USD -
4.3697
EUR -
4.6356
GBP -
5.3464
DKK -
0.6217
Wypasane bydło nieustannie narażone jest na kontakt z kleszczami. Te niepozorne pajęczaki są świetnie przystosowane do opijania się krwią ludzi i zwierząt domowych i mogą przenosić całe grono bakterii, wirusów i pasożytów. Jakie choroby odkleszczowe najczęściej spotyka się u bydła? Jak im zapobiegać?
Wróg ukryty w trawie
Kleszcze to niewielkie roztocza, zaliczane do rzędu pajęczaków, które żywią się krwią kręgowców. Ich aparat gębowy jest doskonale przystosowany do przecinania skóry i „wkręcania” się. Pobierają znacznie więcej krwi od komarów, pęczniejąc od płynnego posiłku. W czasie gdy kleszcz opija się krwią swojego żywiciela, wraz ze śliną może wprowadzić do jego ciała patogenne bakterie, wirusy i pierwotniaki. Ryzyko zakażenia rośnie, im częściej i dłużej zwierzę ma kontakt z kleszczami.
Choroby przenoszone przez kleszcze to nieustannie temat „na topie”. Niestety, w Europie notowane są coraz częściej u ludzi i zwierząt domowych – nawet na obszarach, gdzie jeszcze do niedawna kleszczy nie obserwowano. Przyczyną tego zjawiska są zmiany w zasięgu występowania kleszczy i ich aktywności, napędzanie m.in. zmianami klimatu, zmianami w zarządzaniu gruntami i zdolnościami adaptacyjnymi kleszczy. Kleszcze spotkać można już właściwie wszędzie. I chociaż coraz więcej wiemy na temat chorób odkleszczowych, nadal są bardzo trudne do diagnozy i leczenia.
Na ataki kleszczy szczególnie narażone jest wypasane bydło (a także owce i kozy). Pastwiska i łąki to wręcz idealne środowisko dla kleszczy. Dawniej przypadki chorób odkleszczowych u wypasanego bydła najczęściej obserwowano wiosną i jesienią, w okresach zwiększonej aktywności kleszczy. Niestety obecnie można napotkać na pastwiskach właściwie przez cały rok. Nie ma więc ścisłej reguły, kiedy zwierzęta mogą zapaść na choroby odkleszczowe. Z tego powodu ochronę przed kleszczami powinno się stosować u bydła i innych wypasanych zwierząt o każdej porze roku.
Poniżej omawiamy kilka najczęstszych – i najgroźniejszych - chorób odkleszczowych u bydła.
Babeszjoza
Babeszjoza to choroba wywoływana przez mikroskopijne pierwotniaki z rodzaju Babesia. Pierwotnie przenosi się wraz z ugryzieniem kleszcza, może jednak przechodzić również przez łożysko - z krowy na rozwijającego się cielaka. Choroba ta występuje na całym świecie i w przeszłości przyczyniała się do masowych padnięć bydła. Dzisiaj dysponujemy lepszymi narzędziami jej diagnostyki, kontroli i leczenia. Mimo to, w dalszym ciągu babeszjoza stanowi zagrożenie dla bydła i może być powodem znaczących strat finansowych.
Pasożyty z rodzaju Babesia namnażają się w krwinkach czerwonych (erytrocytach) zwierząt, tym samym niszcząc je. Nasilenie objawów klinicznych u bydła zależy od gatunku pasożyta, który wywołał chorobę (m.in. Babesia bovis, Babesia divergens, Babesia major), a także od genetyki i poziomu odporności zaatakowanego zwierzęcia. Wysoką odporność na babeszjozę mają zazwyczaj rodzime rasy bydła, mające kontakt z tym pasożytem od wielu pokoleń. Przebieg babeszjozy może być bezobjawowy, łagodny, ostry, lub nadostry – prowadzący nawet do śmierci. Zdarza się, że po ostrym przebiegu choroba przechodzi w formę przewlekłą, trwającą u zwierząt latami.
