Zioła - alternatywa dla antybiotyków w żywieniu zwierząt

Rolnictwo ekologiczne charakteryzuje się tym, że łączy produkcję żywności z najbardziej korzystnymi dla środowiska praktykami. Stanowi alternatywę dla rolnictwa konwencjonalnego. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania naturalnymi dodatkami paszowymi w żywieniu zwierząt. Najprawdopodobniej trend ten spowodowany jest ograniczeniem możliwości stosowania antybiotyków, a także jest to „ukłon” w stronę konsumentów, którzy coraz częściej wyrażają chęci w spożywaniu produktów pochodzących od zwierząt, których dieta bogata jest w naturalne komponenty paszowe.

Wyżej wspomniany zakaz stosowania antybiotyków wymusił na producentach i hodowcach znalezienia bardziej naturalnego zamiennika, a tak szerokie spektrum działania posiadają fitobiotyki. Są to substancje biologicznie czynne i zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego (nr 1831/2003) klasyfikowane są jako dodatki sensoryczne, które wpływają także na polepszenie aromatu lub smakowitości paszy. Dodatkową zaletą ziół jest ich cena, są to rośliny pozyskiwane z upraw polowych lub są to rośliny dziko żyjące. W Polsce roślin dziko rosnących, które wykazują działania lecznicze jest około 230, z czego 60 gatunków uprawiana jest jako roślina zielarska. Roślinę, którą klasyfikuje się jako leczniczą decyduje zawartość substancji biologicznie czynnych. Ich zawartość zależy od terminu zbioru (optymalnej fazie wegetacji, miejscem i warunkami ich pozyskiwania oraz przechowywaniem).

CHARAKTERYSTYKA ZIÓŁ

Najwięcej substancji czynnych biologicznie jest w kłączach, liściach, kwiatach, owocach, nasionach i korze. W jednym gatunku ziół może wystąpić wiele substancji, które wzmacniają swoje działanie, co może sprzyjać lepszej przyswajalności ich przez zwierzęta. To substancje czynne „decydują” o przeznaczeniu ziół tj. działaniu bakteriostatycznym, rozkurczowym, żółciotwórczym itd. Zioła uznawane są za najstarsze leki świata, jak zostało wspomniane nie dostarczają substancji pokarmowych jednak wpływają na smakowitość i strawność paszy, jednak badania pomagają w stosowaniu ziół w taki sposób, aby było bardziej racjonalne i dostosowane do potrzeb zwierzęcia. W ziołach znajdują się barwniki, alkaloidy, glikozydy, denolokwasy, fitosterole i flawonoidy, które mogą pełnić wiele funkcji. Zioła stanowią naturalne stymulatory wzrostu, pobudzają i wzmacniają odporność, poprawiają jakość produktów pochodzenia zwierzęcego, wpływają na wydzielanie soków trawiennych i pobudzają i regulują trawienie. Jednak od 2006 roku, od wprowadzenia zakazu stosowania antybiotyków i stymulatorów wzrostu w paszach na szczególną uwagę zasługują fitobiotyki. Zioła te działają na poziomie przechowywania gotowej paszy, dzięki potencjałowi antyoksydacyjnemu. Potencjał ten chroni tłuszcze przed utlenianiem. Do tej grupy ziół należą m.in. oregano, szałwia, tymianek, mniszek lekarski, nagietek. Odpowiednie fitobiotyki wpływają na poprawę apetytu, do znanych ziół, które regulują funkcje trawienne należą kminek i tymianek, siemie lniane (które wykazuje działanie osłonowe) - działają one stabilizująco na florę, znajdującą się w kosmkach jelitowych. Olejki pochodzące z anyżu oraz imbir w znacznym stopniu wpływają na przyswajanie substancji pokarmowych i zwiększanie wydzielanie kwasów żółciowych. Doskonałe działanie antybiotyczne wykazuje m.in. czosnek i cebula, która wykazuje silne działanie antybiotyczne, dzięki zawartej w niej allicynie. Podobnie jak olejki eteryczne z oregano i tymianku mają za zadanie ograniczać populacji patogennej mikroflory i ich głównym zadaniem jest zapobieganie występowania biegunek. Kolejną grupą fitobiotyków jest grupa, która działa immunostymulująco. Zioła wykazujące działanie odpornościowe to nagietek, bazylia i jeżówka. Powyższy opis potwierdzają liczne badania wykazujące, że dzięki szerokiej i unikalnej gamie substancji czynnych zioła wykazują specyficzne, swoiste działanie.

