USD -
4.0688
EUR -
4.3316
GBP -
5.0615
DKK -
0.5805
Ziemniaki w Polsce przechowuje się bardzo długo, a okres ten jest zależny od kierunku ich użytkowania. Dla sadzeniaków może wynosić 6-7 miesięcy, dla odmian konsumpcyjnych nawet 9-10 miesięcy. Podczas tego długiego okresu dochodzi do dużych strat w magazynowanych bulwach, szacuje się je na ok. 11% (wartość stała przez ostatnie 5 lat). Największe straty w przechowywanych ziemniakach odnotowano w województwach: podkarpackim, świętokrzyskim oraz lubelskim - wynoszące ok. 12%. Do magazynowanych w okresie zimy 2018/2019 przeznaczono ponad 3,8 mln t ziemniaków, tj. ok. 51% zbiorów z 2018 r. Porażenie bulw ziemniaka chorobami przechowalniczymi to czynnik powodujący dotkliwy wzrost strat, obniżenie jakości, a także zmniejszenie wartości nasiennej sadzeniaków.
Duża wilgotność względna powietrza, duże stężenie dwutlenku węgla w atmosferze oraz wysoka temperatura to czynniki sprzyjające rozwojowi bakterii i grzybów porażających przechowywane ziemniaki. Najgroźniejsze choroby, które powodują straty w magazynowanych bulwach to: zaraza ziemniaka (Phytophthora infestans), mokra zgnilizna bulw ziemniaka (Erwinia) i sucha zgnilizna bulw ziemniaka (Fusarium) oraz zgnilizny mieszane. Wzrasta znaczenie chorób skórki bulw. Ich rozwój w okresie przechowywania ma wpływ na obniżenie plonu, a szczególnie jego jakości. Do popularnych chorób występujących na skórce bulw ziemniaka należą: parch zwykły (Streptomyces scabies i Streptomyces acidiscabies), parch srebrzysty (Helminthosporium solani) oraz antraknoza ziemniaka (Colletotrichum coccodes).
Choroby porażające przechowywane bulwy ziemniaków to:
ZARAZA ZIEMNIAKA (Phytophthora infestans)
Zaraza ziemniaka jest najgroźniejszą z chorób ziemniaka, występujących zarówno w okresie wegetacji, jak i przechowywania. Wywoływana jest ona przez grzyb Phytophthora infestans, porażający część nadziemną rośliny oraz bulwy. Zainfekowane bulwy mogą gnić na polu, jeśli jednak porażenie nastąpiło w końcowym okresie wegetacji to gnicie może ujawnić się dopiero podczas przechowywania, prowadząc do obniżenia plonu.
Objawem zarazy ziemniaczanej są tworzące się na powierzchni zainfekowanych bulw słabo zarysowane szaro-sine, lekko zapadnięte twarde plamy, które powiększają się w miarę rozwoju choroby.
Fot. 1: Zaraza ziemniaka - objawy na powierzchni bulw.
By Rasbak, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1861276
Natomiast na przekroju widać rdzawe, twarde przebarwienia, wnikające w głąb miąższu. Rdzawo przebarwiony miąższ nie ma ostrej granicy od zdrowej tkanki, a rozchodzi się nieregularnie w głąb.
Fot. 2: Zaraza ziemniaka - objawy widoczne na przekroju bulwy.
By Jerzy Opioła - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=60753944
Wysokość strat plonów ziemniaków porażonych przez Phytophthora infestans zależy w dużej mierze od terminu wystąpienia tej choroby i nasilenia, również od warunków pogodowych w końcowym okresie wegetacji oraz od odporności odmiany ziemniaka. Chore bulwy często podlegają porażeniu wtórnemu przez inne patogeny, takie jak bakterie i grzyby.
W ograniczeniu strat porażonych bulw pomogą: skuteczna ochrona plantacji w czasie wegetacji, przestrzeganie zasad prawidłowego przechowywania, zwłaszcza jak najszybsze osuszenie bulw we wstępnej fazie składowania oraz systematyczne wietrzenie miejsc, w których przechowywane są ziemniaki.
SUCHA ZGNILIZNA BULW ZIEMNIAKA (Fusarium)
Sucha zgnilizna jest jedną z najczęstszych chorób grzybowych ziemniaka. Wywoływana jest przez rodzaj Fusarium. Rozwojowi infekcji przez suchą zgniliznę sprzyjają uszkodzenia skórki bulw, powstające podczas zbioru, transportu i sortowania.
