NIK przeprowadziła kontrolę funkcjonowania wszystkich spółek hodowli roślin o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej.
- Polska zajmuje ostatnie miejsce w Unii Europejskiej pod względem udziału kwalifikowanego materiału siewnego w zasiewach zbóż. W latach 2014-2016 udział ten wyniósł niecałe 16 proc. Spółki hodowli roślin o szczególnym znaczeniu dla gospodarki narodowej realizowały zadania na rzecz hodowli nowych odmian roślin uprawnych, jednak były to działania nieskuteczne. Efekty działalności hodowlanej spółek uległy pogorszeniu - poinformował NIK we wtorkowym komunikacie.
Kontrola NIK wykazała, że udział kwalifikowanego materiału siewnego w zasiewach w Polsce był bardzo niski i nie zapewniał wymaganego przez prawidłową agrotechnikę odnowienia tego materiału. W roku 2015 udział w zasiewach materiału siewnego zbóż wyniósł w Polsce 17%, przy średniej UE na poziomie 50%. Natomiast w Danii, Holandii, Szwecji i Włoszech aż 75%.
Dla ziemniaków poziom zużycia kwalifikowanego materiału był jescze niższy i wyniósł w 2015 roku średnio 7,2%. Tak niewielka ilość w obrocie nie pozwoliła na wymaganą przez agrotechnikę wymianę nasion na siew w celu zachowania jej odpowiednich cech biologicznych.
Postęp biologiczny jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących wzrost efektywności ekonomicznej w rolnictwie. Natomiast najtańszymi i proekologicznym środkiem produkcji roślinnej jest stosowanie kwalifikowanego materiału siewnego.
- Państwowa hodowla roślin w Polsce prowadzona jest obecnie w ośmiu spółkach hodowli roślin, w których prawa z udziałów aktualnie wykonuje Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, a do sierpnia 2017 r. wykonywała Agencja Nieruchomości Rolnych, oraz trzech spółkach hodowli roślin rolniczych należących do Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - Państwowego Instytutu Badawczego w Radzikowie. Ze względu na bezpieczeństwo żywnościowe kraju i stabilizację cen materiału nasiennego na rynku krajowym powinny istnieć podmioty prowadzące własne programy hodowlane, skutecznie konkurujące na rynku z zagranicznymi koncernami hodowlano-nasiennymi - czytamy w komunikacie NIK.
Według NIK, w latach 2008-2016 uległa zmniejszeniu liczba nowych odmian roślin rejestrowanych w Krajowym Rejestrze odmian prowadzonym przez COBORU. Spółki hodowli roślin wprowadzały do Krajowego Rejestru w latach 2011-2016 corocznie średnio 22 odmiany, co stanowiło zmniejszenie o 39 proc. w porównaniu do lat 2008-2010, kiedy to corocznie wprowadzano do Krajowego Rejestru średnio 36 nowych odmian.
Gorsze wyniki działalności hodowlanej spółek wynikały, według NIK, przede wszystkim z systematycznego ograniczania dofinansowania hodowli roślin ze środków publicznych oraz ekspansji na polski rynek globalnych koncernów chemiczno-nasiennych, przy niedostatecznej promocji i upowszechnieniu potencjału hodowlanego spółek oraz kwalifikowanego materiału siewnego w praktyce rolniczej.
NIK zaznacza, że spółki hodowli roślin na ogół prawidłowo realizowały zadania dotyczące postępu biologicznego w produkcji roślinnej w celu rejestracji nowych odmian roślin uprawnych. Prowadziły hodowlę twórczą i zachowawczą roślin rolniczych i ogrodniczych, a także zajmowały się produkcją i sprzedażą materiału siewnego.
Kontrola nie wykazała także nieprawidłowości w gospodarowaniu finansami oraz spółki prawidłowo utrzymywały i gospodarowały większością nieruchomości wchodzących w skład zasobu spółek.
W ocenie NIK brakuje kompleksowych analiz dotyczących sprzedaży kwalifikowanego materiału siewnego krajowych spółek hodowli roślin. Zaś działania ministra rolnictwa i rozwoju wsi w tej kwestii uważa za niewystarczające.
NIK podkreśla, że Agencja Nieruchomości Rolnych, wykonując prawa z udziałów, nie określała mierzalnych efektów, jakie spółki powinny osiągnąć w zakresie postępu biologicznego w hodowli roślin.
NIK zaleciła ministrowi rolnictwa uwzględnienie w „Programie wsparcia hodowli roślin w Polsce” działań mających na celu poprawę skuteczności realizacji przez strategiczne spółki hodowli roślin zadań postępu biologicznego w produkcji roślinnej, a także zintensyfikowanie działań na rzecz promocji i upowszechnienia stosowania kwalifikowanego materiału siewnego w rolnictwie.
Dyrektorowi generalnemu Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa zaś wyznaczenie spółkom hodowli roślin zadań wraz z efektami do osiągnięcia adekwatnych do ich strategicznego znaczenia w kreowaniu postępu biologicznego w rolnictwie w zakresie hodowli roślin uprawnych oraz wzmocnienie nadzoru nad spółkami hodowli roślin w zakresie realizacji obowiązków wynikających z prawa budowlanego.
Pełna treść raportu NIK znajduje się na stronie internetowej Najwyższej Izby Kontroli.
