Święta Wielkanocne to szczególny czas budzącej się do życia przyrody, dla niektórych również czas pięknych przeżyć duchowych. Dla wszystkich jest to okres bogato zastawionego stołu, na którym mieszają się smaki, zapachy, kolory. Dzisiejszy artykuł również będzie mieszaniną. Prawdziwie świątecznie przygotowałam kolaż najnowszych informacji naukowych, zwyczajów związanych ze Świętami Wielkiej Nocy i ciekawostkami. Będzie rozmaicie, ale mam nadzieję, że ciekawie, nie nudno. W końcu mamy Święta i jajka na stole. Dzisiaj one będą „bohaterkami” artykułu. Wiemy o nich dużo, lubimy je, są symbolem tych Świąt. Ale czy wiemy o nich wszystko?
Trochę o zwyczajach wielkanocnych
Zwyczaje i tradycje świąteczne nigdy mnie nie interesowały, dlatego ich temat zawsze wydawał mi się ogólnie nudny, zatem napiszę o tym możliwie krótko. Postaram się treściwie, a ciekawie. Właściwie to wspomnę tylko o trzech tradycjach, których sama nie znałam i dlatego wydały mi się warte podzielenia wiedzą na ich temat.
Pisankowa bitwa. To zwyczaj mający swoje korzenie już co najmniej w średniowieczu. Został opisany przez Zygmunta Glogera w wydanym w 1900 r. „Roku polskim”: “Zwyczaj ten, który tu i ówdzie dotrwał do naszych czasów, polega na tem, że dwie osoby biorą do prawej ręki po jajku farbowanem i uderzają jedno o drugie, a wygrywa ta osoba, której jajko zostało niezbite.”
Szukanie jajek. Po śniadaniu Wielkanocnym dzieci wyruszały na szukanie jajek. W dawnych czasach szukano prawdziwych kurzych jaj, dopiero potem zostały one zamienione na jaja czekoladowe i cukrowe. Czasem można nawet znaleźć też czekoladowego zajączka.
Kroszonki. To właściwie to, co mnie zainspirowało do czytania o wielkanocnych „jajecznych” tradycjach. Ostatnio usłyszałam o kroszonkach. Trochę mi było wstyd przed samą sobą, że nie wiem co to jest. Pisanki – wiadomo wiem, kraszanki -przynajmniej słyszałam. Ale kroszonki? Doczytałam, że kroszonka to zabarwione jajo zdobione metodą rytowniczą (drapane), ozdabiane tradycyjnymi ornamentami roślinnymi: palmy, kwiaty, liście etc. , których wzory są często spotykane także w haftowanych obrusach, zasłonach, dekoracyjnej pościeli (kapach), strojach i malarstwie ludowym.
Fot. Kroszonki Opolskie
Tradycja kroszonek wiąże się ściśle z kulturą Górnego Śląska. Najnowszą informacją jest to, że twórcy ludowi z województwa opolskiego wnioskują o wpisanie kroszonek na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Jednak tym co skłoniło mnie do napisania o jajkach ozdabianych tym sposobem, jest stary wielkanocny zwyczaj. Mianowicie miejscowe panny wręczały malowane jajka kawalerom: czerwone - na znak uczucia, zielone - nadziei z nim związanej, a czarne zamiast czarnej polewki.
Czy wiesz co jesz? Prawda o jajkach
Od dawna mówiło się o konieczności ograniczenia konsumpcji jajek ze względu na zawarty w nich cholesterol. A tymczasem… W nowym podręczniku dla przyszłych dietetyków czytam: „Cholesterol, jako składnik jaja ptaków, niezbędny jest do rozwoju zarodka. Średniej wielkości jajo kurze zawiera go 200-300 mg. Do niedawna występujący w jaju kurzym cholesterol uważano za bardzo szkodliwy dla człowieka. […] Według najnowszych badań schorzenia krążenia krwi nie mają bezpośredniego związku z ilością spożywanego cholesterolu, gdyż jego poziom w organizmie człowieka regulują nienasycone kwasy tłuszczowe, Wykazano, że spożycie nawet dwóch jaj dziennie nie powoduje znacznego zwiększenia cholesterolu we krwi zdrowego człowieka.”. Jaka to wiadomość! W sam raz na Święta Wielkanocne.
