Rodzime rasy zachowawcze bydła mają cechy, które zaginęły w intensywnej hodowli zwierząt. Charakteryzują się odpornością, są niewybredne pod względem paszy i warunków, długowieczne i łatwe w rozrodzie. Jakimi rasami bydła wyróżnia się Polska i czemu są wyjątkowe?
Wady i zalety rodzimych ras bydła
Globalna produkcja mleka i wołowiny jest obecnie zdominowana przez kilka wysoce wyselekcjonowanych ras bydła, takich jak holsztyńsko-fryzyjska. Są dobrze dostosowane do intensywnego, przemysłowego chowu. Produkcja mleka i mięsa na wysokich obrotach wiąże się u nich jednak z uciążliwymi i kosztownymi problemami zdrowotnymi. Najlepszymi przykładami są choroby metabliczne u krów mlecznych, obniżenie płodności i problemy z naturalnym wycieleniem u ras mięsnych. Bydło ras typowo komercyjnych, aby utrzymać swoją wysoką produktywność, wymaga również „droższego utrzymania”, specjalistycznej, wysokiej jakości paszy i ściśle kontrolowanych warunków środowiska.
Dlatego warto kontynuować hodowlę również mniej popularnych, rodzimych ras bydła. Mniej wydajnie od ras przemysłowych przerabiają przerabiają paszę na mleko czy mięso. Jednak mają również wiele zalet. Przede wszystkim mają mniejsze wymagania dotyczące żywienia, przez co świetnie nadają się do wypasu, nawet na ubogich łąkach i pastwiskach. Są odporne na surowy klimat regionów, z których pochodzą, mają bardzo dobrą zdrowotność i mniejszą skłonność do chorób metabolicznych. Odznaczają się wysoką płodnością, lekkimi porodami, długowiecznością i dobrą mlecznością. Co ciekawe, nasze rodzime rasy bydła mlecznego mają umiejętność dostosowywania swojej wydajności mlecznej do ilości dostępnego pokarmu, dzięki czemu dobrze znoszą okresy uboższej diety.
Produkty uzyskiwane od ras lokalnych są wysokiej jakości i o unikalnych walorach smakowych. Tradycyjne produkty z nich wytwarzane mogą mieć powodzenie na rynku. Rodzime rasy bydła nadają się szczególnie do hodowli w niewielkich gospodarstwach, zwłaszcza ekologicznych, lub położonych na obszarach chronionych. Z uwagi na wartość produktów z nich pozyskiwanych mogą zwiększyć dochody z hodowli. Świetnie sprawdzają się również w gospodarstwach agroturystycznych. Stanowią one cenny rezerwuar genów, którzy może zostać w przyszłości wykorzystany w pracy hodowlanej. Przykładowo do utworzenia odmian zwierząt o większej odporności na choroby i lepiej radzących sobie w zmieniającym się klimacie.
Nasze rasy rodzime: polska czerwona
W Polsce wyróżnia się oficjalnie 4 rodzime rasy bydła: polską czerwoną, białogrzbietą, polską czarno-białą oraz polską czerwono-białą. Objęte są programem ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich, dzięki czemu ich hodowla wiąże się z finansowym wsparciem od rządu. Więcej na ten temat można znaleźć tutaj: Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.
Rasa polska czerwona bydła posiada niezwykle długą historię. Utrzymywana była w środkowej Europie już przez plemiona słowiańskie. Obecnie spotkać ją można głównie w gopodarstwach na terenach górskich i podgórskich oraz w północno-wschodniej części kraju. Krowy tej rasy mają wysokość do 135 cm, buhaje do 140 cm. Sylwetka jest prostokątna, budowa ciała harmonijna. Sierść jedwabista i błyszcząca, o umaszczeniu od jasnobrązowego, do wiśniowego lub bunatnego, czasami z białymi elementami.
Krowy rasy polskiej czerwonej produkują ok. 4 – 4,5 tys. kg mleka na laktację. Mleko krów tej rasy ma wysoką zawartość białka (ok. 3,5%), tłuszczu (ok.3,5%) i suchej masy. Polska czerwona ma unikalne dla pierwotnych ras bydła cechy – wysoką odporność na choroby, długowieczność, płodność, lekkie wycielenia, łatwość odchowu cieląt i niewielki procent ich upadków. Dzięki wysokiej zawartości niektórych frakcji białek i dobrej jakości skrzepu świetnie nadaje się do przetwórstwa.
Źródło: Piotrus / CC BY-SA 3.0 / Wikimedia Commons
Rasa białogrzbieta
To inna, pierwotna rasa bydła wyhodowana na obszarze Polski, której początki sięgają niepamiętnych czasów. Powstała w gospodarstwach z żyznymi pastwiskami nad Bugiem, Narwią, Wieprzem i Wisłą. Krowy tej rasy osiągają wysokość ok. 130 cm, a buhaje 140 cm. Sylwetka rasy jest kwadratowa i ciężka. W wyglądzie najbardziej rzuca się w oczy biały pas przebiegający i rozszerzający się od kłębu ku zadowi. Boki ciała są zazwyczaj czarno lub czerwono umaszczone. Głowa może być częściowo lub całkowicie biała, z drobnymi cętkami wokół oczu.