Do widocznych objawów babeszjozy należą:
- apatia
- brak apetytu
- szybki spadek kondycji
- spadek mleczności
- gorączka
- anemia (niedokrwistość) – blade błony śluzowe, przyspieszenie tętna i oddechów
- mocz zabarwiony na czerwono (z krwią)
- zażółcenie błon śluzowych, oczu (żółtaczka w dłuższym przebiegu choroby)
- poronienia
- w poważnym przebiegu objawy neurologiczne: dezorientacja, brak koordynacji ruchowej, zaburzenia świadomości, śpiączka
W diagnozie choroby pomocne są badania biochemiczne i morfologiczne krwi, sprawdzenie w niej obecności przeciwciał wobec pasożyta oraz sekcja padłych lub ubitych osobników (badania patomorfologiczne i histopatologiczne). Istnieją szczepionki na babeszjozę dla bydła, jednak nie charakteryzują się 100% skutecznością. Trwają prace nad opracowaniem lepszych preparatów.
Teilerioza
Teilerioza to choroba powodowana przez pierwotniaki z rodzaju Theileria, blisko spokrewnione z Babesią. Atakują i namnażają się głównie w białych krwinkach (leukocytach, komórkach odpornościowych) i w mniejszym stopniu w krwinkach czerwonych. Typ atakowanych komórek może różnić się między gatunkami Theilerii (m.in. T. parva, T. annulata). W dalszej kolejności pierwotniaki zajmują układ limfatyczny (odpornościowy) żywiciela. Może mieć przebieg łagodny, ostry i nadostry, prowadzący nawet do upadków.
Do widocznych objawów teileriozy należą:
- apatia
- brak apetytu
- spadek mleczności
- gorączka
- szybka utrata kondycji, wychudzenie
- łzawienie, wydzielina z nosa
- obrzęk węzłów chłonnych
- duszność
- tuż przed śmiercią występuje gwałtowny spadek temperatury ciała, z nozdrzy wylewa się płyn (wysięk płucny)
W diagnostyce teileriozy wykorzystuje się te same metody, co w przypadku babeszjozy. Teileriozę notuje się wyspowo, w niektórych regionach. W Polsce nie stanowi obecnie dużego problemu.
Anaplazmoza
Anaplazmoza bydła powodowana jest, zgodnie z nazwą, przez bakterie z rodzaju Anaplasma. Zakażenia Anaplasmą wykrywane są u bydła na całym świecie. Anaplazmoza przenosi się wraz z ugryzieniami zakażonych kleszczy lub przez łożysko z ciała krowy na płód.
Podobnie do pierwotniaków Babesia, bakterie Anaplasma za cel obierają sobie krwinki czerwone żywiciela. Namnażają się w nich, nie powodują jednak ich rozpadu, tak jak ma to miejsce w przebiegu babeszjozy. Zaatakowane krwinki są eliminowane przez komórki odpornościowe, co skutkuje wystąpieniem anemii. Anaplasma atakuje również wątrobę i śledzionę.
Objawy anaplazmozy mają różne nasilenie. Zależą od gatunku i szczepu bakterii (m.in. Anaplasma marginale, A. bovis), kondycji i odporności zwierzęcia. W wielu przypadkach zakażenia są bezobjawowe. Również i one mogą być jednak szkodliwe. Odkryto, że mogą prowadzić do mastitis oraz zatrzymania łożyska u bydła. Więcej na ten temat pisaliśmy tutaj: Kleszcze przyczyniają się do mastitis i zatrzymania łożyska u krów.
