Jak wygląda hodowla zwierząt laboratoryjnych ?

Całkowita światowa liczba badań, z wykorzystaniem zwierząt laboratoryjnych może przekroczyć ponad 50 mln rocznie. Najbardziej popularne są myszy i szczury, które stanowią ok 83% zwierząt, później ryby, płazy gady i ptaki (łącznie 15%) i króliki 0,7% (wykres 1). Najpopularniejszymi kierunkami badań z wykorzystaniem zwierząt są medycyna i związany z nią rozwój nowych metod, terapii i profilaktyki, podstawowe badania biologiczne, medyczne, rozwój nowych metod diagnozowanie, ale także testowanie produktów używanych w gospodarstwie, rolnictwie i przemyśle.

 

Ze względu na zwiększone zainteresowanie, a także protesty ze strony społeczeństwa, rozwój ustawodawstwa o ochronie zwierząt wydawał się być konieczny. Pierwsza ustawa zawierająca zasady ochrony nad zwierzętami poddawanych eksperymentom pochodzi z 1924 roku i wydana została w Anglii. Drugim w kolejności krajem, który uregulował kwestie zwierząt laboratoryjnych i doświadczalnych była Polska. Rozporządzenie z 22 marca 1928 roku było pierwszym dotyczącym ochrony zwierząt, które zostało uzupełnione w 1959 roku rozporządzeniem Ministra Szkolnictwa Wyższego i poświęcone w całości procedurom dokonywania doświadczeń na zwierzętach. Kolejne były Stany Zjednoczone, w 1978 roku. Obecnie istnieje szereg regulacji i przepisów, które stanowią o ochronie tych zwierząt, miedzy innymi Konwencja Europejska, która m.in. zabrania wykorzystywania do doświadczeń zwierząt bezpańskich i udomowionych. Reguluje ona także dziedziny, w obrębie których dopuszczalne jest wykorzystywanie żywych zwierząt (są nimi: edukacja chirurgiczna, fizjologiczne badania podstawowe, ochrona środowiska, badania naukowe, medycyna sądowa, a także zapobieganie chorobom i utracie zdrowia zwierząt i ludzi).

ORGANIZACJE ZAJMUJĄCE SIĘ PRAWAMI ZWIERZĄT LABORATORYJNYCH

 

Prawami zwierząt laboratoryjnych zajmują się także Organizacje Międzynarodowe, takie jak ICLA (Międzynarodowy Komitet do Spraw Zwierząt Laboratoryjnych), który ma za zadanie ustanawiać normy prawne odnośnie eksperymentowania, zajmuje się także kontrolą warunków utrzymania i hodowli tych zwierząt oraz sposobem przeprowadzania doświadczeń. Kolejnym organem kontrolującym jest Międzynarodowa Rada do Spraw Wiedzy o Zwierzętach Laboratoryjnych (ICLAS). Dopuszcza się wykorzystywanie do doświadczeń zwierząt gospodarskich, dzikich i zagrożonych wyginięciem, jeśli doświadczenie ma na celu ich ochronę lub/i ich wykonanie jest niezbędne do osiągnięcia ważnego celu biomedycznego w przypadku gdy dany gatunek jest jedynym możliwym do tego celu. Kontrola warunków w jakich żyją zwierzęta laboratoryjne i doświadczalne, jest jednym z wielu zadań organizacji nadzorujących.

 

HODOWLA ZWIERZĄT LABORATORYJNYCH

 

Głównym zadaniem hodowli zwierząt laboratoryjnych jest odpowiedni dobór osobników do kojarzeń i selekcji. Nowe szczepy i mieszańce powstają w wyniku zmiany w częstości występowania określonych genów i genotypów w populacji. Selekcja w hodowli to proces celowego wyboru osobników do rozrodu, pod kątem pożądanej cechy użytkowej. Kolejnym ważnym aspektem hodowli zwierząt laboratoryjnych jest dobór sztuczny, warunkowanie jest subiektywną oceną i działaniami hodowli, najczęściej produkowane są osobniki o cechach nieprzeciętnych w warunkach naturalnych.

 

