W profilaktyce kulawizn bydła mlecznego należy wziąć pod uwagę wiele aspektów – jednym z nich jest żywienie. Odpowiednia kompozycja i ilość składników pokarmowych wspierają prawidłową budowę racic i kształtowanie się warstwy rogowej. Przedstawiamy wskazówki żywieniowe, które mogą zmniejszyć częstość występowania kulawizn.
W profilaktyce kulawizn ważne jest żywienie
Kulawizny są jednym z najczęstszych i najbardziej kosztownych problemów w hodowli bydła mlecznego. Ich przyczyną są urazy i patologiczne zmiany lokujące się w racicach (w 90% przypadków) oraz innych częściach kończyn zwierząt. Znacznie pogarszają ich dobrostan i kondycję, utrudniając chód, powodując nieprawidłową postawę ciała i obciążając cały organizm przez toczący się stan zapalny w organizmie. Mogą mieć przez to tak dalekoidące skutki, jak obniżanie płodności krów. Więcej na ten temat: Zdrowie racic wpływa na płodność krów.
Łatwym do zauważenia negatywnym skutkiem kulawizn jest również spadek spożycia suchej masy i wydajności mlecznej. Kulawizny są, zaraz po mastitis i zaburzeniach płodności, najdroższą chorobą bydła i najczęstszą przyczyną jego brakowania. Z tych powodów skuteczna profilaktyka kulawizn jest niezwykle ważna. Powinna obejmować zapewnienie zwierzętom odpowiedniego podłoża, warunków sanitarnych, gęstości obsady, oraz regularną korekcję i kąpiele racic. Więcej na ten temat pisaliśmy tutaj: Jakie podłoże jest najlepsze dla krów? Profilaktyka kulawizn.
Kolejnym, mniej znanym aspektem zapobiegania kulawiznom jest żywienie. Kompozycja i dawka paszy ma ogromny wpływ na zdrowy wzrost rogu racicowego i jego keratynizację, a więc jego optymalną elastyczność i wytrzymałość. Odpowiednio wykształcona warstwa rogowa racic sprawia, że są one bardziej odporne na urazy, ścieranie się, pęknięcia i infekcje. Nieodpowiednie żywienie może ponadto nasilać lub zmniejszać podatność zwierzęcia na stan zapalny w obrębie racic. Z tych względów warto ująć w profilaktyce kulawizn kilka zasad dotyczących różnych grup składników:
Węglowodany
Przyczyną kulawizn bydła może być ochwat, silny stan zapalny w obrębie racic. Często pojawia się na skutek spożycia przez zwierzę bardzo dużej ilości cukrów prostych, czy skrobi oraz przez spadek ilości i jakości włókna (węglowodanów złożonych) w paszy. Szczególnie szkodliwa jest nagła zmiana dawki paszowej na tą zawierającą wysoką zawartość cukrów prostych. Generalnie najlepiej jest zawsze unikać nagłych zmian zadawanej zwierzętom paszy.
Z badań naukowych wynika, że słabym, pod względem wpływu na racice, źródłem węglowodanów dla krów jest kiszonka z kukurydzy. W gospodarstwach, na których krowy żywione były tym komponentem w dużej ilości, notowano więcej przypadków kulawizn. Uważa się, że jest to spowodowane bardzo szybką fermentacją kiszonki w żwaczu, w efekcie czego u zwierzęcia może wystąpić kwasica, negatywnie wpływająca na wzrost rogu racicy.
Tłuszcze
Do rozwoju kulawizny przyczynić może się również zbyt niska zawartość tłuszczów w diecie. Krowy karmione paszą o małej zawartości i niskiej jakości tłuszczów mają bardziej wrażliwą na urazy i owrzodzenia podeszwę racic. Zauważono na przykład, że krowy o niskim BCS po wycieleniu, mające niedobory tłuszczu w organizmie, są do 9 razy bardziej podatne na problemy w obrębie racic w porównaniu do krów z prawidłową kondycją ciała.
Obok odpowiednio dużej ilości tłuszczów warto zadbać o obecność w paszy witaminy E. Wpływa ona na przyswajanie i metabolizm tłuszczów w organizmie. Komponentami o niskiej zawartości tłuszczów są przykładowo trawy pastewne i zboża, dlatego nie należy podawać ich w nadmiernej ilości.
Białko i aminokwasy
Czynnikiem ryzyka wystąpienia kulawizn u bydła jest kliniczna i subkliniczna kwasica żwacza. Może być spowodowana wysoką zawartością białka w paszy, przy zbyt małej ilości włókna. Nadmiar białka w diecie sprawia, że warstwa rogowa racicy przyrasta w zbyt szybkim tempie. Dodatkowo, powstające z rozkładu białka amoniak i mocznik są w wysokich stężeniach toksyczne i mogą uszkadzać struktury racic.
