Kukurydza - najcenniejsza roślina, która była składana w ofierze bogom

Hanna Krugiełka

Środek lata, wakacje w pełni i lejący się z nieba żar. Całe dnie słońca i upału. Jestem szczęściarą, która może dać się owiewać delikatnemu powiewowi znad polskiego morza i słuchać uspokajającego szumu fal. Miło tak leżeć z twarzą wystawioną do Słońca i przysypiać na plaży oraz zażywać kolejnych kąpieli. Okrzyk: ”Kuukuuurydza gotowana!” wyrwał mnie z błogiej plażowej drzemki. - O! Kukurydza!! - ucieszyłam się i pobiegłam za chłopakiem dźwigającym ogromny pojemnik. Kiedy pierwszy raz ugryzłam mój wakacyjny przysmak, zastanowiłam się nad tym czy coś wiem o pochodzeniu kukurydzy. Stwierdziłam, że wiem niewiele i warto dowiedzieć się więcej, a uzyskane informacje wydały mi się niezmiernie ciekawe.

 

ETYMOLOGIA

Według słownika Kopalińskiego kukurydza jest symbolem majestatu. Przyjęło się wśród polskich językoznawców, iż słowo kukurydza wywodzi się z języka tureckiego (kukuruz), a nazwy innych pospolitych zbóż są pochodzenia prasłowiańskiego. Odmienną etymologię przedstawił Aleksander Brűckner, który uważał, że słowo kukurydza może pochodzić z narzeczy południowosłowiańskich (podobna nazwa występuje w językach: węgierskim, rumuńskim oraz tureckim). Zakłada się, że w języku polskim pierwszy raz określono kukurydzę jako „pszenicę turecką”. Miało to miejsce w wydanym w 1613 r. „Zielniku”, którego autorem był Szymon Syreński.

 

W języku angielskim mówiąc o kukurydzy używa się słów: maize, corn, Indian corn, great corn.

W języku francuskim, kukurydza nazywana jest: mais, blé de Turquie.

W języku niemieckim kukurydza to: Mais, Welschkorn, tűrkischer Weizen.

W tłumaczeniu na język rosyjski kukurydza to: mais, kukuruza.

Język ukraiński określa kukurydzę słowem: kukurydza.

Hiszpański: de maiz.

Włoski: il mais.

W języku czeskim kukurydza to:kukuŕice.

 

Karol Linneusz nadał kukurydzy łacińską nazwę Zea mays. Wywodzi się ona z języka greckiego, w którym słowo zeia oznaczało ziarno lub zboże. Nie chcąc uprzedzać ciekawej historii pojawienia się kukurydzy w Europie, muszę tylko wspomnieć o słowie mahiz, którym nazwali kukurydzę Araukariowie - Indianie zamieszkujący tereny, z których się ona wywodzi. Dlatego twierdzi się, że od tej nazwy - mahiz pochodzi nazwa maize, tak powszechnie stosowana w językach europejskich. W gwarze śląskiej używa się wyrazu maiz, a na Morawach: turkyné.

 

SKĄD I OD KIEDY

Kukurydza to jedna z najstarszych i najliczniej uprawianych roślin na świecie. Jest najważniejszą i najpotrzebniejszą paszą oraz składnikiem pożywienia człowieka. Najciekawszym jest, że dotychczas nie odnaleziono jej dzikiej formy, czy postaci podobnych. Dlatego uważa się, iż roślina ta została wyhodowana przez człowieka na drodze selekcji i krzyżówek. Za jej przodka niektórzy uznają trawę teosinte, należącą do rodzaju Zea. Jest to tylko teoria, ponieważ kukurydza i teosinte nie są do siebie podobne morfologicznie, mają natomiast zbliżony genotyp. Teosinte jest chwastem występującym już w Europie Zachodniej. Dużym problemem jest to, że łatwo krzyżuje się z kukurydzą, zwłaszcza ze zmodyfikowaną genetycznie odmianą MON810.

 

Wracając do samego pochodzenia kukurydzy. Za obszar pochodzenia kukurydzy przyjmuje się teren Ameryki Środkowej i Południowej, dokładnie Meksyk i Peru. Różne źródła podają różne daty. Znalazłam takie mówiące o pierwszych śladach pochodzących sprzed 9 tys. lat, 10 tys., a nawet 55 tys lat. Opierają się one na analizie szczątków archeologicznych w indiańskich grobowcach na terenie Meksyku. W innym miejscu znalazłam notatkę z której wynika, że kukurydza została udomowiona już 6 czy 5 tysięcy lat przed naszą erą. Myślę, iż zgodnie z opracowaniami naukowymi najlepiej przyjąć pochodzenie kukurydzy za nie w pełni wyjaśnioną zagadkę i oprzeć się na ścisłych faktach.

 

Faktem jest przywędrowanie kukurydzy do Europy w końcu 1492 roku, razem z Krzysztofem Kolumbem. Faktem jest odkrycie w Nowym Meksyku resztek drobnych kolb kukurydzy na terenie groty „Nietoperzowej”. Znalezisko pochodzi sprzed 3000-3500 lat p.n.e. Kolejnym faktem jest odkrycie w południowym Peru. Tam, w dolinie Chicana, znaleziono kolby kukurydzy sprzed 2600 lat p.n.e. Były to formy uprawne.