Pierwszą metodą wykorzystywaną w hodowli jest kojarzenie w pokrewieństwie (chów wsobny, hodowla wsobna, kojarzenie krewniacze, hodowla inbredowa). Hodowla liniowa, określa kojarzenie w silnym (półrodzeństwo), ale nie ścisłym pokrewieństwie (np. matka x syn). Kojarzenie zwierząt spokrewnionych, to główna z metod hodowlanych, powoduje wzrost homozygotyczności potomstwa oraz wyodrębnienie genetyczne zróżnicowanych linii hodowlanych. Grupą zwierząt reprezentujących jeden gatunek, który charakteryzuje się jednorodnością genotypową i homozygotycznością jest szczep wsobny. W przypadku kojarzeń krewniaczych może nastąpić uzewnętrznienie pewnych kombinacji linii hodowlanych, zanika zmienność genetyczna. Jednym z negatywnych następstw jest ujawnienie recesywnych genów letalnych. Dla celów doświadczalnych zwierzęta ze wsobnego szczepu rozmnaża się w stadzie reprodukcyjną metodą „świateł ulicznych” („białe światło”- para do hodowli, „światło żółte”- 100 rodzin matecznych, „światło zielone” – 10 rodzin matecznych, „czerwone światło”- 200 sztuk do doświadczeń). Podczas namnażania zwierząt przeznaczonych do doświadczeń nie wolno kojarzyć ze sobą zwierząt pochodzących z „różnych świateł”. Nie można także przeznaczyć zwierząt z „czerwonego światła” do dalszej hodowli. Samce i samice mogą być kojarzone ze sobą poligamicznie i nie muszą być bratem i siostrą, wykazują wtedy większe wzajemne zainteresowanie. Ostatnia metoda to krzyżowanie osobników bez pokrewieństwa, stado nie krewniacze złożone są z osobników o różnych genotypach. W warunkach laboratoryjnych hodowane są co najmniej przez 4 pokolenia w zamkniętej populacji z unikaniem kojarzeń krewniaczych. Na drugim wykresie przedstawione zostały podstawowe kierunki badań, z wykorzystaniem zwierząt najczęściej wykorzystywanych w hodowli zwierząt doświadczalnych.

 

UTRZYMANIE ZWIERZĄT DOŚWIADCZALNYCH

 

Bardzo ważnym elementem do uzyskania dokładnych i rzetelnych wyników badań, jest właściwie prowadzona hodowla zwierząt laboratoryjnych. Zachowanie odpowiednich warunków hodowlano-higieniczno-bytowych jest jednym z najważniejszych elementów podczas prowadzenia badań z wykorzystaniem żywych zwierząt. Zakres temperaturowy musi być optymalny dla każdej grupy zwierząt laboratoryjnych (tab. 1). Dla prawidłowego rozwoju i utrzymania zwierząt istotna jest regulacja doby świetlnej, zwykle 12- godzinny dzienno-nocny rytm. Natężenie hałasu w pomieszczeniu dla zwierząt nie powinno przekraczać 60dB, podczas przeprowadzenia badań zaleca się ograniczenie natężenia dźwięków do 35dB. Przy dźwiękach powyżej 60dB zwierzęta odczuwają dyskomfort, lub dochodzi nawet do wad słuchu, natężenie 130dB powoduje ból. Dźwięki 17KHz (niesłyszalne dla człowieka) powodują hamowanie lub pobudzenie aktywności i stres. Co więcej na wynik doświadczenia ma również wpływ ściółka, jej jakość i ilość w klatce, a także to czy jest stale wymieniana. Bardzo ważne jest także dopasowanie klatki do danego gatunku oraz musi być ona zbudowana z odpowiedniego materiału. Kolejnym aspektem jest właściwe żywienie, które ma wpływ na zdrowotność zwierząt, właściwa dobrze zbilansowana dieta i stały dostęp do świeżej wody są jednym z podstawowych wymogów hodowli.

 

MONITOROWANIE ZDROWIA ZWIERZĄT LABORATORYJNYCH

 

Zwierzęta, które wykazują objawy chorobowe lub bezobjawowi nosiciele patogenów nie nadają się do doświadczeń. Dobrostan i ich zdrowie powinno być priorytetem dla eksperymentatora. Ważne jest aby po transporcie zwierzęta przeszły kwarantannę, bez względu na czas podróży (u myszy lub szczura od 5 do około 15 dni). Istnieje wiele metod tworzenia grup doświadczalnych m.in.: losowa, przy użyciu tabel, biometrii; przypadkowa i selekcyjna, z wykorzystaniem genetycznie zbilansowanych osobników. Nawet najmniejsze zakażenie, może zdziesiątkować zwierzęta, które zostaną wykorzystane w przyszłości w doświadczeniu.

 

PRZYGOTOWANIE ZWIERZAT DO DOŚWIADCZEŃ

 

Ogół przygotowań zwierząt do doświadczeń, z uwzględnieniem transportu, premedykacji, operacji i obserwacji stanowi dramaturgię eksperymentu, dramatyp. Zwierzęta o ustalonej charakterystyce hodowane są pod stałą kontrolą genetyczną i zdrowotną, w ściśle określonych warunkach środowiskowych. Dobór zwierząt do grup doświadczalnych, musi zminimalizować zmienność między grupami.

 

Przestrzeganie norm prawnych, w tym odpowiedniego dobrostanu, higieny i żywienia zwierząt laboratoryjnych stanowi istotny element warunkujący otrzymanie istotnych, a co ważniejsze rzetelnych wyników badań. Nieprzestrzeganie reguł panujących w laboratorium, może doprowadzić do uzyskania fałszywie pozytywnych wyników i lata pracy naukowców, a co ważniejsze życie żywych zwierząt zostanie poświęcone na marne.