Nie wszędzie w Polsce rozpoczęto zbiory rzepaku ozimego, tymczasem należy przygotować się do wyboru odmiany, którą będziemy wysiewać za niespełna miesiąc. Rzepak to roślina wymagająca ogromnych nakładów finansowych i czasu na jej pielęgnacje. Wybór odpowiedniej odmiany to niemal bezkosztowy czynnik produkcji, ponieważ różnice w cenie nasion na hektar pomiędzy różnymi kreacjami nie są ogromne. Jednocześnie wybór materiału siewnego podyktowany ceną niższą o kilkaset złotych może zaowocować na przykład słabszym przezimowaniem przynosząc kilkutysięczną stratę. Jak zatem wybrać odpowiednią odmianę?
Nie wierzyć na słowo
Firmy hodowlane prześcigają się w uzyskaniu jak najlepszych odmian, aby zdobyć uznanie rolników i klientów, którzy będą kupowali ich produkty. To stwarza bardzo dobre warunki do zdrowej konkurencji, owocującej ciągłym postępem biologicznym. Jesteśmy świadkami wielu przełomów w hodowli jak stworzenie odmian mniej podatnych na ataki ze strony chorób grzybowych, odmian których łuszczyny nie pękają tak łatwo, czy odmian których odchwaszczanie jest znacznie łatwiejsze za sprawą odporności na pewne grupy herbicydów. Ten nieustanny wyścig skutkuje tym, że aktualnie w Krajowym Rejestrze Odmian widnieją 143 odmiany rzepaku ozimego, a w Wspólnotowym Katalogu Odmian (CCA) znajduje się około 1300 odrębnych odmian! Tak ogromna możliwość wyboru sprawia, że każdy hodowca i dystrybutor walczy o to, aby sprzedać swoją odmianę. Każda z nich posiada inne cechy, które w połączeniu z lokalnymi warunkami agrometeorologicznymi i agrotechnicznymi sprawiają, że będą miały inny potencjał produkcyjny. Swój wybór warto więc oprzeć na informacjach i badaniach z pewnego źródła.
Co oferuje rynek?
Na początku poszukiwań odpowiedniej odmiany powinniśmy odpowiedzieć sami sobie, czego oczekujemy. Czy w naszej okolicy występuje problem z Wirusem Żółtaczki Rzepy? Czy nasze pola są zagrożone kiłą kapusty? Czy w regionie zdarzają się deszcze nawalne i gradobicia zwiększające szansę na osypanie się nasion? Czy w przeszłości zimy były srogie? Precyzując własne potrzeby zawęzimy listę odmian, z której ostatnim kryterium wyboru będzie uzyskiwany plon w doświadczeniach. Stawiając na piedestał tylko parametr plonu, możemy nie wykorzystać pełnego potencjału rośliny, który ograniczany będzie występującymi w regionie niesprzyjającymi warunkami, z którymi lepiej poradziłaby sobie inna odmiana. Poszczególne odmiany poza plonowaniem różnią się od siebie terminem kwitnienia, tempem wzrostu, odpornością na szereg chorób, zawartością oleju czy niepożądanych związków.
Fot.: Nie wszystkie odmiany radzą sobie jednakowo w specyficznych, regionalnych warunkach uprawy.
Odmiana populacyjna czy mieszańcowa?
Wśród odmian rzepaku jest jeszcze jedna ważna cecha różnicująca poszczególne odmiany. Jest to sposób w jaki została ona wyhodowana. Klasyczna hodowla w uproszczeniu opiera się na selekcji wyróżniającej się pod pewnym względem rośliny i jej rozmnażanie, gdzie rośliny mateczne i wyrastające z ich nasion rośliny będą identyczne pod względem genotypowym i fenotypowym. Natomiast odmiany mieszańcowe uzyskuje się w wyniku krzyżowania, a potomstwo tych roślin przewyższa swoim potencjałem genetycznym linie, z których zostało wyhodowane. Potencjał ten zwykle wyróżnia się większą biomasą, wyższym plonowaniem, a także odpornością na poszczególne choroby. Nasiona te zachowują swoje właściwości jedynie w pierwszym rozmnożeniu, a przy kolejnym wysianiu następuje rozszczepienie cech, a wspomniany wcześniej efekt heterozji zanika.
