USD -
4.0276
EUR -
4.3198
GBP -
5.0427
DKK -
0.5792
Niebezpieczne sytuacje podczas pracy z bydłem nie są rzadkością. Niestety często kończą się poważnymi obrażeniami, w niektórych przypadkach śmiertelnymi. Przegląd dostępnych na ten temat danych i raportów pokazał, jakie są najczęstsze przyczyny wypadków podczas pracy z bydłem – oraz jak można im zapobiec.
Praca z bydłem: niebezpieczna, a nawet... śmiertelna
Niebezpieczne wypadki podczas pracy z bydłem zdarzają się powszechnie w gospodarstwach na całym świecie. Większość wypadków, zwłaszcza jeśli nie skończyły się poważnymi urazami, nie jest oficjalnie zgłaszana i notowana. Z tego powodu skalę zjawiska obrazują tylko fragmentaryczne dane. Przykładowo w ciągu ostatnich 7 lat w Stanach Zjednoczonych odnotowano 221 przypadków poważnych wypadków z udziałem bydła, w jednym z regionów Nowej Zelandii – w ciągu ostatnich 5 lat - 127 przypadków hospitalizacji z tego powodu.
Jeden szpital w Wielkiej Brytanii przyjął w podobnym okresie 67 pacjentów, którzy doznali urazów podczas pracy z bydłem. Urazy spowodowane przez bydło mogą być bardzo poważne – w latach 2015-2022 w Wielkiej Brytanii zmarły z tego powodu 24 osoby. W Irlandii praca z bydłem znalazła się w pierwszej piątce czynników powodujących śmiertelne wypadki w pracy rolnika.
Liczby dotyczące obrażeń spowodowanych przez bydło wymagających interwencji medycznej są mocno zaniżone, również przez fakt, że mniej poważne urazy są często leczone przez lekarzy pierwszego kontaktu i nie trafiają do krajowych rejestrów. Brak dokładnych danych dotyczących tego zagrożenia sprawia, że trudno jest określić najczęstsze sytuacje podczas pracy z bydłem prowadzące do wypadków, co jest kluczowe do zapobiegania kolejnym.
Zespół badaczy z Wielkiej Brytanii w swojej ostatniej pracy postanowił mimo wszystko przeszukać wszystkie dostępne na ten temat naukowe źródła, statystyki i raporty opublikowane po roku 2000 – i przedstawił najważniejsze przyczyny wypadków, czynniki ryzyka i sposoby zapobiegania niebezpiecznym sytuacjom podczas pracy z bydłem.
Ważne podejście człowieka i temperament zwierzęcia
Wypadki podczas pracy z bydłem są często wynikiem agresywnego, skierowanego wobec człowieka zachowania. Ważne aby pamiętać, że nie zawsze jest to wynik temperamentu zwierzęcia. Chociaż, jak w każdym gatunku, również i tutaj zdażają się skrajne osobowości, generalnie można uznać że zwierzę nie jest „złe” ani „złośliwe”. Jego reakcja wynika ze strachu, nieufności lub napędzana jest przez szalejące hormony (jak w przypadku niekastrowanych byków).
Reakcje te mogą być wywoływane i wzmacniane przez nieodpowiednie podejście i zachowanie pracujących ze zwierzętami ludźmi. Złe obchodzenie się z bydłem wzmacnia u niego strach przed człowiekiem i niejako zmusza do reakcji obronnych. To z kolei może przyczyniać się do większej niechęci pracujących z bydłem ludzi. Błędne koło, które może doprowadzić do bardzo niebezpiecznych sytuacji.
Czasami nawet mimo dobrych chęci i podejścia ludzi, niewiedza dotycząca zachowania zwierząt i tego, co jest przez nie postrzegane negatywnie również przyczynia się do wypadków. Mały poradnik dotyczący behawioru bydła i rodzaju zachowań wzbudzających u niego strach i agresję można znaleźć tutaj: Jak zmniejszyć liczbę wypadków na fermach?
Ważnym elementem niwelującym wzajemne niezrozumienie i niechciane „konflikty” pomiędzy ludźmi, a zwierzętami jest odpowiedni projekt i budowa budynków inwentarskich. Powinno się w nich wyeliminować bodźce denerwujące zwierzęta, zapewnić im swobodny ruch, ale także umożliwić bezpieczną przy nich pracę i wszelkiego rodzaju interwencje wymagające bliskiego kontaktu.
Hodowcy, którzy wiedzą jak uspokoić zwierzęta
Przeprowadzone w tym temacie badania pokazują, że doświadczeni pracownicy gospodarstw doskonale wiedzą jak swoją postawą wpływać na zachowanie zwierząt. Uważają, że pracę z bydłem ułatwia przede wszystkim zachowywanie spokoju, korzystanie z właśnego doświadczenia i wiedzy – np. na temat osobowości konkretnego zwierzęcia – oraz mówienie do zwierząt. Eksperymenty nad zachowaniem bydła faktycznie pokazują, że bardzo kojące dla bydła jest ciche, spokojne mówienie.