Na powierzchni porażonej bulwy powstają ciemne plamy, następnie skórka marszczy się i tworzą się na niej koncentryczne pierścienie. W miejscach infekcji występują różnego koloru poduszeczki grzybni. Zaatakowany miąższ zmienia barwę od jasnej do czekoladowo-brązowej lub brunatnej. Zbrunatniały miąższ pęka i tworzą się komory, których ściany pokryte są watowatą niebiesko-białą grzybnią. Rozwijający się proces gnilny stopniowo opanowuje całą bulwę, która wysycha, marszczy się, ulega mumifikacji i staje się bardzo lekka. Całkowicie zmumifikowany ziemniak przypomina wysuszoną śliwkę.
Rozwojowi suchej zgnilizny sprzyjają: temperatura przechowywania wynosząca powyżej 3 0C, podwyższona koncentracja CO2 oraz wilgotność powietrza wynosząca 50-70%.
Występowanie suchej zgnilizny ograniczy unikanie uszkodzeń mechanicznych w czasie zbioru, transportu i sortowania. Do uprawy można wprowadzić odmiany odporne na uszkodzenia mechaniczne i porażenie grzybami z rodzaju Fusarium.
MOKRA ZGNILIZNA BULW ZIEMNIAKA (Erwinia)
Mokra zgnilizna bulw ziemniaka to choroba wywoływana przez bakterie, głównie z rodzaju Erwinia. Infekcja tą chorobą przeważnie rozwija się w okresie przechowywania.
Na powierzchni porażonej bulwy pojawiają się małe wodniste, bezzapachowe plamki. Jednak kiedy tkankę zasiedlą wtórnie saprotroficzne bakterie, wydziela się charakterystyczny cuchnący zapach.
Rozwojowi mokrej zgnilizny bulw sprzyja wysoka temperatura i wilgotność w okresie przechowywania, zwiększenie stężenie CO2 w atmosferze - warunki takie często występują w niewietrzonych pryzmach ziemniaczanych, takich jak tradycyjne kopce. Kolejne czynniki sprzyjające intensywnemu rozwojowi tej choroby to zbiór bulw niedojrzałych, duża ilość uszkodzeń mechanicznych, powstałych podczas zbioru, transportu i sortowania, a także niewłaściwe przygotowanie zebranego plonu do długotrwałego przechowywania.
Gnicie bulw rozpoczyna się od przetchlinek, a potem w szybkim tempie cała bulwa staje się miękką i cuchnącą masą.
Zapobieganie tej chorobie polega na: wysadzaniu zdrowych sadzeniaków, selekcji negatywnej roślin i ich bulw porażonych czarną nóżką, unikanie przechowywania uszkodzonych bulw z objawami mokrej zgnilizny, sadzenie odmian o podwyższonej odporności na porażenie bakteriami, a także przestrzeganie zasad prawidłowego przechowywania.
ZGNILIZNY MIESZANE
Gnicie magazynowanych bulw rzadko jest wywoływane przez działanie jednego patogenu, przeważnie jest skutkiem wniknięcia do miąższu bulwy kilku sprawców. Najczęstszymi patogenami, powodującymi infekcje mieszane są bakterie z rodzaju Pseudomonas, grzyby z rodzaju Fusarium oraz Phytophthora infestans - sprawca zarazy ziemniaka.
Choroba rozwija się w okresie przechowywania, kiedy na bulwach zainfekowanych przez jednego ze sprawców, wtórnie dochodzi do infekcji przez inne patogeny. Zgnilizny mieszane rozwijają się o wiele szybciej, niż w przypadku zainfekowania jednym patogenem. Najprawdopodobniej oba patogeny stymulują swój rozwój.
Rozwój zgnilizn mieszanych powodują również warunki przechowywania, czyli podwyższona wilgotność i wzrost stężenia CO2 w atmosferze.
PARCH SREBRZYSTY ZIEMNIAKA (Helminthosporium solani)
Sprawcą parcha srebrzystego jest grzyb Helminthosporium solani, który na powierzchni skórki tworzy nieregularne plamy o barwie beżowej lub jasnobrunatnej. Skórka w obrębie plamy rozwarstwia się, tworząc puste przestrzenie, które po wypełnieniu powietrzem nadają plamom charakterystyczny srebrzysty połysk, który jest wynikiem załamywania się światła w warstwie komórek skórki zniszczonych przez Helminthosporium solani. Plamy nekrotyczne są wyraźnie odgraniczone od zdrowej części, a podczas przechowywania ziemniaków na ich powierzchni widoczny jest czarny nalot zarodników. Silnie zniszczone bulwy są wyraźnie pomarszczone przez odparowanie wody.
Szkodliwość parcha srebrzystego polega na osłabieniu kiełkowania sadzeniaków oraz zahamowaniu wzrostu roślin. Parch obniża również jakość chipsów, co wiąże się z trudnością złuszczania się skórki z bulw silnie porażonych przez ten patogen, a w efekcie ma wpływ na ciemnienie oraz gorzkawy smak.
Rozwojowi parcha srebrzystego w przechowalni sprzyja temperatura powyżej 3-4 0C , wilgotność względna powietrza powyżej 90% oraz stosowanie wentylacji.
PARCH ZWYKŁY ZIEMNIAKA (Streptomyces scabies i Streptomyces acidiscabies)
Parcha zwykłego ziemniaka wywołują bakterie z rodzaju Streptomyces. Do zarażenia dochodzi w okresie wiązania bulw. Na porażonych bulwach tworzą się brunatne, skorkowaciałe spękania.
Rozwojowi sprzyja brak wilgoci, odczyn obojętny lub alkaliczny i uprawa ziemniaków na glebach lekkich. Choroba nie rozwija się w okresie przechowywania, lecz liczne strupy na wierzchu skórki sprzyjają zwiększonemu odparowywaniu wody oraz ułatwiają przedostawanie się innych patogenów do wnętrza bulw, co powoduje infekcje wtórne.
ANTRAKNOZA ZIEMNIAKA (Colletotrichum coccodes)
Antraknoza ziemniaka pojawia się w coraz większym nasileniu, co powodowane jest przez zwiększające się ocieplenie klimatu. Sprawcą antraknozy ziemniaka jest grzyb Colletotrichum coccodes. W wyniku rozwoju infekcji na powierzchni bulwy tworzą się srebrzystej barwy uszkodzenia z charakterystycznymi czarnymi mikrosklerocjami - zarodnikami przetrwalnikowymi grzyba. Niekiedy w części przystolonowej można zaobserwować brązowe uszkodzenia słabo odgraniczone od zdrowej tkanki, w przeciwieństwie do parcha srebrzystego, gdzie nekrozy są wyraźnie odgraniczone.
Aby móc prawidłowo zidentyfikować obie choroby, konieczne jest stwierdzenie charakterystycznych dla antraknozy czarnych mikrosklerocjów lub w przypadku parcha srebrzystego - konidioforów Helminthosporium solani.
Bulwy porażonych roślin tracą turgor, stają się gumowate i pomarszczone, mają dużo nitkowatych kiełków. Innym często występującym objawem, pozwalającym na identyfikację choroby, są odcinki stolonów o długości ok. 45 mm, które nie oddzielają się od bulwy i na których są także widoczne czarne mikrosklerocja.
Czynniki wpływające na ograniczenie strat magazynowanych bulw ziemniaka to:
- - zbiór bulw we właściwym terminie,
- - zbiór należy przeprowadzać podczas suchej pogody,
- - na polu nie powinno pozostawiać się bulw chorych, nie nadających się do użytku. Należy je głęboko zakopać (na 3 sztychy łopaty),
- - sortować można wyłącznie bulwy obsuszone, nie wcześniej niż 2-3 tygodnie po zbiorze,
- - podczas transportu, przeładunku i sortowania należy unikać kaleczenia, uderzeń i odgnieceń bulw,
- - nie wolno przykrywać wykopanych bulw nacią ziemniaczaną, lecz wyłącznie suchą i czystą słomą,-
- - jeżeli ziemniaki przechowuje się w kopcu, należy każdego roku zmieniać jego miejsce,
- - temperatura w piwnicach, przechowalniach i kopcach powinna wynosić 4-5 0C, w żadnym wypadku nie może przekraczać 6 0C,
- - podczas transportu wczesnych, niezupełnie dojrzałych bulw należy zapobiegać ich zaparzeniu lub przegrzaniu,
- - ziemniaki przechowywane w kopcach, piwnicach, przechowalniach należy stale kontrolować, czy nie uległy zbytniemu oziębieniu lub nadmiernemu zagrzaniu,
- - przechowywane ziemniaki winny pochodzić tylko ze zdrowych i sprawdzonych plantacji,
- - wybierając odmiany ziemniaków należy zwrócić uwagę na ich wysoką wartość przechowalniczą,
- - należy zwrócić uwagę nie tylko na temperaturę, ale również na wilgotność powietrza na każdym etapie przechowywania bulw,
- - należy likwidować zawilgocenia ścian i sufitu w przechowalniach, stosując wentylację obiegową,
- - czas wentylacji powinno ograniczyć się do niezbędnego minimum,
- - zaleca się usuwanie pojawiających się ognisk gnilnych w pryzmie.
Literatura:
- https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5509/10/16/1/wiosenna_ocena_stanu_upraw_rolnych_i_ogrodniczych_w_2019_r.pdf
- Ziemniak Polski 2016 nr 1, Przechowalnictwo i przetwórstwo- Choroby przechowalnicze ziemniaka, dr inż. Jerzy Osowski, IHAR-PIB, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka Boninie.
- W. Babilas, F. Kagan, K. Piekarczyk: Poradnik Ochrony Roślin, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 1991.
- https://www.ior.poznan.pl/plik,2812,poradnik-sygnalizatora-ochrony-ziemniaka-pdf.pdf