Wyższość odmian mieszańcowych, zwanych także hybrydowymi doskonale widać w przeglądzie badań Centralnego Ośrodka Badań Roślin Uprawnych, według którego odmiany mieszańcowe plonują średnio wyżej o 9% a najlepsze odmiany wydają plon wyższy nawet o 20% w stosunku do odmian populacyjnych.
Badania COBORU ułatwią wybór
W Polsce istnieje unikalny na skalę europejską system Porejestrowych Doświadczeń Odmianowych dostarczający rolnikom cennych informacji o potencjale produkcyjnym i cechach fizjologicznych nowo rejestrowanych odmian roślin. W ciągu kilku lat przed zarejestrowaniem oraz po wpisaniu odmiany do Krajowego Rejestru zostaje ona badana pod względem cech fizjologicznych, użytkowych i poziomu plonowania, co pozwala na porównanie do kolejnych nowo wprowadzanych odmian. Dodatkowo oprócz zbiorczych wyników doświadczeń z całej Polski, są one publikowane także z lokalnych oddziałów Ośrodka co dostarcza nam informacji o potencjale danej odmiany w niezbyt odległych warunkach agroklimatycznych, a jednocześnie porównując do danych z innych jednostek możemy wyciągnąć wnioski co do reakcji odmiany na zmienność środowiska. Na podstawie tych danych Centralny Ośrodek Badania Roślin Uprawnych publikuje co roku Listę odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa. Są to odmiany zaproponowane przez zespół specjalistów z regionalnych oddziałów COBORU na podstawie uzyskiwanych ponadprzeciętnych wyników produkcyjnych, na które składa się szereg cech stanowiących o przydatności danych odmian do uprawy w danym województwie. Zdarza się, że niektóre odmiany są obecne na danej liście nawet kilka lat z powodu szczególnie dobrego przystosowania do lokalnych warunków a ich zmiana następuje dopiero po wyłonieniu lepszych odmian za sprawą postępu w hodowli. Na liście widnieje rok, w którym dana odmiana została włączona do zaleceń uprawy w danym województwie.
Fot.: Lista Odmian Zalecanych w 2022 roku (Źródło- COBORU).
Ostateczny test w gospodarstwie
Nawet najdoskonalsze badania nie zastąpią weryfikacji możliwości plonowania danej odmiany we własnym gospodarstwie. Jeśli tylko areał na to pozwala warto testować kilka interesujących nas odmian i sprawdzić, jak zachowają się w specyficznych warunkach glebowych i agrotechnicznych danego gospodarstwa. Po indywidualnym wyłonieniu odmian spełniających oczekiwania warto jednak co kilka lat próbować uprawy nowych odmian, wznoszących ciągły postęp genetyczny.
Miksowanie odmian coraz popularniejsze
Ciekawym podejściem zyskującym uznanie jest mieszanie ze sobą nasion kilku różnych odmian posiadających odrębne cechy użytkowe. Jest to wykorzystywanie znanych od dawna synergistycznych efektów mieszanek międzyodmianowych, powodujących redukcję negatywnego wpływu niekorzystnego wpływu środowiskowego. Wymieszanie odmian o różnej wczesności, wkomponowanie do tego odmian o zwiększonej tolerancji na różne choroby, czy odrębnych wymagań glebowych może sprawić, że w przypadku wystąpienia tak często nieprzewidywalnych zjawisk pogodowych czy presji chorobowych, któraś z odmian w mieszaninie lepiej sobie poradzi od pozostałych i wypełni wolną niszę w łanie co poskutkuje większym plonem.
