USD -
4.0741
EUR -
4.3353
GBP -
5.0812
DKK -
0.5811
Chów i hodowla zwierząt futerkowych podlega ciągłym zmianom i doskonaleniu. W dzisiejszych czasach zaczęto zwracać coraz większą uwagę nie tylko na cechy produkcyjne zwierząt, ale także na ich temperament.
W roku 2009 Europejskie Stowarzyszenie Hodowców Zwierząt Futerkowych (EFBA) stworzyło program Welfur mający na celu poprawę dobrostanu lisów i norek fermowych. Program koncentruje się na ocenie czterech podstawowych zagadnień: 1. Dobre żywienie, 2. Dobre warunki bytu, 3. Dobry stan zdrowia oraz 4. Odpowiednie zachowanie zwierząt, z których wydzielonych jest 12 kryteriów oceny. Te cztery podstawowe zagadnienia opierają się na „zasadzie pięciu wolności” (1.wolne od głodu, pragnienia i niedożywienia poprzez zapewnienie dostępu do świeżej wody i pokarmu, który utrzyma zwierzęta w zdrowiu i sile; 2.wolne od urazów psychicznych i bólu poprzez zapewnienie odpowiedniego schronienia i miejsca odpoczynku; 3.wolne od bólu, ran i chorób dzięki zapobieganiu, szybkiej diagnozie i leczeniu; 4.wolne do wyrażania naturalnego zachowania poprzez zapewnienie odpowiedniej przestrzeni, warunków i towarzystwa innych zwierząt tego samego gatunku; 5.wolne od strachu i stresu poprzez zapewnienie opieki i traktowanie, które nie powoduje psychicznego cierpienia zwierząt). W ocenie dobrostanu zwierząt ważnym aspektem jest zachowanie zwierząt, które nie tylko świadczy o dobrych warunkach utrzymania, ale również ma wpływ na odchów młodych.
Selekcja na ufność
Jako pierwszy dr Dmitrij Bielajew zaczął selekcjonować lisy na ufność. W Nowosybirsku w oddziale Rosyjskiego Instytutu Cytologii i Genetyki zaczęto prowadzić selekcję melanistycznej odmiany lisa rudego o srebrzystym umaszczeniu w kierunku łagodnego temperamentu. Lisy zamknięto w klatkach i poprzez przyłożenie dłoni do frontu klatki podzielono zwierzęta na spokojne, ciekawe, agresywne, strachliwe. Na początku osobników spokojnych było zaledwie 1 %. Naukowcy dobierali lisy w pary łagodne z łagodnymi, a agresywne z agresywnymi, a następnie sprawdzano reakcję potomstwa na obecność człowieka. Po trzech pokoleniach krzyżowania lisów łagodnych zachowanie agresywne wśród potomstwa zaczęło zanikać. Zwierzęta nie tylko nie były agresywne, ale poszukiwały kontaktu z człowiekiem. W czwartym pokoleniu młode lisy zaczęły jak psy machać ogonami. Po 20 latach eksperymentu (8 pokolenie) okrywa włosowa zwierząt zaczęła się zmieniać, stwierdzono białe plamy na futrze. Po 10 pokoleniach zwierzęta zmieniły się pod względem fizycznym, lisy miały oklapnięte uszy i lekko skrócony i podwinięty ogon. Ponadto osobniki zaczęły skomleć, machać ogonem w obecności człowieka oraz rozmnażały się dwa razy do roku w przeciwieństwie do osobników dzikich. Po 40 latach eksperymentu uzyskano 40% osobników ufnych, które zachowywały się jak psy i można stwierdzić, iż przejęły cechy zwierząt udomowionych. Geny odpowiedzialne za zachowanie determinują również wygląd zwierzęcia, umaszczenie futra stało się brązowo-brunatne, skróciły się łapy i ogon zwierząt, uszy zaczęły opadać, a ogon stał się podwinięty.
Testy behawioralne
Z prac wielu autorów wynika, iż selekcja w stadzie powinna być wykonywana na podstawie testów behawioralnych. Zwierzęta do dalszej hodowli powinny przekazywać pożądane cechy na potomstwo. Badania wykazały, iż istnieje zależność pomiędzy zachowaniem zwierząt, a cechami produkcyjnymi. W stadach powinno się eliminować osobniki agresywne, strachliwe, niszczące mioty czy wygryzające się. Zwierzęta strachliwe mogą okazywać zaniepokojenie w sposób aktywny (atak, wokalizacja, odstraszenie, ucieczka, ukrycie się) lub pasywny (bezruch).
Najczęściej stosowanym testem oceny zachowania zwierząt jest test otwartego pola, mający na celu obserwację zachowania zwierzęcia na otwartej przestrzeni. W teście tym zwierzęta, które dużo się poruszają są zazwyczaj ciekawskie lub agresywne, test ten ma na celu określenie motoryki zwierzęcia. Zwierzęta strachliwe częściej będą przebywały po bokach pola, a zwierzęta ciekawskie częściej można spotkać na środku otwartego pola.
