in.2018, LXXXIII Zjazd PTZ).
Konik polski zagrożony wyginięciem
W roku 2015 w Polsce w ośrodkach państwowych i prywatnych utrzymywanych było 1301 samic (Polski Związek Hodowców Koni, 2016). Według programu FAO dla Zachowania Zasobów Genetycznych Zwierząt Gospodarskich rasa ta nadal jest rasą zagrożoną wyginięciem, ponieważ ilość samic na terenie Unii Europejskiej nie przekracza 5000 sztuk. Ważne jest prowadzenie krajowych programów, aby zwiększać ilość zwierząt przy zachowaniu różnorodności genetycznej.
Konik polski i jego wpływ na faunę i florę
Wypas konika polskiego na terenach m.in. Parków Narodowych ma na celu ochronę rodzimej fauny i flory. Koniki wypasane na torfowiskach zapobiegają zarastania tego terenu. Zwierzęta te utrzymywane są na terenach łąkowych i stepowych w celu utrzymania bioróżnorodności środowiska. Wypas koników powoduje mniejsze zarastanie, zachwaszczanie i zakrzaczenie terenów, co pozytywnie wpływa na rozwój fauny i flory. Zwierzęta zapobiegają tworzeniu się zwartej ściółki poprzez kruszenie suchych liści traw. Pożywianie się siewkami krzewów i drzew zapobiega ich nadmiernej ekspansji na wypasanych terenach. Utrzymywanie koników polskich w systemie rezerwatowym sprzyja rozwojowi siedlisk lęgowych ptaków.
Dopłaty o hodowli
Dzięki działaniom Polskiego Związku Hodowców Koni oraz Instytutu Zootechniki w Krakowie, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi podpisał rozporządzenie z dnia 20 kwietnia 2017 roku dotyczące przyznania pomocy finansowej w ramach działania Programu PROW na rok 2014-2020. Według rozporządzenia dofinansowanie do klaczy konika polskiego objętej programem ochrony zasobów genetycznych wynosić będzie 1700 zł. Dotacja dla klaczy, które biorą udział w programie PROW 2007-2013 nie zmieni się wynosząc 1500 zł.
Podsumowanie
Konik polski jest jedyną rasą rodzimą wywodzącą się od dzikiego tarpana. Odporność tych zwierząt na choroby i trudne warunki środowiska pozwala utrzymywać je na gruntach o słabej jakości pożywienia. Program ochrony zasobów genetycznych ma na celu zwiększenie ilości zwierząt z uwzględnieniem różnorodności genetycznej.
