Rozpoczynający się okres wegetacyjny to idealny moment na przegląd stanu posiadanych w gospodarstwie środków ochrony roślin oraz zapoznanie się z najnowszymi zaleceniami, dotyczącymi między innymi zwalczania szkodników, występujących w uprawach rzepaku ozimego.
Większość rolników wykonała już lustracje polowe i jest gotowa do pierwszych zabiegów.
Zagrożenia upraw rzepaku, wynikające z żerowania szkodników spowodowane są czynnikami takimi jak: duża powierzchnia plantacji i brak izolacji przestrzennej pomiędzy uprawami, skrócenie płodozmianu i uproszczenia w uprawie, a także zmiany klimatu.
W przypadku ochrony uprawy przed szkodnikami, ważne jest ich dobre rozpoznanie oraz wyznaczenie progu szkodliwości ekonomicznej, a następnie zastosowanie odpowiedniego insektycydu. Oczywiście tylko prawidłowo przeprowadzony zabieg gwarantuje oczekiwane zwalczenie szkodników. W przypadku opryskiwania kwitnących roślin należy zwrócić uwagę na zapewnienie bezpieczeństwa pszczołom.
W prawidłowym uchwyceniu właściwego momentu oprysku dużą pomoc stanowić może internetowa Platforma Sygnalizacji Agrofagów i zamieszczony na niej Poradnik Sygnalizatora. Na platformie umieszczono m.in. komunikaty dotyczące zwalczania agrofagów występujących w obrębie kraju:
https://www.agrofagi.com.pl/3,komunikaty.html
Dużą pomoc w ustaleniu terminu zwalczania szkodników żerujących w rzepaku stanowią także żółte naczynia wypełnione wodą z dodatkiem środka zmniejszającego napięcie powierzchniowe. Środkiem tym może być np. płyn do mycia naczyń. Zaleca się wystawianie żółtych naczyń dość wcześnie, gdyż przy ciepłych zimach nalot pierwszych szkodników może odbywać się nawet pod koniec stycznia. Jednak zazwyczaj rozpoczyna się on wczesną wiosną. Żółte naczynia powinno wystawiać się w odległości nie mniejszej niż 20 m od brzegu pola.
Zwalczanie szkodników rzepaku ozimego wiąże się ściśle z regularnym monitoringiem żółtych naczyń wystawionych na polach. Zaleca się nawet codzienną kontrolę żółtych naczyń i jej stałą porę (najlepiej południe). Ilość szkodników w naczyniu pozwoli na ustalenie progu szkodliwości ekonomicznej i wykonanie zabiegu w prawidłowym terminie.
W zeszłym roku dużo emocji i zamieszania wzbudziła zgoda Ministerstwa Rolnictwa na zastosowanie zapraw neonikotynoidowych w nasionach rzepaku. Czasowe zezwolenie kryzysowe, wydane na okres 120 dni, stanowiło szansę dla farmerów na ochronę roślin rzepaku już od początku ich rozwoju. Według Krajowego Zrzeszenia Producentów Rzepaku i Roślin Białkowych decyzja dotycząca czasowego zezwolenia na stosowanie zapraw neonikotynoidowych miała wpłynąć na poprawę sytuacji i zwiększenie efektywności, także tej ekonomicznej uprawy rzepaku w Polsce. Problem neonikotynoidów jest poważny i cały czas pozostaje nierozwiązany.
Przedstawiciele firm fitofarmaceutycznych mówią raczej o stosowaniu w nadchodzącym sezonie standardowych środków ochrony roślin przed szkodnikami rzepaku. Oczywiście w niedalekiej przyszłości firmy przedstawią nowe, testowane właśnie środki.
Liczbę szkodników żerujących w rzepaku określa się na ponad 30, jednak największe szkody wyrządza kilkanaście z nich. Są to:
- chowacz brukwiaczek
- chowacz podobnik
- chowacz czterozębny
- chowacz galasówek
- pryszczarek kapustnik
- gnatarz rzepakowiec
- mączlik
- miniarka kapuścianka
- mszyca kapuściana
- pchełka ziemna
- pchełka rzepakowa
- słodyszek rzepakowy
- śmietka kapuściana
- tantniś krzyżowiaczek
- ślimaki
Chowacz podobnik i pryszczarek kapustnik to szkodniki, które uszkadzają łuszczyny rzepaku. Polega to na tym, że żerujące w nich larwy chowaczy wyjadają nasiona, a wychodząc z łuszczyn pozostawiają otwór umożliwiający pryszczarkom dostanie się do środka. W wyniku bytowania na roślinach obu szkodników powstają deformacje łuszczyn, przedwczesne zasychanie i osypywanie nasion. „Zalecenia ochrony roślin” podają preparaty zwalczające oba te szkodniki równocześnie. Zabieg wykonuje się w okresie opadania płatków kwiatowych i po wykształceniu się łuszczyn. Błędem jest wykonywanie tego zabiegu razem z zabiegiem fungicydowym.
Przy wykonaniu skutecznego zabiegu insektycydowego ważne jest prawidłowe rozpoznanie szkodnika. Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę najpopularniejszych szkodników rzepaku.
SŁODYSZEK RZEPAKOWY
Jest jednym z najpopularniejszych szkodników rzepaku. Występuje w całej Polsce. Chrząszcz ma barwę ciemnoniebieską, prawie czarną. Długość owada to 2-2,5 mm. Czułki słodyszka są krótkie, o kulistym zakończeniu (cecha rozpoznawcza).
Larwy słodyszka rzepakowego są białe, z podwójnym szeregiem ciemnych plamek na grzbiecie. Największe szkody powodują chrząszcze, pojawiające się na rzepaku na wiosnę, w okresie tworzenia kwiatostanów przez rośliny. Owady nadgryzają pąki u nasady, powodując ich usychanie i opadanie.
Ślady żerowania słodyszka najlepiej widoczne są w okresie kwitnienia - sterczące szypułki, z których opadły pąki. W późniejszym okresie chrząszcze słodyszka żerują także w rozwiniętych kwiatach i zjadają pyłek kwiatowy. W przypadku silnego opanowania roślin przez tego owada większość wczesnych pąków ulega zniszczeniu, powodując ograniczenie kwitnienia rzepaku. Przy mniejszym nasileniu szkodnika zniszczone zostają tylko najwcześniejsze pąki.
Chrząszcze słodyszka rzepakowego zimują na miedzach, rowach i skrajach lasu. Wiosną, przy temperaturze ok. 10 stopni Celsjusza, chrząszcze wychodzą z zimowisk i objadają kwiaty żółtej barwy (np. jaskier, mniszek). Gdy dzienna temperatura podniesie się do około 15℃, chrząszcze przelatują na rzepak i po krótkim żerowaniu składają jaja do pąków kwiatowych. Po paru dniach wylęgają się z nich larwy, które żywią się pyłkiem oraz nektarem kwiatów. Larwy słodyszka nie wyrządzają większych szkód.
Dojrzałe larwy opuszczają kwiaty i przepoczwarczają się w glebie. Po 8-14 dniach wylatują młode chrząszcze, które żerują na jarych roślinach oleistych i chwastach. W sierpniu chrząszcze schodzą do kryjówek zimowych.
W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie tego owada.
Przykładowe środki zwalczające:
Boravi 50 WG, Cyperkill Max 500 EC, Decis Mega 50 EW, Fastac 100 EC, Kobe 20 SP,
Mospilan 20 SP, Mavric Vita 240 EW, Proteus 110 OD, Zeus 200 SL.
Próg szkodliwości ekonomicznej:
- w okresie zwartego kwiatostanu 1-2 chrząszczy na 1 roślinie,
- w fazie luźnego kwiatostanu 3-5 chrząszczy na 1 roślinie.
Żółte naczynia powinny być wystawione od strony przewidywanego nalotu. Termin ich wystawienia: przełom lutego i marca. Po stwierdzeniu w żółtych naczyniach obecności chrząszczy słodyszków, dalsze obserwacje należy prowadzić na roślinach.
Uwagi:
Plantacje wielkoobszarowe wymagają większej ochrony, głównie w pasie przybrzeżnym.