Krowy produkują ok. 4 tys. kg mleka na laktację. Zawartość tłuszczu w mleku wynosi ok. 3,8-4%, a białka 3,2-3,4%. Bydło białogrzbiete ma bardzo dobrą odporność na choroby, jest długowieczne i łatwo się wyciela. Świetnie radzi sobie nawet na słabej jakości paszy, dlatego nadaje się do hodowli na terenach zbyt ubogich dla ras przemysłowych. Przed objęciem programem ochrony genetycznej rasa ta niemal wymarła. W 2003 roku w Polsce hodowano zaledwie 20 krów białogrzbietych. Obecnie liczebność tej rasy wynosi ok. 650 sztuk.
Polecamy do obejrzenia nagrania dotyczące rodzimych ras bydła:
Polska czarno-biała
Bydło czarno-białe prawdopodobnie dotarło do Polski w średniowieczu, wraz z osadnikami holenderskimi. Oryginalnie wywodzi się z Fryzji, obszaru wzdłuż wybrzeży Morza Północnego, należącego obecnie do Holandii, Niemiec i Danii. Hodowli bydła tej rasy sprzyjały morski klimat, wysoka wilgotność powietrza i żyzne gleby. Bydło czarno-białe szybko zyskało na popularności w Polsce, w wyniku czego powstało wiele jego odmian. Obecnie wyróżnia się tylko jedną.
Polska czarno-biała jest rasą mleczno-mięsną. Sylwetka zwierząt tej rasy jest zbliżona do prostokątna, budowa ciała harmonijna. Wyraźnie zaznaczone są cechy mleczne, jednak również widoczne jest dobre umięśnienie. Umaszczenie, jak wskazuje nazwa, jest niejednolite, czarno-białe, z czarnymi racicami. Wydajność mleczna wynosi ok. 4,8 tys. kg mleka na laktację, zwartość tłuszczu w mleku ok. 4,1%, a białka ok. 3,3%.
W połowie lat 70. bydło tej rasy stanowiło aż 76% krajowej populacji bydła. Doskonale nadawało się do hodowli zwłaszcza w północnej i zachodniej Polsce, gdzie skarmiano je paszą z upraw polowych i produktów ubocznych z przemysłu rolno-spożywczego. Niestety w latach 70. bydło czarno-białe zaczęto również intensywnie krzyżować z wysokowydajną rasą holsztyńsko-fryzyjską, aby poprawić wydajność mleczną. Dlatego obecnie czyste genetycznie, polskie bydło czarno-białe jest dość rzadkie, chociaż jego liczebność, dzięki objęciu ochroną, stale rośnie. Krajową populację tej rasy szacuje się na ok. 1,5 tys. osobników.
Polska czerwono-biała
Bydło tej rasy znane było w Europie Zachodniej od XIII wieku. Do naszego kraju zostało sprowadzone z Westfalii, Nadrenii i Wschodniej Fryzji. W pierwszej połowie XVII wieku bydło czerwono-białe dominowało na nizinnych obszarach całej Europy. Po II wojnie światowej krzyżowano je z innymi rasami, w tym w dużym stopniu z holsztyńsko-fryzyjską. W ten sposób rasę poprawiono pod względem cech mleczności, niestety jednocześnie redukując w dużym stopniu cechy związane z mięsnością. Obecnie osobniki polsko czerwono-białej o czystym genotypie nie istnieją, jednak programy hodowlane i ochrona rasy pozwoliły uzyskać zwierzęta w dużym stopniu zbliżone do oryginalnej formy. W kraju utrzymuje się obecnie nieco ponad 3300 sztuk bydła tej rasy.
Budową ciała polskie bydło czerwono-białe przypomina czarno-białe, jest jednak nieco cięższe i niższe, w typie mleczno-mięsnym. Umaszczenie jest nieregularne, czerwono-białe, z dominacją czerwonego. Sprawdza się w południowo-wschodniej Polsce, gdzie wypasana jest na trwałych użytkach zielonych, w małych stadach. Wydajność mleczna jest dość niska – krowy czerwono-białe produkują, w zależności od diety, ok. 3 - 6 tys. mleka na laktację. Mleko jest jednak o wysokiej wartości odżywczej i świetnie nadaje się do przetwórstwa.
Na podstawie:
Hiemstra, S.J., Haas De, Y., Mäki-Tanila and Gandini, G., 2010. Local cattle breeds in Europe. EU GENRES 870/04 project EURECA. Wageningen Academic Publishers.
Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie
