USD -
4.0559
EUR -
4.3309
GBP -
5.0589
DKK -
0.5805
Polska przez dziesiątki lat była „zagłębiem ziemniaczanym”, Wielkopolskę nazywano „Królestwem podziemnych pomarańczy”, jednak po latach koniunktury ziemniaczanej nastąpił przełom i spadek areału upraw tej rośliny. Preferencje żywieniowe oraz zmiana sposobu żywienia trzody chlewnej, a także inne ważne czynniki kształtują areał upraw ziemniaka. Co spowodowało tak znaczące zmiany w krajowym rolnictwie? Czy tendencje redukcji powierzchni ziemniaka będą się nadal utrzymywały, jakie czynniki hamują możliwość uprawy większych areałów ziemniaka i co należałoby zrobić żeby „Polska nadal ziemniakiem stała”?
Na temat stanu i perspektyw uprawy ziemniaka w Polsce rozmawiam z Panem Profesorem Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu dr hab. Stanisławem Grzesiem z Katedry Agronomii.
Z rozmowy dowiaduję się, że już przed II wojną światową, w 1938 r., powierzchnia uprawy ziemniaka w granicach II Rzeczypospolitej przekroczyła nieznacznie 3 mln ha, a po wojnie, w 1946, w obecnych granicach państwa wynosiła ok. 1,7 mln ha. Do połowy lat 60. XX wieku skala produkcji ziemniaków cały czas wzrastała do blisko 3 mln ha, a zbiory zbliżały się do 50 mln ton rocznie. Ich udział w strukturze zasiewów sięgał 20%.
Obecnie obszar ten wynosi zaledwie ok. 300 tyś. - Powierzchnia uprawy ziemniaka ciągle znacząco się kurczy - mówi dla Cen Rolniczych prof. dr. hab. Stanisław Grześ. Różne źródła podają rozbieżne dane na temat obszaru uprawy ziemniaka w Polsce. Poniższa tabela przedstawia powierzchnie uprawy cytowane za Głównym Inspektoratem Ochrony Roślin i Nasiennictwa oraz Głównym Urzędem Statystycznym. Spadek obszaru powierzchni uprawy ziemniaka w ostatnich latach widoczny jest bez dodatkowych obliczeń.
|
Rok |
Powierzchnia uprawy ziemniaków w Polsce (dane szacunkowe PIORiN) |
Powierzchnia uprawy ziemniaków w Polsce (dane GUS) |
|
2017 |
- |
321 000 ha |
|
2018 |
289 524 ha |
291 000 ha |
|
2019 |
284 123 ha |
303 000 ha |
|
2020 |
275 451 ha |
226 000 ha |
Uprawa ziemniaków na terenie Unii Europejskiej
Obszar uprawny ziemniaków w UE również od dawna maleje, a produkcja jest skoncentrowana w siedmiu państwach członkowskich: Belgi, Niemczech, Francji, Holandii, Polsce i Rumuni, które miały 76,9-proc. udział w całkowitej powierzchni uprawy w UE w 2018 r. Według danych Eurostat w 2018 r. ziemniaki uprawiano w UE na 1,7 mln ha, co odpowiada 1,6% wszystkich gruntów ornych UE. Udział ten był znacznie wyższy w Holandii (15,8%), Belgii (11,1%) i na Malcie (7,1%). W latach 2000-2018 powierzchnia uprawy zmniejszyła się o prawie połowę, a wśród głównych krajów -producentów, szczególnie duże spadki odnotowano w Polsce (o 76%) i Rumunii (o 37,1%). Jednocześnie wzrost powierzchni uprawy ziemniaków odnotowano we Francji i w Belgii.
Spadek produkcji ziemniaka w UE
W latach 2000-2018 produkcja ziemniaków w UE spadła o 37,3%, przy najsilniejszym spadku w Polsce (-76%). Zbiory ziemniaków w 2018 r. w UE wyniosły 51,9 mln t. Niemcy były największym producentem (8,9 mln t, 17,2% całej produkcji UE), wyprzedzając Francję (7,9 mln t, 15,2%), Polskę (7,4 mln t, 14,3%) i Holandię (6 mln t, 11,6%).