Fot. Zdjęcie znalezione w Internecie pod hasłem „cholesterol”
Dowiedziałam się jeszcze, że jajo kurze, a przede wszystkim żółtko zawiera wiele witamin. Ich rodzaj i ilość w dużym stopniu zależą od czynników żywieniowych. Główne witaminy występujące w jaju kurzym to: A, D, E, B1, B2, B6 - podałam je od największej zawartości.
Oprócz witamin jaja kurze mają też bogaty skład mineralny. Ważną rolę odgrywa fosfor, który występuje w łatwo dostępnej dla organizmu postaci, tzw. fosforu organicznego. Jaja kurze posiadają łatwo przyswajalny wapń, stanowiący źródło materiału budulcowego dla kości młodych organizmów. Jednak (nie powinnam tego dzisiaj pisać) w przypadku nadmiernego spożycia jaj wysoka zawartość fosforu oraz siarki mogą powodować powstanie w organizmie człowieka fosforanowych i siarczanowych anionów zakwaszających, które to mogą zaburzyć równowagę kwasowo-zasadową organizmu.
Co i do czego jajko ma w środku?
Każdy z nas jadł jajko, pewnie też każdemu surowe jajko się rozbiło. Niektórzy rozbijali jaja do pieczenia i przyrządzania potraw. Tak czy inaczej każdy widział jajo „od wewnątrz”. Ale, która część jaja ma jakąś funkcję. Czy wiemy co w jajku jest czym i do czego służy?
Ryc. Przekrój jaja kurzego
Podstawowe elementy takie jak białko, żółtko i skorupkę umie rozpoznać i nazwać każdy przedszkolak. Znajdują się tu jeszcze inne elementy warte poznania i określenia ich funkcji. Dla konsumentów i osób przygotowujących potrawy z jaj to „fafoły”, które często wybiera się z masy jajecznej.
Na rycinie przedstawiono tarczkę zarodkową. Według definicji jest to mała grupa komórek w kształcie spłaszczonego dysku, z której w zapłodnionym jaju zaczyna rozwijać się embrion. Szczęśliwi posiadacze jaj z własnego chowu często mogą znaleźć w zapłodnionych jajkach rozwijające się właśnie z tarczki zarodkowej przyszłe kurczaki.
Moim zdaniem najciekawszą częścią jaja są chalazy inaczej nazywane skrętkami, powrózkami białkowymi, czy po prostu sznurami. Znam amatorów „czystej” jajecznicy, którzy zawzięcie wyławiają je z masy jajecznej. Chalazy są przymocowane z jednej strony do błony żółtkowej otaczającej żółtko, z drugiej do błony pergaminowej otaczającej białko. Ich rolą jest umocowanie żółtka i zabezpieczenie go od przesuwania. Chalazy utrzymują żółtko w stałej pozycji.
Na koniec dodam, że jedno średniej wielkości gotowane jajko ma tylko ok. 75 kcal.
Święta Wielkanocne to czas dzielenia się jajkiem, wszelkich tradycji związanych z jajkami oraz niekończącej się ilości jajek na stole. W imieniu własnym i całej Redakcji, życzę Państwu pysznych, zdrowych jaj!
Źródła:
- Alvin Nason i Robert L. Dehaan: Świat biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne”; Warszawa 1987
- Towaroznawstwo produktów spożywczych pod redakcją Ewy Flaczyk, Danuty Góreckiej i Józefa Korczaka, Akademia Rolnicza, Poznań 2006
- https://superbiz.se.pl/wiadomosci/wielkanoc-skad-sie-wzial-zwyczaj-prezentow-od-zajaczka-i-szukania-zajaczka-lub-jajek-na-wielkanoc-aa-3gsd-Ymps-NDY1.html
- https://przetwory.com/tluczenie-jaj-czyli-tradycje-wielkanocne/
- http://kroszonki.pl/?str=historia
- https://www.portalsamorzadowy.pl/wydarzenia-lokalne/kroszonki-propozycja-na-liste-niematerialnego-dziedzictwa-kulturowego,124453.html