W eksperymentach wykazano, że ilość białka w paszy na poziomie 20% znacząco pogorszyła kondycję racic i zwiększyła liczbę przypadków kulawizn u krów mlecznych – w porównaniu do zwierząt, które otrzymywały nieco niższą ilość białka, stanowiącą 16% dawki pokarmowej.
Szczególnie cenne w diecie zwierząt są aminokwasy zawierające siarkę, a więc cysteina i metionina. Promują one prawidłowy wzrost rogu racicowego i jego keratynizację, zapewniając optymalną wytrzymałość tkanek. Ważne, aby w paszy znajdowała się zarówno cysteina, jak i metionina, w odpowiednich ilościach. Niewłaściwy stosunek cysteiny do metioniny powoduje wytwarzanie bardziej miękkiego rogu. Na niedobory tych aminokwasów podatne są zwłaszcza wysokowydajne krowy mleczne. Takie komponenty, jak kiszonka z kukurydzy lub ziarna mają zbyt niską zawartość aminokwasów siarkowych, dlatego nie powinny dominować w ich diecie.
Składniki mineralne i witaminy
Zbalansowana suplementacja mineralno-witaminowa jest związana ze zmniejszeniem częstości występowania kulawizn u krów mlecznych. W profilaktyce problemów z racicami szczególnie ważna jest obecność w diecie wapnia, fosforu, cynku, miedzi, manganu, selenu, jodu – a także molibdenu i chromu. Minerały te pełnią istotną rolę w zapewnianiu wytrzymałości struktur racic, ponieważ biorą udział w syntezie keratyny, głównego składnika rogu. Poprawiają również układ odpornościowy krów, zapobiegając stanom zapalnym w obrębie racic.
Znaczącą rolę w prawidłowym wzroście i jakości rogu racicowego odgrywają witaminy A, D, E oraz biotyna (witamina B7, nazywana też witaminą H). Witamina A bierze udział w powstawaniu komórek tworzących warstwę rogową racicy, a witamina D reguluje metabolizm wapnia i wpływa na proces keratynizacji. Witamina E ma znaczenie w utrzymywaniu integralności warstwy rogowej racicy. Witamina A, E – oraz C – dodatkowo wspierają racice przez ochronę kwasów tłuszczowych ważnych podczas tworzenia się rogu. Biotyna bierze udział w procesie keratynizacji i wzmacnia struktury racic.
Przechowywanie i jakość paszy również mają znaczenie
Szczególnie szkodliwe – dla ogólnego zdrowia bydła, w tym kondycję racic – jest skarmianie paszami o wątpliwej jakości. Spleśniała pasza właściwie gwarantuje rozwój stanu zapalnego racic – róg nabiera wtedy żółtawej lub czerwonawej barwy, co spowodowane jest krwiakiami w obrębie struktur racicy. Jeśli zignoruje się te objawy, mogą rozwinąć się we wrzody podeszwy.
Niewłaściwie przechowywana pasza może zawierać również mykotoksyny, które mają bardzo negatywny wpływ na zdrowie zwierząt – powodują u nich m.in. mniejsze przyrosty masy ciała, problemy z płodnością, mniejsze spożycie paszy, zaburzenia odporności oraz subkliniczny ochwat. Zwiększają również podatność zwierząt na kontuzje racic. Spośród mykotoksyn szczególnie szkodliwe są aflatoksyny.
Szczególnie przypadku wypasanych zwierząt warto zwrócić uwagę, czy w ich diecie nie znajduje się zbyt wiele roślin zawierających związki azotowe (należą do nich np. owies, życica oraz kukurydza). Duże ilości azotanów mogą spowodować zatrucia u bydła, prowadzące do zaburzeń krążenia krwi – zastoju w obrębie racic, przyczyniającego się do ochwatu. Azotany zmniejszają ponadto smakowitość paszy, przez co obniżają jej spożycie.
Drożdże – przydatny suplement
Kultury drożdży z gatunku Saccharomyces cerevisiae często dodaje się do paszy dla krów mlecznych w celu poprawy fermentacji żwacza i procesów trawiennych. Drożdże stabilizują pH żwacza, co zmniejsza ryzyko rozwoju kwasicy, a tym samym ochwatu. Stwierdzono, że krowy otrzymujące suplementy z drożdży miały lepszą kondycję racic, od tych nie otrzymujących tego dodatku w paszy.
Na podstawie:
Langova, L., Novotna, I., Nemcova, P., Machacek, M., Havlicek, Z., Zemanova, M., & Chrast, V. (2020). Impact of nutrients on the hoof health in cattle. Animals, 10(10), 1824.