W miarę postępowania globalnego ocieplenia coraz powszechniejszym i dotkliwszym problemem jest stres cieplny zwierząt. Szczególnie wrażliwe na wysokie temperatury są krowy mleczne. Przegrzanie ich organizmów bardzo szybko skutkuje spadkiem odporności, płodności, pobrania paszy, wydajności mlecznej i jakości produkowanego mleka. To kosztowny i trudny do rozwiązania problem. Eksperci od dawna poszukują złotego środka, zarówno w genetyce zwierząt, jak i sposobach ich utrzymywania. Opracowano również liczne strategie żywieniowe, mające obniżyć wrażliwość krów na przegrzanie i jego negatywne skutki. Jakie komponenty i dodatki paszowe mają tutaj największe znaczenie?
49 różnych strategii
Najbardziej polecaną strategią ochrony krów przed stresem cieplnym pozostaje zastosowanie systemów chłodzących (ochrona przed bezpośrednim słońcem, zapewnienie cienia, wentylacja, wietrzenie czy spryskiwanie wodą) w połączeniu z odpowiednio dobraną paszą. W najnowszej publikacji naukowcy z Chin porównali ze sobą aż 49 różnych strategii żywieniowych, mających za zadanie zmniejszanie negatywnych skutków stresu cieplnego u krów mlecznych. Przedstawiamy ich najważniejsze wnioski i przykładowe rozwiązania.
Obniżone pobranie paszy – jak temu zaradzić?
W zbyt wysokich temperaturach zwierzęta pobierają znacznie mniej paszy, co skutkuje niedoborem energii i w efekcie spadkiem ilości produkowanego mleka. Stres cieplny powoduje jednocześnie, że zapotrzebowanie energetycznie zwierząt do utrzymania podstawowych funkcji życiowych i laktacji rośnie. Krowy mleczne potrzebują więc znacznie większej ilości pobieranej energii, ale paradoksalnie przyjmują jej mniej niż w normalnych warunkach. Tradycyjnie stosowanym rozwiązaniem żywieniowym tego problemu jest suplementacja dodatkowej ilości tłuszczu do paszy, który zwiększa ilość pobieranej energii i równocześnie zmniejsza ilość produkowanego w organizmie ciepła (przemiany tłuszczu generują niewielkie ilości ciepła). Przykładowo w paszy krów rasy holszyńskiej w trakcie upalnych dni stosowano dodatek 3% tłuszczy niechronionych (ulegających fermentacji w żwaczu). W efekcie zmniejszył się ich deficyt energetyczny a wydajność mleczna wzrosła z 28,5 do 30,4 kg mleka/dzień. Zauważono jednak, że obniżyła się zawartość tłuszczu w mleku. Prawdopodobnie był to wynik zakłócenia fermentacji żwaczowej przez tłuszcze niechronione. Z tego powodu lepszym rozwiązaniem może być dodatek tłuszczy chronionych (które nie rozkładają się w żwaczu), w postaci nasyconych kwasów tłuszczowych, uwodornionego tłuszczu rybnego, soli wapniowych kwasów tłuszczowych, czy nasion oleistych.
Rozwiązaniem problemu deficytu energetycznego jest również dodatek odpowiedniego włókna roślinnego. Komponent objętościowy z TMR dobrze jest zastąpić włóknem łatwiej i szybciej przyswajalnym, takim jak NDF (włókno detergentowo neutralne). Wysokiej jakości włókno w paszy dodatkowo zwiększa jej strawność i smakowitość, przyczyniając się do wzrostu jej poboru.
Dodatki mikrobiologiczne
Suplementacja paszy preparatami lub żywymi szczepami drożdży zwiększa pobranie paszy i efektywność jej wykorzystania. Drożdże wychwytują tlen w żwaczu, poprawiając przebieg fermentacji (która jest procesem beztlenowym) i trawienia w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Wszystko to przekłada się na wzrost wydajności mlecznej. Dodatkowo niektóre szczepy drożdży wytwarzają związki chemiczne bezpośrednio stymulujące laktację. W jednym z eksperymentów krowom rasy holsztyńskiej przebywających w warunkach stresu cieplnego zadawno do paszy dodatek 30 g/zwierzę preparatu z drożdżami Saccharomyces cerevisiae. W efekcie wydajność mleczna krów poprawiła się z 43,2 na 43,3 kg/dzień, a w mleku wzrosła zawartość białka i laktozy. W innym badaniu dodatek drożdży w ilości 120g/dzień i 240g/dzień w paszy dla krów holsztyńskich w warunkach stresu cieplnego spowodował spadek ich temperatury wewnętrznej.
W badaniach, w których stosowano dodatki żywych szczepów drożdży również zaobserwowano zmniejszanie negatywnych skutków stresu cieplnego. Ciekawym suplementem otrzymywanym z drożdży jest zymosan, polisacharyd chroniący zwierzęta przed spadkiem odporności w warunkach wysokich temperatur. Poza drożdżami przydatnymi preparatami mikrobiologicznymi są dodatki żywych kultur bakterii Lactobacillus acidophilus i Propionibacterium freudenreichii, które zwiększają wydajność mleczną i zawartość białka w mleku u krów mlecznych w upalne dni.