 

OFIARA SKŁADANA BOGOM

Ciekawym jest to, że Majowie wierzyli, iż człowiek został ulepiony z mąki kukurydzianej, a w Raju już nie trzeba będzie się trudzić uprawą kukurydzy. Roślina ta uchodziła za najcenniejszą ofiarę składaną bogom. Ponieważ starożytne ludy Ameryk nie udomawiały zwierząt, ich kultura przejawiała się głębokim związkiem człowieka i roślin, roślinom składano krwawe ofiary, czasem nawet z ludzi. U Majów kukurydza miała rytualne znaczenie. Z krwi własnej i zabitych przeciwników królowie składali ofiarę młodemu bogowi kukurydzy. Były też wierzenia mówiące o powstaniu kukurydzy z głowy Hun-Hanahpu - boga ognia zabitego przez władców podziemia. Przekaz głosi, że głowa tego boga została zakopana w ziemi i zrodziła roślinę o żółtych owocach.

 

Aby stworzyć odpowiednie warunki dla uprawianej kukurydzy Indianie budowali przemyślane, niebywałe konstrukcje. Na przykład w pustynnym kanionie Chaco (wielkości Irlandii) Indianie już na początku naszej ery potrafili wybudować niezwykły system irygacyjny, który przy użyciu kanałów i tam wykorzystywał sezonowe deszcze i powodzie. Innym przykładem skomplikowanych urządzeń nawadniających są te, które powstały w azteckim mieście Tenochtitlán i pozwalały produkować oraz zbierać kukurydzę dla półtora miliona mieszkańców.

 

KUKURYDZA W POLSCE

Pierwsze informacje o uprawie kukurydzy w Polsce sięgają XVIII-go wieku. Na dawnych kresach - zwłaszcza w rejonie południowo-wschodnim - Podolu i Wołyniu, uprawiano ją głównie na ziarno konsumpcyjne. Okres międzywojenny to niewielki obszar uprawy tej rośliny w Polsce, jednak areał uprawy systematycznie wzrastał i w latach trzydziestych XX-go wieku wynosił już 80 tys. ha (obecnie ponad 1,2 mln ha). W latach trzydziestych ubiegłego wieku zapoczątkowano doświadczenia nad wprowadzeniem jej w różnych rejonach Polski. Na naszych terenach sprawdziły się odmiany sprowadzone z USA. Wyhodowano kilka odmian odpowiednich dla krajowych warunków. Były to np. Kalina, Pomorska, Bydgoska Wczesna, Wigor, Złota Górecka i Czerwony Koral. Po II wojnie światowej kukurydza stanowiła margines upraw - jej obszar wynosił kilka tysięcy hektarów. Dopiero na przełomie lat 1950/1960 przystąpiono do szybkiego upowszechniania kukurydzy w Polsce, a wzrost jej znaczenia gospodarczego na początku wynikał z decyzji politycznych. Dlatego rozpowszechnianie uprawy opierało się na odmianach importowanych z ZSRR i Węgier. Odmiany te często były niedostosowane do naszych warunków uprawy i agrotechniki, zbyt późne. Dlatego nie dawały oczekiwanych plonów.

 

Jednak z perspektywy czasu można stwierdzić sukces aklimatyzacji kukurydzy do Polskich warunków klimatyczno-glebowych. Stąd następne kilkadziesiąt lat charakteryzujące się olbrzymim postępem w hodowli kukurydzy i rozrostem areału uprawy. Lata 70-te i 80-te ubiegłego wieku to szybki rozrost produkcji, szczególnie kukurydzy na kiszonkę, a do końca lat 90-tych także na ziarno. Efektem tego jest wzrost procentowego udziału w zasiewach z niecałego 1% przy końcu lat 90-tych do 8% w roku 2016.

 

Od drugiej połowy lat 70-tych można zauważyć dużą konkurencyjność kukurydzy w stosunku do innych roślin zbożowych i paszowych. Wyhodowano wczesne i plenne mieszańce. Umożliwiło to rozszerzanie areału kukurydzy na tereny uważane za nieodpowiednie do jej uprawy. Obecnie pracuje się nad wyhodowaniem nowych odmian, jeszcze bardziej odpornych na czynniki biotyczne i abiotyczne.

 

Patrzę na oddalającego się plażowego sprzedawcę kukurydzy gotowanej i myślę, że żółte ziarna warte były krwawych ofiar.

Hanna Krugiełka
Autor: Hanna Krugiełka
Hanna Krugiełka - absolwentka Akademii Rolniczej w Poznaniu, kilkuletni pracownik jednostek państwowych związanych z rolnictwem. Entuzjastka rolnictwa ekologicznego, miłośniczka przyrody. Pasjonatka sztuki słowa i praktykująca ją w różnych dziedzinach..

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.   Wszystkie artykuły autora
Najnowsze artykuły autora:

Loading comments...
Wiadomość z kategorii:

Obserwuj nas w Google News 

i czytaj materiały szybciej niż inni

Google Icons 16 512

Dołącz teraz