Nie uprawiać rzepaku po rzepaku, zachować izolację przestrzenną pomiędzy plantacjami danego i kolejnego roku.
Zachować co najmniej 4-letnią przerwę w uprawie rzepaku na tym samym polu.
CHOWACZ BRUKWIACZEK
To największy z wszystkich gatunków chowaczy występujących na rzepaku. Jego długość to 3,5-4 mm. Owad posiada matowe, czarne zabarwienie i pokrywy pokryte białoszarymi łuskami. Głowa chowacza brukwiaczka w przedniej części wydłużona jest w długi ryjek, podobnie jak u wszystkich innych chowaczy. Na ryjku osadzone są kolankowato zgięte czułki. Larwy są beznogie, o długości 7 mm, barwy żółtobiałej.
Uszkodzone rośliny łatwo jest rozpoznać po spłaszczonych łodygach, które często są popękane i wygięte w kształcie litery S. Po nakłuciu łodygi i złożeniu jaj do tkanki łodygi pozostaje na niej zgięcie z ciemną plamką otoczoną jaśniejszą blizną. Rośliny często łamią się w miejscu zgięcia, a następstwem tego jest mniejszy plon nasion.
Chrząszcze zimują w glebie, na polu po rzepaku oraz innych roślinach krzyżowych, w ściółce, miedzach, rowach itp.
Od końca marca chrząszcze przelatują na uprawy rzepaku ozimego. Samice składają jaja w wierzchołkach pędów. Larwy wylęgają się po 2-3 tygodniach. Żerują one wewnątrz pędów roślin.
Rozwój larw wynosi około 40 dni, a przepoczwarczenie następuje w glebie. Młode chrząszcze pojawiają się pod koniec czerwca oraz w lipcu.
Przykładowe środki zwalczające:
LambdaCe 050 CS, Alfa 100 EC, Cyper-Fas 100 EC, Chlorop-Pro 480 EC, Alfazot 025 EC, Alfastop 100 EC, Dursban 480 EC, Cyren 480 EC, Decis Mega 50 EW.
Próg szkodliwości ekonomicznej:
10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 2-4 chrząszczy na 25 roślinach.
Uwagi:
Nie uprawiać rzepaku po rzepaku, zachować izolację przestrzenną pomiędzy plantacjami danego i kolejnego roku.
Zachować co najmniej 4-letnią przerwę w uprawie rzepaku na tym samym polu.
CHOWACZ CZTEROZĘBNY
Chrząszcz chowacza czterozębnego jest owalny, ma długość 2-3,5 mm. Owad jest pokryty białymi i żółtymi łuskami. Na górnej stronie między pokrywami (u ich nasady) widoczna jest biała plamka. Plamka ta wyróżnia chowacza czterozębnego spośród innych chrząszczy. Larwa jest koloru białego z szarobrunatną głową. Ma długość 4 mm. Chrząszcze zimują w glebie, a na roślinach rzepaku pojawiają się zaraz po wznowieniu przez niego wegetacji. Samice składają jaja w główny nerw liściowy (po dolnej stronie) oraz w łodygę. Larwy wylęgają się po 6-11 dniach, zależnie od pogody. Drążą w łodydze chodniki w kierunku korzenia. Ich rozwój trwa 3-5 tygodni. Dojrzała larwa wygryza otwór w okolicy szyjki korzeniowej, następnie nim wychodzi i przepoczwarcza się w glebie. Młode chrząszcze pojawiają się w okresie dojrzewania rzepaku i wkrótce kryją się w glebie. Roślina nie posiada śladów żerowania larw widocznych na zewnątrz, jednak pędy są osłabione i podatne na złamania przez wiatr.
Przykładowe środki zwalczające:
LambdaCe 050 CS, Alfa 100 EC, Cyper-Fas 100 EC, Chlorop-Pro 480 EC, Alfazot 025 EC, Alfastop 100 EC, Dursban 480 EC, Cyren 480 EC, Decis Mega 50 EW.
Próg szkodliwości ekonomicznej:
20 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 5 chrząszczy na 25 roślinach.