Czy Unia Europejska eksportuje ziemniaki?
UE jest eksporterem netto ziemniaków. W 2018 r. wyeksportowano poza UE 1,1 mln t ziemniaków o wartości 495 mln EUR, głównie sadzeniaki (71,6% wartości eksportu ziemniaków i 54,4% wolumenu) oraz ziemniaki standardowe (27,0% wartości i 44,0% wolumenu). Egipt i Algieria były największymi rynkami eksportowymi UE (odpowiednio 10,2% i 10,0% wolumenu oraz 13,9% i 13,8% wartości), w obu przypadkach eksportowano wyłącznie sadzeniaki.
Unijny import
UE importuje niewielkie ilości ziemniaków z krajów spoza UE. W 2018 r. było to 355,8 tys. ton o wartości 127,9 mln EUR. Nieco ponad trzy czwarte (78,7%) tego importu stanowiły wczesne ziemniaki (280 tys. t o wartości 99,7 mln EUR), głównie z Egiptu (61,3%) i Izraela (37,2%). Dane za Polską Federacją Ziemniaka (kliknij).
Co wpłynęło na radykalne zmniejszenie powierzchni uprawy ziemniaka?
Obszar uprawy polskich ziemniaków radykalnie się zmniejszył i nadal zmniejsza. Warto zastanowić się nad przyczynami skutkami tego procesu. Prof. dr. hab. Stanisław Grześ mówi redakcji o dwóch zasadniczych przyczynach zmniejszenia polskiego areału uprawy ziemniaka:
- Zmiana preferencji żywieniowych Polaków.
- Jemy więcej kasz i makaronów - objaśnia Pan Profesor Grześ.
- Tucz trzody chlewnej oparty na paszach treściwych.
- Opas zwierząt nie jest już oparty na ziemniakach – tłumaczy prof. dr hab. Stanisław Grześ. -W latach przełomu przejęliśmy od zachodnich sąsiadów technologię tuczu trzody chlewnej, w której zrezygnowaliśmy z ziemniaków. Miało to duże odbicie nie tylko w strukturze zasiewów, ale również w obniżonej jakości mięsa i jego gorszym smaku.
Prof. dr hab. Stanisław Grześ zwraca uwagę na niepokojące zjawisko. Mianowicie to, iż wytwarzanie polskich gospodarstw opiera się na produkcji roślinnej, zwłaszcza zbożach. - Oparcie struktury gospodarstwa tylko na uprawie zbóż powoduje szereg negatywnych skutków - mówi prof. Grześ. Od strony agrotechniki nie ma źródła obornika, ogranicza to nawożenie nawozami pochodzenia naturalnego. Stąd ubywa z gleby masy organicznej. Prof. dr hab. Stanisław Grześ mówi redakcji o zmianach w stosunkach wodno-glebowych powodowanych brakiem naturalnego nawożenia. - Pozbyliśmy się ziemniaka z płodozmianu - podsumowuje prof. Grześ.
Wymiana materiału sadzeniakowego
Według informacji COBORU niewielki udział plantacji nasiennych w stosunku do ogólnej powierzchni uprawy, wynoszący około 2%, uniemożliwia pożądaną częstotliwość wymiany materiału sadzeniakowego przynajmniej co 4 lata. Szacuje się, że udział sadzeniaków kwalifikowanych w zużyciu sadzeniaków ogółem nadal nie przekracza 7%. Niewielki poziom produkcji nasiennej nie pozwala na wykorzystanie potencjału plonowania odmian nowych. W efekcie plonowanie ziemniaków w skali kraju wg danych statystycznych jest o około połowę niższe od plonu uzyskiwanego w doświadczeniach COBORU.
Co można zrobić, aby zwiększyć powierzchnię uprawy ziemniaka i jego opłacalności?