ZIOŁA W ŻYWIENIU BYDŁA

Najważniejszym aspektem przy układaniu mieszanek ziołowych jest uwzględnienie preferencji smakowych zwierząt ze względu na zawartość dużej ilości olejków eterycznych, które mogą negatywnie wpłynąć na wyjadanie paszy. Kolejnym aspektem są np. kłująco-parzące włoski pokrzywy, które niestety mogą skutecznie zniechęcić zwierzę do jej pobierania na pastwisku, hodowcy ścinają ją i suszą tak aby była chętniej zjadana nie tylko przez krowy, ale także owce i kozy. Według fachowej literatury pokrzywa pobudza procesy trawienne i wpływa pozytywnie na układ immunologiczny, ponadto uspokaja zwierzęta i podnosi poziom hemoglobiny we krwi. W Polsce przeprowadzono kilka badań z wykorzystaniem ziół w odchowie cieląt. Doświadczenie polegało na zastosowaniu dwóch mieszanek ziołowych (3% dodatek), pierwsza zawierała w składzie tymianek, jeżówkę, oregano i cynamon. Druga mieszanka składała się z tymianku, jeżówki, czosnku, lukrecji i kminku. Wykazano korzystny wpływ ziół na zawartość immunoglobin w siarze i krwi cieląt. W grupie zwierząt ważących od 100 do 650 kg wykazano lepsze wykorzystanie paszy i zwiększenie tempa wzrostu po zastosowaniu drugiej mieszanki ziołowej (zawierającej tymianek, jeżówkę, czosnek, lukrecję i kminek). Co więcej średnie dzienne przyrosty w grupie, która nie otrzymywała ziół były niższe o ponad 200 gram. Według autorów zioła zdecydowanie wpływają na poprawę strawności białka i tłuszczu.

Zioła nie wpływają tylko na poprawę trawienia, świadczy o tym kolejne doświadczenie, w którym naukowcy wykorzystali preparat z czepoty puszystej (Uncaria tomentosa). Wykazano, że dodatek ziół wpłynął na odporność. Roślina ta wpłynęła na złagodzenie zapalenia płuc u cieląt (które zostało doświadczalnie wywołane). Co ważne, zioła można podawać nie tylko jako dodatek pasz stałych, ale także jako dodatek w preparacie mlekozastępczym. Użyteczność takich ziół jak czosnek, anyż, rozmaryn i tymianek dodatkowo wpływa na poprawę przyrostów masy ciała w wyniku żywienia preparatem mlekozastępczym zawierającym te właśnie wyciągi roślinne.

Badania nad zdrowotnością gruczołu mlekowego i odpowiednią ilością komórek somatycznych, są niezwykle istotne w obecnych czasach. Według danych literaturowych mieszanka ziołowa z rumianku pospolitego, krwawnika pospolitego, rzepiku pospolitego, pokrzywy zwyczajnej, babki lancetowatej, dziurawca zwyczajnego i przywrotnika pasterskiego zmniejsza liczbę komórek somatycznych w mleku. Pozytywnym aspektem jest także zmniejszenie liczby bakterii, drożdży i pleśni.

Dotychczas w dużej mierze skupiano się na właściwościach odpornościowych lub polepszających przyrosty masy ciała. Jednak dodatki ziołowe wpływają na zwiększenie wydajności mlecznej, a także polepszenie wartości odżywczej i przydatności technologicznej mleka. Wykazano, że mleko zawierało więcej białka, tłuszczu o lepszym profilu kwasów tłuszczowych i co ważne lepiej nadawało się do produkcji serów. Jednak najważniejszym aspektem jest wydajność, która była wyższa po zastosowaniu preparatów ziołowych nawet o 1,5 kg dziennie.

Dodatek z ziół może wpłynąć na smak i zapach mleka, dlatego warto stosować dodatek wytworzony z kilku różnych ziół. Można oczekiwać w ten sposób lepszych efektów, z działania większej ilości substancji czynnych. Jest to sposób na uzupełnienie diety, dobrej jakości składnikiem. Doskonałym źródłem ziół może być także świeża zielonka, podczas przetwarzania ziół istnieje ryzyko, obniżenia substancji biologicznie czynnych, dlatego jednym z zalet żywienia pastwiskowego jest dostęp zwierząt do świeżych ziół.

