Słonecznik na fali. Czy warto go uprawiać?

Słonecznik w Polsce w tym roku potroił powierzchnię zasiewów w stosunku do zeszłego roku osiągając areał niemal 65 tys. ha. Wbrew opiniom nie jest to gatunek gleb słabych, ale ma predyspozycje pozwalające na uprawę na gorszych stanowiskach. Jest jednak wiele rzeczy, którymi różnią się od siebie współczesne odmiany decydując o opłacalności i łatwości prowadzenia plantacji.

Słonecznik to wciąż niszowa uprawa w naszym kraju, ale w ostatnim czasie lawinowo przybywa hektarów obsianych tym gatunkiem. W 2020 roku słonecznik gościł na niespełna 10 tys. ha, w 2021 roku powierzchnia zasiewów wynosiła niemal 20 tys. ha, a w tym roku uprawiano go na blisko 65 tys., ha! Na tak duże zainteresowanie tym gatunkiem złożyło się wiele czynników. Najważniejszymi były wysokie ceny surowców oleistych na świecie, spodziewany większy popyt ze względu na niższe zasiewy na Ukrainie oraz pogłębiające się susze, z którymi stosunkowo dobrze radzi sobie słonecznik. Wraz z rozpoczęciem sprzedaży nasion kukurydzy przez dystrybutorów, w tym roku pojawia się także dużo ofert sprzedaży materiału siewnego słonecznika. Warto rozeznać się w warunkach jego uprawy przed decyzją o zakupie nasion.

Wymagania słonecznika

Słonecznik to gatunek z rodziny astrowatych, więc nie jest niespokrewniony z większością uprawianych roślin rolniczych w Polsce. Z tego powodu może być doskonałą rośliną uzupełniającą ubogi płodozmian. Biorąc pod uwagę wymagania słonecznika pod maksymalny potencjał produkcyjny, to jest rośliną wymagającą co do stanowiska i zasobności. Preferuje gleby żyzne, czarnoziemy, gleby brunatne i piaski gliniaste. Bardzo ważny jest odczyn gleby, który optymalnie powinien mieścić się w zakresie pH 6,6-7,2. Gleby zakwaszone, permanentnie przesuszone, lub zlewne nie są dobrymi stanowiskami pod słonecznik. Słonecznik ma bardzo duże wymagania termiczne w trakcie okresu wegetacji. Odmiany późne potrzebują nawet 3000°C w postaci sum średnich temperatur dobowych od maja do sierpnia. Zależy to jednak od wczesności odmian, dlatego w naszym klimacie przygodę ze słonecznikiem najlepiej zacząć od odmian wcześniejszych, szczególnie jeśli nie gospodarujemy w południowych częściach naszego kraju. Pomimo dużych wymagań temperaturowych w znaczącej części okresu wegetacji, słonecznik dobrze znosi przymrozki w okresie wschodów do temperatury ok. -4°C. Predysponuje go to do wcześniejszych zasiewów niż kukurydza, pozwalając doskonale rozłożyć prace w gospodarstwie. Temperatura gleby na głębokości 5 centymetrów w momencie siewu powinna wynosić co najmniej 8°C. Średnio w Polsce termin siewy słonecznika przypada na 15-30 kwietnia. Powodem, dla którego słonecznik wysiewany jest na słabszych glebach niż tego wymaga jest zdolność do przetrwania dość długich okresów posuchy w porównaniu do innych roślin rolniczych. Nie są to jednak stanowiska na których powinniśmy się spodziewać plonów wyższych niż 1,5-2,0 t/ha. Pomimo tego nadal może okazać się bardziej opłacalny w uprawie niż kukurydza czy żyto.

Fot. 1. Słonecznik w początkowych stadiach rozwojowych znosi przymrozki, jednak w dalszym okresie wegetacji wymaga dużo ciepła.

Słonecznik ma bardzo duże wymagania pokarmowe w stosunku do potasu. Według różnych źródeł, aby wyprodukować 1 tonę niełupek, słonecznik pobiera od 90 do 114 kg K₂O na hektar, co przy przeciętnym plonie 3t/ha na średnich glebach może wynieść 270-340 kg potasu na hektar! Większość z tej ilości magazynowana jest w masie wegetatywnej i z powrotem wraca do gleby. Słonecznik dobrze jednak wykorzystuje trudno dostępne formy pierwiastka, dlatego nawożenie potasem przed siewem zwykle nie przekracza 120-150 kg K₂O /ha. Bardzo ważne jest, aby nie stosować zbyt wysokich dawek azotu pod jego uprawę, ponieważ poza bujnym rozrostem masy wegetatywnej, znacznie opóźnionym terminem zbioru i dużo większym problemem z łamaniem się łodyg nie zyskamy zbyt wiele. Zapotrzebowanie na jedną tonę słonecznika wynosi około 60 kg N/ha, ale biorąc pod uwagę znakomitą zdolność do pobierania składników z gleby, nawożenie azotem nie powinno przekraczać 100 kg N /ha, jeśli nie spodziewamy się plonów powyżej 3t/ha. Słonecznik coraz częściej sieje się w rozstawie 75 cm i wszystko wskazuje, że będzie to standardowa szerokość uprawy przez możliwość zastosowania do siewu siewników kukurydzianych z podsiewem nawozu. Odstęp pomiędzy nasionami w rzędzie powinien wynosić od 20 do 25 cm co wskazuje na normę wysiewu od 55 do 65 sztuk/ m². Nie powinno się znacząco obniżać normy wysiewu nawet na słabszych stanowiskach, ponieważ poskutkuje do wzrostem dużych kapeluszy, co wcale nie jest pożądane. Nasiona z dużych koszyczków zawierają mniejszą zawartość oleju, a tym samym są lżejsze niż nasiona wyrośnięte z przeciętnej wielkości „kapeluszy". 