Do widocznych objawów anaplazmozy należą:
- apatia
- brak apetytu
- spadek mleczności
- gorączka
- ślinotok (w nadostrym przebiegu)
- anemia (niedokrwistość) – blade błony śluzowe, przyspieszenie tętna i oddechów
- zażółcenie błon śluzowych, oczu (żółtaczka w dłuższym przebiegu choroby)
- poronienia
- zatrzymanie łożyska
- zaparcia
- brak koordynacji ruchowej
Anaplazmoza u dorosłych zwierząt może mieć ciężki przebieg i w kilka dni doprowadzić do śmierci. Młode zwierzęta zazwyczaj lepiej radzą sobie z zakażeniem. Choroba może przejść w formę przewlekłą. Zwierzęta, które z sukcesem ozdrowieją, pozostają rezerwuarem choroby dla kleszczy (a przez to dla pozostałych członków stada). Podobnie jak w przypadku pozostałych chorób odkleszczowych bydła, w diagnostyce anaplazmozy wykorzystuje się badania krwi oraz badania sekcyjne.
Gorączka Q
Gorączka Q to groźna choroba, występująca u ludzi, zwierząt domowych i dzikich. Gorączka Q podlega w Polsce obowiązkowi urzędowej rejestracji. Gorączkę Q powodują bakterie Coxiella burnetii. Są niezwykle odporne na niekorzystne czynniki zewnętrzne, przez co bardzo długą mogą utrzymywać się w środowisku. Do zakażenia dochodzi podczas ugryzienia przez zainfekowanego kleszcza lub przez skażone środowisko, np. w czasie porodu lub poronienia zakażonego zwierzęcia (u ludzi często powodem zakażenia jest wdychanie skażonego bakteriami powietrza).
Bakterie Coxiella burnetii atakują wiele różnych narządów, m.in. węzły chłonne, płuca, jądra, gruczoł mlekowy i macicę. Zakażenie Coxiellą może być bezobjawowe – w takiej formie często trwa całe życie. Ujawnić może się w okresach obniżenia odporności, lub podczas ciąży.
Do widocznych objawów gorączki Q należą:
- lekka gorączka utrzymująca się kilka dni
- zapalenie oczu
- wyciek z oczu i nosa
- bezpłodność
- przedwczesne porody, poronienia
- zapalenie macicy
- mastitis
- zapalenie płuc
- zapalenie stawów
W diagnostyce gorączki Q wykorzystuje się badania krwi i pośmiertną sekcję. Dodatkowo można przebadać poronione płody, mleko oraz kał zwierząt.
Jak chronić bydło przed kleszczami?
Nie wszystkie przypadki chorób odkleszczowych u bydła udaje się z sukcesem wyleczyć. Wiele z nich powoduje trwające całe życie zakażenie, które przyczynia się do dalszego rozsiewania choroby – i/lub obniża wydajność zwierząt. Najlepszym rozwiązaniem jest więc stosowanie skutecznej ochrony przeciwkleszczowej u bydła.
Należy unikać wypasania zwierząt w bardzo wysokiej trawie, oraz na wilgotnych terenach w pobliżu zakrzewień, które stwarzają idealne środowisko dla kleszczy. Poza tym u bydła powinno się przez cały rok stosować środki odstraszające kleszcze, m.in. preparaty typu spot-on - na grzbiet zwierzęcia aplikuje się płyn zawierający m.in. permetrynę. W przypadku zauważenia kleszczy u bydła powinno się je usunąć za pomocą specjalnych kleszczyków i obserwować zwierzę pod kątem podejrzanych objawów.
Źródła:
Adaszek, Ł., Górna, M., Milczak, A., Ziętek, A., & Winiarczyk, S. (2010). Babeszjoza bydła. Życie Wet, 85, 37-41.
Szweda, W., Siemionek, J. (2011). Anaplazmoza bydła. Medycyna Weterynaryjna, 67(12).
Morrison, W. I. (2015). The aetiology, pathogenesis and control of theileriosis in domestic animals. Rev. Sci. Tech, 34(2), 599-611.
Rodolakis, A. (2009). Q fever in dairy animals. Annals of the New York Academy of Sciences, 1166(1), 90-93.
wetgiw.gov.pl