Od 2020 r. zaczął obowiązywać opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 2018 r. „Program dla Polskiego Ziemniaka”. Powstał on jako odpowiedź na potrzeby branży producentów, przetwórców i dystrybutorów ziemniaka. Program stanowi kompleksową analizę najistotniejszych problemów dotykających branżę oraz określa działania służące ich rozwiązaniu. W opracowaniu pt. Program dla Polskiego Ziemniaka - cele, założenia, realność wykonania, autorstwa dr Wojciecha Nowackiego - IHAR-PIB Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka, czytamy: "Szansą dla polskich producentów ziemniaków na zwiększenie skali uprawy i opłacalności produkcji jest wzrost popytu na ziemniaki na rynku krajowym i międzynarodowym. Konkurencją rynkową dla ziemniaków produkowanych w Polsce jest importowany corocznie przez kilka miesięcy towar nieprecyzyjnie oznakowany, a pochodzący z innych stref klimatycznych. Obecnie barierą w realizacji eksportu polskich ziemniaków na szerszą skalę jest konieczność prowadzenia wnikliwych kontroli fitosanitarnych, związanych z dość częstym wykrywaniem u nas organizmu kwarantannowego Clavibacter michiganensis spp. sepedonicus (Cms) wywołującego bakteriozę pierścieniową ziemniaka. Wprowadzenie w profesjonalnej produkcji ziemniaków obligatoryjnego obowiązku wysadzania materiału rozmnożeniowego wolnego od bakteriozy powinno uwolnić nasz kraj od tej choroby i dać szansę na potencjalny eksport. Propozycje zawarte w Programie dla Polskiego Ziemniaka mogą pozwolić na uporządkowanie rynku ziemniaka w kraju”.
Obszerny artykuł o bakteriozie pierścieniowej znajdą Państwo tutaj - kliknij.
Główny Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa udostępnił redakcji dane dotyczące liczby miejsc produkcji, w których wykryto bakterię Clavibacter michiganensis spp. sepedonicus (Cms) - sprawcę kwarantannowej bakteriozy pierścieniowej ziemniaka. W tabeli podano ilości z ostatnich lat.
|
Rok |
Liczba miejsc produkcji w których wykryto bakterię Clavibacter michiganensis spp. sepedonicus |
|
2018 |
743 |
|
2019 |
781 |
|
2020 |
739 |
|
Do dnia 15.08.2021 |
292 |
Jeszcze śluzak
Śluzak to kolejna choroba kwarantannowa, z którą muszą zmierzyć się rolnicy uprawiający ziemniaki. Słyszymy o niej od przedstawiciela Polskiej Federacji Ziemniaka. O śluzaku wspomina Michał Kołodziejczak - lider AROunii w rozmowie z redaktorem „Gazety Wyborczej”: - Rolnicy uważają, że są na wojnie handlowej nie tylko ze Wschodem, ale przede wszystkim z Zachodem. Na tej wojnie ponoć Niemcy zafundowali nam śluzaka. Bakteria miała zostać przywieziona w niemieckich sadzeniakach. Do 2014 roku Polska była od tej bakterii wolna. Teraz nie można wysyłać kilku odmian ziemniaka ani do Niemiec, ani dalej na Zachód. Nasz portal opublikował ciekawy artykuł na temat problemów dotyczących produkcji ziemniaka w Polsce - kliknij.
Ceny - ogniwo zapalne
Ogromna różnica pomiędzy ceną skupu ziemniaka, a jego ceną detaliczną wzbudza bunt producentów i zdziwienie konsumentów. Przedstawiciele AGROunii donosili o zatrważającej cennie skupu ziemniaka, która jeszcze przed sezonem wynosiła 20 gr/kg, przy cenie detalicznej ok. 1,00 - 3,00 zł/kg. Prof. dr hab. Stanisław Grześ mówi o newralgicznym styku producent-konsument. Jako drogę wyjścia z ziemniaczanego kryzysu proponuje rolnikom własne kanały dystrybucji. Upowszechnienie sprzedaży bezpośredniej i podobnych form sprzedaży ograniczyłoby prowizje handlowców, które często wynoszą krotność początkowej ceny w łańcuchu handlowym.