Dodatki mineralne i witaminy
Sole mineralne biorą udział w przebiegu wszystkich procesów fizjologicznych w organizmie zwierzęcia. W warunkach zbyt wysokich temperatur następują bardzo duże utraty wody, a wraz z jej ubytkiem znikają jony wielu ważnych składników mineralnych. Dlatego istotnym elementem ochrony krów mlecznych przed skutkami stresu cieplnego jest utrzymywanie w ich ciałach równowagi mineralnej poprzez dodanie do paszy odpowiednich składników. W badaniach wykazano, że wzrost pobierania paszy i wydajności mlecznej w warunkach wysokich temperatur zapewniał dodatek chelatowanych preparatów chromu (Cr). Pomocny w ochronie organizmu przed upałem był również selen (Se), który stymulował metabolizm, poprawiał odporność zwierząt i jakość produkowanego mleka. W krwi zwierząt poddanych silnemu stresowi cieplnemu obserwuje się silny spadek zawartości selenu, dlatego jego suplementacja jest konieczna. Innym kluczowym dla radzenia sobie z wysokimi temperaturami pierwiastkiem jest cynk (ZN), który stymuluje powstawanie białek chroniących gruczoł mlekowy krów przed niekorzystnym działaniem ciepła.
Aby kompensować zaburzenia elektrolitowe wynikające z pocenia się i nadmiernej utraty wody z jonami polecane jest stosowanie dodatku buforu z jonami sodu (Na+) i potasu (K+). To ważne również z powodu spadku pobrania paszy w trakcie upalnych dni. Zbyt mało jedzące krowy nie są w stanie przyjąć odpowiedniej ilości minerałów. Do witamin pomagających w ochronie organizmu przed wysokimi temperaturami należą witaminy A (retinol), B3 (niacyna) i C.
Ekstrakty roślinne i medycyna naturalna dla krów
W ostatnich latach coraz większą uwagę poświęca się dodatkom paszowym opartym na naturalnych ekstraktach roślinnych. Niektóre z nich mogą potencjalnie zmniejszać negatywne skutki wysokich temperatur u krów mlecznych. Do ciekawszych roślin należą tutaj korzeń przewiercienia chińskiego Radix bupleuri, znany w medycynie ludowej ze względu na swoje przeciwgorączkowe właściwości. Dodatek jego ekstraktu do paszy krów rasy holsztyńskiej (już w niewielkiej ilości 0,25g/kg paszy) w istotny sposób zmniejszał tempo oddychania i temperaturę wewnętrzną zwierząt poddanych stresowi cieplnemu. Poprawiało się u nich również pobieranie paszy, wydajność mleczna i zawartość w mleku tłuszczu oraz białka. Bardzo dobre wyniki obserwowano również u krów, którym dodano do paszy 0,25% preparatu z brązowych alg Ascophyllum nodosum. Zwierzęta miały niższą temperaturę wewnętrzną ciała i temperaturę powierzchni skóry. Wiele innych roślin badanych jest pod kątem możliwości zastosowania ich w dodatkach paszowych. Można znaleźć liczne preparaty wykorzystuje ich potencjał – od mieszanki sfermentowanych 17 gatunków chińskich ziół po produkty oparte na ekstraktach z cytrusów.
Najlepsze strategie
Podsumowując, najbardziej kosztownym skutkiem wysokich temperatur i stresu cieplnego krów mlecznych jest zmniejszona wydajność mleczna. Na szczęście ten rodzaj stresu można niwelować stosując wiele strategii żywieniowych. Spośród 49 porównanych sposobów autorzy cytowanej pracy wybrali kilka najbardziej skutecznych. Należą do nich:
- dodatek 3% tłuszczu niechronionego
- dodatek 1,5% nasyconych kwasów tłuszczowych
- dodatek 200g/zwierzę/dzień uwodornionego tłuszczu rybnego
- zamiana 16,5% kiszonki kukurydzianej na łuski sojowe
- dodatek 28,9% włókna NDF przez dodatek np. manioku
- zastosowanie 12% rozdrobnionej pulpy buraczanej zamiast kiszonki kukurydzianej
- dodatek 27% kruszonej kukurydzy do TMR
- dodatek 4 g/dzień chelatowanych drożdży
- dodatek 10 g/dzień żywych szczepów drożdży
- dodatek 1 g/kg zymosanu
- dodatek preparatu chromu w ilości 6 mg/zwierzę/dzień
Na podstawie:
Min, L., Li, D., Tong, X., Nan, X., Ding, D., Xu, B., & Wang, G. (2019). Nutritional strategies for alleviating the detrimental effects of heat stress in dairy cows: a review. International Journal of Biometeorology, 1-20.