ZIOŁA W ŻYWIENIU OWIEC I KÓZ

Antybakteryjne działanie ziół i wyciągów, jest stosunkowo dobrze poznane. Jednym z doświadczeń, którego wyniki stosowane są w leczeniu wymion kóz jest zastosowanie wyciągu z jeżówki pospolitej. Doświadczeniu zostały poddane kozy, w których mleku odnotowano znaczną liczbę komórek somatycznych (powyżej 1600x103/ml). Wyciąg z jeżówki wpłynął na wzrost zawartości laktoferyny, białka o działaniu antybakteryjnym, antywirusowym, immunostymulacyjnym. Dodatkowo, autorzy odnotowali wzrost produkcji mleka o 24% w stosunku do wartości sprzed wprowadzenia wyciągu z ziół.

Stopień homeostazy mikrobiologicznej przewodu pokarmowego jest niezwykle ważny nie tylko do prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego, ale także dla stymulacji układu odpornościowego. Wprowadzenie ziół do diety kóz mlecznych wpłynęły pozytywnie na liczbę bakterii probiotycznych w przewodzie pokarmowym zwierząt. Autorzy nie podali składu ziół, jednak zawierała w składzie aż 9 różnych ziół występujących na pastwiskach.

ZIOŁA W ŻYWIENIU DROBNEGO INWENTARZA

Zioła stanowią istotny dodatek paszowy dla królików, w chowie ekstensywnym zioła stanowią ważny element diety. Istnieje wiele badań potwierdzających istotny wpływ różnych ziół na zdrowotność królików. Oprócz oczywistych walorów prozdrowotnych i korzystnego wpływu na zdrowotność układu pokarmowego, wykazano korzystny wpływ dodatku rutwicy lekarskiej i kopru włoskiego na wielkość miotów oraz poprawę mleczności samic. Rutwica lekarska wpływa na podwyższenie hormonów jajnikowych, oraz zwiększenie liczby miotów. Podstawowymi ziołami wykorzystywanymi w żywieniu królików są: mniszek lekarski, ostrzeń polny, pokrzywa zwyczajna, mlecz zwyczajny, nostrzyk żółty, komonica zwyczajna, perz, krwawnik pospolity, gorczyca polna, szałwia i tymianek. Wciąż poznawane jest działanie ziół na organizm tego zwierzęcia, dlatego specjaliści zalecają podawanie ich w umiarkowanych ilościach tj. nie powinny one stanowić podstawy diety. Jedynie rumianek według fachowej literatury może być podawany w dużych ilościach, bez wpływu na zdrowotność królików. Oczywiście tak jak w przypadku innych grup zwierząt, tak i tu również dodaje się zioła w celu poprawy smakowitości paszy. Ziołami tymi są: majeranek, anyż, kminek, lubczyk, lawenda, pietruszka czy mięta pieprzowa.

Według literatury fachowej fitobitotyki poprawiają produkcyjność zwierząt oraz jakość ich produktów, są bezpieczne i posiadają wielokierunkowe działania. Dzięki działaniu przeciwgrzybicznemu, immunostymulującym i wirusowym, mogą także poprawić smakowitość paszy co zwiększa chęć pobierania go, co wiąże się z poprawą wyników produkcyjnych. Niestety w przypadku drobiu zwłaszcza brojlerów nie można jednoznacznie potwierdzić pozytywnego wpływu ziół, ponieważ wyniki uzyskiwane w tej dziedzinie często są sprzeczne. Jedno z badań wykazało, że mieszanki suszonej melisy lekarskiej, pokrzywy zwyczajnej i szałwii poprawia wskaźnik wykorzystywania paszy u badanych ptaków, natomiast nie wpływa na jakość mięsa, niestety inna grupa naukowców otrzymywała odmienne wyniki. Na takie różnice może mieć wpływ ilość zastosowanych ziół, rodzaj, rasa zwierzęcia, jego wiek, warunki utrzymania. Dlatego tak trudne ustalenie jest pewnych norm, z których hodowcy mogliby skorzystać.

Podsumowując, wyjątkowe właściwości ziół są znane i wykorzystywane od bardzo dawna. Jednak zakaz stosowania antybiotyków i hormonów wzrostu wpłynął zdecydowanie na wzrost zainteresowania nimi przez hodowców i producentów. Zioła są naturalnymi składnikami, a ich dodatek oraz aktywność substancji biologicznie czynnych poprawiają odporność, kondycję zwierząt i chęć wyjadania paszy.