Fot.2.  Rozstawa „kukurydziana” sprawia, że do siewu można wykorzystać te same siewniki, a zbiór dokonywany jest za pomocą dedykowanych hederów lub przystawek montowanych na hederach do zbioru kukurydzy.

Choroby i szkodniki słonecznika

Pomimo, że słonecznik to nieczęsto goszcząca roślina na naszych polach, oraz należy do innej rodziny od pozostałych uprawianych roślin, to posiada wspólne choroby, na które może chorować i być ich żywicielem. Najgroźniejszą chorobą słonecznika jest zgnilizna twardzikowa. Tak, to ta sama choroba, która atakuje rzepak i powoduje duże straty w plonie. Z tego powodu powinniśmy unikać słonecznika w płodozmianie z rzepakiem, ponieważ znacząco wzrośnie presja tej choroby w obu roślinach, ponieważ przetrwalniki sprawcy choroby będą miały więcej żywicieli i czasu na rozwój. Pozostałe choroby atakujące słonecznik to szara pleśń obejmująca koszyczki, a także alternarioza słonecznika, mączniak rzekomy słonecznika, mączniak prawdziwy, czarna plamistość łodyg słonecznika.

Szkodnikami mającymi znaczenie w naszym klimacie są mszyce i zmienniki, a szkodnikami powodującymi największe straty w plonie są ptaki. W okresie wytworzenia nasion żerują one na kapeluszach, powodując często placowo zupełną utratę plonów. Straty te mają największe znaczenie na niewielkich areałach, gdzie skupiają się duże ilości ptactwa takiego jak wróble czy sikorki. W okresie po siewie także krukowate mogą powodować wydzióbywanie ziarna z gleby.

Fot.3 Najgroźniejszymi szkodnikami w słoneczniku są ptaki, których nie można zwalczać.

Słoneczniki odporne na herbicydy

Możliwości odchwaszczania słonecznika zależą od odmiany, którą wybierzemy. Na rynku występują odmiany standardowe, do odchwaszczania których zarejestrowane są substancje takie jak pendimetalina, prosulfokarb, aklonifen, metolachlor-S, dimetanamid-P i metobromuron, a na chwasty jednoliścienne cała gama graminicydów. Są jednak odmiany odporne na substancje z grupy sulfonylomoczników, do odchwaszczania których używa się zarejestrowanych środków zawierających tribenuron metylu. Wyhodowano także odmiany w technologii Clearfield® do odchwaszczania których służy środek zawierający imazamox. Odmiany odporne na sulfonylomoczniki lub oparte o technologię Clearfield® znacznie łatwiej i taniej się odchwaszcza, ale jednocześnie materiał siewny takich odmian jest droższy od odmian standardowych.

Jaką odmianę słonecznika wybrać?

Właściwą dla siebie odmianę należy dobrać przede wszystkim pod kątem wczesności. Ze względu na wciąż mało powszechną uprawę tej rośliny trudno zarekomendować konkretną grupę wczesności dla konkretnych regionów więc należy się zdać na opinie osób, które już zajmowały się uprawą tego gatunku oraz próbować od odmian wcześniejszych. Wybór odmian odpornych na wybrane grupy herbicydów umożliwi powschodowe zwalczanie chwastów i poprawi skuteczność zabiegu w latach niesprzyjających pod względem wilgotnościowym. Różne odmiany mają również różną skłonność do łamliwości łodyg przed zbiorem oraz odmienną odporność na choroby.

Fot.4. Wybór odmian do siewu nie jest łatwy przez stosunkowo krótki czas uprawy słonecznika w Polsce, oraz niewiele sprawdzonych źródeł informacji.

Obecnie w Krajowym Rejestrze nie ma wpisanej ani jednej odmiany słonecznika, ale ze względu na znaczne zainteresowanie tym gatunkiem COBORU w tym roku po raz pierwszy przeprowadziło badania odmianowe tego gatunku spośród odmian uprawianych w naszym kraju z Katalogu Wspólnotowego (CCA). Badanymi cechami był plon nasion i długość okresu wegetacji od siewu do zbioru.

Tab.1 Plon pięciu najlepiej plonujących odmian w doświadczeniach COBORU 2022

Autor: Radek Nowicki

Pasjonat rolnictwa i nauki. Łączę oba te zainteresowania pracując w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym jako Specjalista ds. Doświadczalnictwa, oraz ucząc się w Szkole Doktorskiej UTP w dyscyplinie Rolnictwo i Ogrodnictwo. Tematem, którym się zajmuję to nowinka w postaci grochu ozimego i jego mieszanek z zbożami. Szczególnie interesuje mnie uprawa roślin, coraz dokładniejsze poznawanie i wyjaśnianie ich potrzeb. Dążę do tego, aby nauka ułatwiała pracę rolnikom, wskazywała nowe kierunki działań przynosząc zyski im i środowisku.

Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.   Wszystkie artykuły autora

Najnowsze artykuły autora:

• Pogoda sprzyja wcześniejszemu porażeniu przez zgniliznę twardzikową
• Zabieg T1 nie zawsze ze skracaniem
• Szkodliwe przymrozki w czasie zabiegów chemicznych
• Ostrożnie z regulacją zbóż
• Z siewami jarych nie ma co czekać