Wojna z importem
Polskie markety pełne są warzyw i owoców z zagranicy. Zastanawia i smuci to niektórych kupujących, wywołuje wzburzenie rolników. W jednym z wywiadów z 2019 r. Michał Kołodziejczak opowiada: – Zachodnie markety zaopatrują się w warzywa w swoich krajach. My nie mamy co zrobić z ziemniakami, a przywożą ziemniaki z Niemiec i Francji. Jeśli tam nie ma, to wolą kupić w Izraelu niż od nas. (...) Jeden z marketów kupował ziemniaki przez dwa tygodnie po 1,70 zł we Francji, byleby od nas nie kupować po złotówce. Po dwóch tygodniach kupowali od nas grubo poniżej złotówki, bo nie mieliśmy co zrobić z ziemniakiem. Przyparli nas do ściany. Skorzystali na tym, mimo że wcześniej dopłacali do francuskich (źródło).
Hodowla ziemniaka i nowe odmiany
Polskie ośrodki hodowli ziemniaka pracują nad tworzeniem nowych odmian odpornych na patogeny i czynniki środowiska, a równocześnie spełniających coraz wyższe oczekiwania konsumentów. Powstanie i rejestracja nowej odmiany rośliny uprawnej to długie lata hodowli oraz czas potrzebny na formalności rejestracyjne. Państwową jednostką pełniącą funkcje związane z nasiennictwem oraz prawną ochroną odmian jest Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) z siedzibą w Słupi Wielkiej. Warto wspomnieć, że na tegorocznym posiedzeniu Komisji ds. rejestracji odmian ziemniaka wydano postanowienie o wpisaniu do Krajowego Rejestru 5 nowych odmian ziemniaka: Bielik, Nasturcja, Piwonia i Provita i Fala. Warto wspomnieć, że w Polsce uprawianych jest około 100 odmian ziemniaka.
Ziemniak jest głęboko zakorzeniony w kulturze polskiego stołu. Mimo wielu trudności, z którymi borykają się producenci, powinien przetrwać jako wyjątkowy składnik rodzimych, szczególnie regionalnych potraw. Mam głęboką nadzieję, że przyszłe pokolenia nie będą go znały tylko pod postacią chipsów i frytek. Przede wszystkim polscy rolnicy powinni mieć możliwość sprzedaży swoich plonów w godnych cenach.
Podziękowanie:
Serdecznie dziękuję Panu Profesorowi dr Hab. Stanisławowi Grzesiowi za ogromną pomoc przy pisaniu niniejszego tekstu, szczególnie za podzielenie się wiedzą i doświadczeniem z Czytelnikami Cen Rolniczych i redakcją.
Źródła:
- Rozmowa z p dr hab. Stanisławem Grzesiem
- Historia ziemniaka w Polsce po II Wojnie Światowej - dr inż. Wojciech Nowacki IHAR-PIB, Oddział w Jadwisinie
- https://www.rme.cbr.net.pl/index.php/rolnictwo-w-unii-europejskiej-i-na-swiecie/1299-program-dla-polskiego-ziemniaka
- https://wyborcza.pl/duzyformat/7,127290,24331911,michal-kolodziejczak-nowy-lepper-bylismy-pieknym-swinskim.html
- https://federacjaziemniaka.pl/produkcja-ziemniakow-w-ue/
- https://coboru.gov.pl/PlikiWynikow/19_2021_LZO_13_.pdf
- http://swaid.stat.gov.pl/Ceny_dashboards/Raporty_predefiniowane/RAP_DBD_CEN_8.aspx
- https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rolnictwo-lesnictwo/psr-2020/powszechny-spis-rolny-2020-raport-z-wynikow,4,1.html
- https://coboru.gov.pl/PDO/ListaZalOdm/lzo_ziemniak.pdf