Do niebezpiecznych sytuacji podczas pracy z bydłem często prowadzi nadmierny pośpiech i brak uwagi – dlatego zapewnianie odpowiedniej ilości czasu na daną czynność przy zwierzętach również jest niezwykle istotne. Jeśli są na to chwila czasu i możliwości, warto również celowo budować pozytywne relacje ze zwierzętami – np. przez podanie im czasami paszy prosto z ręki.
Wiedza dotycząca tego, które procedury są najbardziej nieprzyjemne i stresujące dla bydła ogółem – i konkretnych zwierząt w stadzie – także uchroni przed wieloma niebezpiecznymi sytuacjami. Do wykonywania tych czynności warto wybierać osoby doświadczone i opanowane.
Za jedną z najbardziej ryzykownych czynności uważa się kastrowanie byczków – istnieje duże ryzyko zranienia osoby wykonującej zabieg i osób przy nim asystujących. Przeprowadzanie korekcji racic w stadach krów również wiąże się z dużym ryzykiem wypadków. Odsetek poślizgnięć, upadków i agresywnych zachowań krów podczas tej procedury jest bardzo wysoki.
Raporty z wypadków z udziałem bydła pokazują, że strach u zwierząt w szczególności wzbuda agresywny dotyk i używanie przedmiotów do fizycznego poganiania lub „karania” zwierząt. Korzystanie z takich środków może przynosić efekt przeciwny do zamierzonego, wydłużając czas pracy ze zwierzęciem, i narażając pracowników na niebezpieczne sytuacje.
Wypadki, które doprowadziły do poważnych obrażeń u ludzi powodowane były np. przez silne ciągnięcie kantara, krzyczenie, uderzanie zwierząt i skręcanie ogona przez dłuższy czas. Wiele raportów z obrażeń spowodowanych przez bydło nie podawało dokładnej historii wypadku – co mogło wynikać z chęci ukrycia przed osobę poszkodowaną złego potraktowania zwierzęcia.
Poszanowanie „przestrzeni osobistej”
Dobra relacja ze zwierzętami zmniejsza ich tzw. dystans ucieczki, a więc dystans, w obrębie którego są w stanie spokojnie tolerować człowieka. Jego przekroczenie powoduje u nich strach i agresywne reakcje. Znajomość zasięgu dystansu ucieczki dla zwierząt w danym stadzie jest ważna dla zapobiegania wypadkom – czasami dana procedura wymaga wkroczenia w „przestrzeń osobistą” zwierzęcia, długie w niej przebywanie może zakończyć się jednak niebezpieczną sytuacją. Warto być tego świadomym.
Minimalizacja bezpośredniego kontaktu jest kluczowa zwłaszcza podczas pracy z bykami. Większość wypadków z udziałem byków miała miejsce w sytuacji, gdy dana osoba weszła na „terytorium” byka. Pomocne w unikaniu bliskiego kontaktu mogą być urządzenia do chociaż częściowo zdalnej obsługi oraz do solidnego unieruchomienia zwierzęcia w celu wykonania różnych procedur.
W przypadku krów mlecznych jest nieco inaczej – dla uniknięcia agresywnych reakcji z ich strony zaleca się unikać krępowania zwierząt. Co ciekawe, stwierdzono, że wypasane krowy mleczne są znacznie mniej zestresowane i mniej negatywnie reagują podczas wykonywania przy nich czynności od krów utrzymywanych w mniejszej swobodzie. Nie można tego jednak powiedzieć w przypadku bydła mięsnego wypasanego w chowie ekstensywnym – jest ono znacznie bardziej agresywne i mniej tolerancyjne dla człowieka od bydła utrzymywanego w systemach intensywnych.
Losowe przyczyny wypadków
Poza wymienionymi czynnikami ryzyka wypadków podczas pracy z bydłem jest również wiele innych - losowych i trudnych do przewidzenia. Przykładowo do niebezpiecznej sytuacji może doprowadzić obecność psa w pobliżu zwierząt. Bydło postrzega psy jako potencjalne niebezpieczeństwo.
Odnotowano pewną liczbę ataków pasącego się bydła na przemierzających pola spacerowiczów z psami. Agresywne reakcje ze strony bydła obserwowane były zarówno w przypadku, gdy pies spuszczony był ze smyczy, jak i w sytuacji, gdy właściciel podniósł psa na ręce, aby uniknąć niepokojenia zwierząt.
Nietypowe wypadki się zdarzają, jednak solidna wiedza na temat behawioru bydła, poszanowanie jego potrzeb i postrzegania rzeczywistości oraz dobre przeszkolenie pracowników pod kątem przestrzegania zasad BHP w gospodarstwach - w większości przypadków uchroni nas przed niebezpiecznymi sytuacjami.
Na podstawie:
Titterington FM, Knox R, Buijs S, Lowe DE, Morrison SJ, Lively FO, Shirali M. Human–Animal Interactions with Bos taurus Cattle and Their Impacts on On-Farm Safety: A Systematic Review. Animals. 2022; 12(6):776.
