Na obszarze naszego kraju wciąż hodowanych jest kilkanaście rodzimych odmian gęsi i kaczek, uratowanych przed całkowitym wyginięciem. Ich unikalne cechy są warte zachowania. Czy powrócą na wsie w swoich regionach pochodzenia?
Gęsi i kaczki uratowane przed wyginięciem
W wyniku udomowienia zwierząt w różnych obszarach świata powstały setki unikalnych ras. Niestety, szacuje się że przynajmniej 1/3 z nich już wyginęła. Zmniejszenie różnorodności ras stało się szczególnie zauważalne w drugiej połowie XX wieku. Wtedy to lokalne rasy zaczęły być zastępowane odmianami bardziej wydajnymi i lepiej przystosowanymi do wielkoskalowej, intensywnej produkcji. Szacuje się, że w Europie z ok. 3000 zarejestrowanych ras bezpowrotnie wygasło już 500, a kolejne 400 jest krytycznie zagrożonych wyginięciem.
Podejmowane są intensywne prace aby proces wymierania ras zatrzymać. Ich unikalna genetyka powinna zostać zachowana dla kolejnych pokoleń. Lokalne odmiany zwierząt, chociaż zazwyczaj mniej wydajne od komercyjnych, dostarczają unikalnych produktów i są świetnie przystosowane do różnych, skrajnych warunków środowiska. Ponadto są ważną częścią kultury i tradycji regionów pochodzenia.
Na obszarze Polski powstało wiele ciekawych ras i odmian drobiu. Spośród nich, najwięcej utracono odmian kur, co miało bezpośredni związek z uprzemysłowieniem ich hodowli. Stosunkowo dobrze zachowały się jednak rasy gęsi oraz kaczek. Często utrzymywane były przydomowo, z przywiązania do tradycji, bez ukierunkowania na chów intensywny. Chociaż nie wszystkich udało się uratować, do dnia dzisiejszego możemy podziwiać 14 rodzimych ras lub odmian gęsi oraz 10 lokalnych ras, rodów lub linii kaczek. Objęte zostały ochroną zasobów genetycznych - ogromną rolę w ich zachowaniu odgrywał i w dalszym ciągu odgrywa Instytut Zootechniki PIB w Krakowie. Dotychczas nie opracowano technik przechowywania zarodków, lub komórek rozrodczych kaczek i gęsi. Dlatego jedyną metodą ich ochrony pozostaje utrzymywanie stad żywych ptaków. Czym wyróżniają na tle komercyjnych ras wyróżniają się polskie gęsi i kaczki?
Wysokiej jakości gęsina i pierze
Do lokalnych ras i odmian gęsi zaliczane są obecnie: gęś biłgorajska, zatorska, garbonosa, kartuska, kielecka, lubelska, podkarpacka, pomorska, rypińska, suwalska, słowacka, romańska, kubańska oraz landes. Dobrze adaptują się do niekorzystnych warunków środowiska, cechują się wysoką zdrowotnością i odpornością na choroby zakaźne. Nie są wybredne pod względem żywieniowym, dobrze wykorzystują nawet mało odżywczą paszę. Regionalne rasy gęsi z powodzeniem można skarmiać zielonkami, kiszonkami, suszami, czy roślinami okopowymi, produkowanymi lokalnie. Doskonale radzą sobie również na nawet słabej jakości pastwiskach i innych użytkach zielonych. Z tego powodu mogą być wykorzystywane przy ochronie krajobrazów.
Biała gęś pomorska Źródło: Flominator / CC BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons
Nasze rodzime gęsi charakteryzują się długowiecznością i korzystnymi parametrami płodności. Ich reprodukcję zazwyczaj prowadzi się co 3-4 lata. Jaja polskich ras i odmian gęsi mają bardzo dobre parametry wylęgowe. Rodzime rasy są ponadto mało płochliwe i przyjemne w obsłudze. Dostarczają wysokiej jakości mięsa oraz pierza. W badaniach przeprowadzonych na gęsiach kieleckich, podkarpackich, kartuskich i suwalskich stwierdzono, że ich tuszki są bardzo dobrze umięśnione i w niewielkim stopniu otłuszczone – czym wyróżniają się na tle komercyjnych ras. Na szczególną uwagę zasługują pierze i puch uzyskiwane od polskich ras gęsi, które są najwyższej jakości – wykorzystuje się je m.in. do wyrobu profesjonalnej odzieży alpinistycznej.
Gęsi rasy landles:
Rodzime rasy gęsi doskonale nadają się do chowu ekologicznego, czy w gospodarstwach agroturystycznych, w celu uzyskiwania produktów regionalnych. Obecnie dąży się do tego, aby poszczególne rasy i odmiany przywrócone zostały do miejsc swojego pochodzenia. Do tej pory udało się m.in. reintrodukować gęś suwalską na obszary wiejskie Wigierskiego Parku Narodowego i gęś podkarpacką do regionu rzeszowskiego. To właśnie tam, w miejscu ich pochodzenia, mają zapewnione najlepsze warunki hodowli.
Wyjątkowe polskie kaczki
Wśród rodzimych ras, rodów i odmian kaczek wymienia się kaczki pomniejszone, mieszańce (ród KhO-1), pekina angielskiego, pekina duńskiego, pekina francuskiego, oraz 5 rodów pekina polskiego. Podobnie do naszych rodzimych ras gęsi, są one niezwykle odporne na niekorzystne i zmienne warunki środowiska i dobrze wykorzystują nawet ubogą paszę. Z tego powodu świetnie nadają się do chowu przydomowego. Szczególnie warte uwagi są kaczki typu pekin polski, które charakteryzują się doskonałym mięsem, o dużej wartości dietetycznej – z niewielkim udziałem tłuszczu w tuszce. Ponadto dostarczają dobrej jakości pierza.
Doskonałe mięso pozyskuje się również od kaczek pomniejszonych. Jak ich nazwa wskazuje, mają niską masę ciała, ale bardzo dobrze ukształtowane cechy mięsne. Kaczki mieszańce i pekin angielski charakteryzują się dużą masą ciała, wysoką wydajnością rzeźną oraz nieśnością. Pekin duński również odznacza się dobrym umięśnieniem i dobrymi cechami reprodukcyjnymi. Pekin francuski należy do typu ogólnoużytkowego. Kaczki mieszańce, z uwagi na atrakcyjny wygląd, umieszcza się często w parkach czy ogrodach.
Kaczka w typie pekin. Źródło: Martin Backert / CC BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons
Zdjęcie we wstępie:
Gęsi pomorskie Źródło: Martinez3001 / CC BY 3.0 / Wikimedia Commons
Źródła:
Książkiewicz, J. (2006). Rola i znaczenie rodzimych odmian kaczek objętych programem ochrony zasobów genetycznych. Wiad. Zoot, 44(4), 39-43.
Ksiazkiewicz, J. (2010). Zachowane i wymarłe rodzime rasy odmian gęsi. Część I. Wiadomości Zootechniczne, 48(1).