Do testów empatycznych zaliczane są test ręki i test łapania, bezpośrednio związany z kontaktem z człowiekiem. Test ręki polega na włożeniu ręki do klatki zwierzęcia i obserwacji jego zachowania. Zwierzęta ufne ciekawskie podchodzą i obwąchują rękę, zwierzęta agresywne zaczynają warczeć, rzucają się na rękę, eliminowane powinny być również osobniki strachliwe, które po włożeniu ręki zaczynają uciekać i wykazują objawy stresu. Ten test przydatny jest do określenia zachowania zwierząt podczas częstego sprawdzania gniazda podczas wykotów. Test łapania polega za złapaniu zwierzęcia i wyciągnięciu z klatki. Przy tym teście również oceniamy zachowanie zwierzęcia. Test łapania przydatny jest podczas kontroli stanu zdrowia, czy wykonywaniu szczepień. Testy ręki i łapania mają swoje wady, ponieważ konieczność włożenia ręki do klatki zwierzęcia narusza jego terytorium, co może nie w pełni obrazować prawdziwy temperament zwierzęcia.
Kolejnym testem empatycznym jest test kijka opracowany w Skandynawii. Test ten pozwala określić temperament zwierzęcia: bojaźliwe, ciekawskie, agresywne i obojętne przy pomocy kijka. Przez oczka klatki wsadzany jest drewniany kijek (długości 15-20 cm) z zawiązaną kolorową kokardą, a następnie dokonywana jest analiza zachowania zwierzęcia. Z przeprowadzonych badań wynika, iż zmiana osoby przeprowadzającej test nie ma wpływu na jego wyniki, ponieważ zwierzę koncentruje się na kijku.
Do oceny behawioru zwierząt futerkowych mięsożernych stosuje się również test żywieniowy. Osoba przeprowadzająca test zadaje paszę na szczyt klatki, następnie odsuwa się na odległość 0,5 m i przez 30 sekund obserwuje czy zwierzę pobiera karmę. Ważne jest, aby nie zachowywać kontaktu wzrokowego z badanym osobnikiem, aby nie powodować nadmiernego stresu.
Kolejnym testem jest test dźwiękowo-ruchowy, mający na celu określenie zachowania zwierzęcia po otworzeniu i zamknięciu drzwiczek klatki. Obserwacja dotyczy zazwyczaj motoryki zwierzęcia, jego naturalnego zachowania lub zachowania podczas stresu.
Testem rzadziej stosowanym w ocenie temperamentu zwierząt futerkowych mięsożernych jest test interakcji socjalnej. Polega on na umieszczeniu zwierząt w klatce i obserwacji zachowania przez 20 minut. Szczególną uwagę należy zwrócić na zachowanie agresywne tj. atak, gryzienie, wskakiwanie na drugiego osobnika, na zachowanie obronne tj. unikanie, znieruchomienie, pozycja na plecach, odpychanie oraz na zachowanie obojętne tj. czyszczenie futra, eksploracja klatki. Na podstawie zachowania zwierzęta dzielimy na dominujące i uległe.
Norki są zwierzętami mniej udomowionymi niż lisy i w tym przypadku zwierzęta selekcjonuje się w kierunku temperamentu ciekawskiego, ufnego. Zwierzęta poddane testom behawioralnym wykazywały zachowanie ciekawskie lub strachliwe. W badaniach wykazano, iż zwierzęta pewne siebie mniej się bały i szybciej nawiązywały kontakt z człowiekiem, niż zwierzęta strachliwe. Przeprowadzone badania wykazały, iż wyposażenie klatek powoduje mniejszy stres zwierząt i pozytywnie wpływa na ich zachowanie.
Naukowcy skupili się na badaniu norek strachliwych, agresywnych i ufnych. W klatkach umieszczono dodatkowe wyposażenie i analizowano zachowanie zwierząt. Podczas analizy temperamentu stwierdzono ok. 71 % zwierzą ufnych. Z przeprowadzonych analiz wynika, iż zmiana otoczenia i umieszczenie w klatach zabawek może powodować pozytywną zmianę zachowania zwierząt.
Zachowanie, a efektywność produkcji
Autorzy prac wykazali, iż lisy cechujące się spokojnym temperamentem rodziły i odchowywały więcej młodych. Badania na lisach potwierdziły zależność pomiędzy zachowaniem, a płodnością samic. Stwierdzono mniejszy odsetek samic jałowych u osobników z temperamentem spokojnym.
Ważnym aspektem produkcyjnym norek jest jakość okrywy włosowej. Występowanie stereotypii wygryzania futra może być związane z nieodpowiednim utrzymaniem zwierząt, złym żywieniem lub temperamentem zwierzęcia. Badania wykazały, iż wyposażenie klatek mające na celu zajęcie i zaciekawienie zwierzęcia powodowało zmniejszenie wygryzania futra oraz pozytywną zmianę w zachowaniu zwierzęcia.
Podsumowanie
Selekcja zwierząt na ufność prowadzi do poprawy ich dobrostanu, jak i do poprawy efektywności produkcji. Testy behawioralne dają możliwość uzyskania zwierząt o odpowiednim temperamencie i możliwości przekazania pożądanych cech na potomstwo. Analiza zachowania zwierząt jest ważnym odzwierciedleniem dobrostanu i zdrowotności zwierząt.