Uwagi:
Nie uprawiać rzepaku po rzepaku, zachować izolację przestrzenną pomiędzy plantacjami danego i kolejnego roku.
Zachować co najmniej 4-letnią przerwę w uprawie rzepaku na tym samym polu.
CHOWACZ PODOBNIK
To chrząszcz o długości 2-3 mm, najmniejszy z chowaczy. Jest koloru czarnego o ołowianym odcieniu, pokrywają go szare łuski. Larwy mają barwę mlecznobiałą, są beznogie. Chrząszcze chowacza podobnika żerują w kwiatach, razem ze słodyszkiem. Gdy pierwsze łuszczyny osiągają 1-3 cm, samice wygryzają w nich otwór, do którego składają jedno jajo. Cechą charakterystyczną uszkodzonej łuszczyny jest lekkie zgięcie w miejscu złożenia jaja. Jedna larwa niszczy 35% nasion w łuszczynie. W dojrzewających łuszczynach widoczny jest otwór wygryziony przez dorosłą larwę, która po jej opuszczeniu przepoczwarcza się w glebie. Młode chrząszcze pojawiają się w lipcu i po krótkim okresie żerowania schodzą do miejsc zimowania (liściasta ściółka).
Przykładowe środki zwalczające:
Alfazot 025 EC, Decis Mega 50 EW, Fastac 100 EC, Karate Zeon 100 SC, Kobe 20 SP, Sumi-Alpha 050 EC, LambdaCe 050 CS, Pitbul 025 EC, Sekil 20 SP.
Próg szkodliwości ekonomicznej:
20 chrząszczy w jednym żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 5 chrząszczy na 25 roślinach.
Uwagi:
Nie uprawiać rzepaku po rzepaku, zachować izolację przestrzenną pomiędzy plantacjami danego i kolejnego roku.
Zachować co najmniej 4-letnią przerwę w uprawie rzepaku na tym samym polu.
Plantacje wielkoobszarowe mogą być chronione tylko w pasie brzeżnym.
PRYSZCZAREK KAPUSTNIK
Pryszczarek kapustnik występuje powszechnie w całym kraju. Szkody wyrządzane przez niego są mylone ze szkodami wyrządzanymi przez chowacza podobnika. Pryszczarek kapustnik to muchówka o długości 1,5-3 mm. Kształtem przypomina komara. Ubarwiony jest na kolor szarobrunatny, posiada czerwony odwłok. Larwa pryszczarka kapustnika jest jasnopomarańczowa, beznoga, długości 2 mm. Ma specjalne wyrostki umożliwiające jej wykonywanie skoków. Larwy żerując wysysają soki z młodych nasion i ścian łuszczyn, a uszkodzone łuszczyny skręcają się, przedwcześnie żółkną i pękają, wysypując nasiona.
Larwy zimują w kokonach w glebie. Następnie przepoczwarczają się i przelatują na plantacje rzepaku, gdy temperatura powietrza przekroczy 16℃.
Samice składają jaja do młodych łuszczyn. Wykorzystują do tego najczęściej otwory wygryzione przez chowacza podobnika. W jednej łuszczynie może żerować nawet 50 larw. Larwy przepoczwarczają się w glebie.
Szkodnik ten daje kilka pokoleń w ciągu roku.
Przykładowe środki zwalczające (takie jak przy chowaczu podobniku):
Alfazot 025 EC, Decis Mega 50 EW, Delta 50 EW, Fastac 100 EC, Karate Zeon 100 SC, Sumi-Alpha 050 EC, LambdaCe 050 CS, Pitbul 025 EC, Sekil 20 SP.
Próg szkodliwości ekonomicznej:
1 muchówka na 4 roślinach.
Uwagi:
Nie uprawiać rzepaku po rzepaku, zachować izolację przestrzenną pomiędzy plantacjami danego i kolejnego roku.
Zachować co najmniej 4-letnią przerwę w uprawie rzepaku na tym samym polu.
Plantacje wielkoobszarowe mogą być chronione tylko w pasie brzeżnym.
PCHEŁKA RZEPAKOWA
To największa pchełka występująca na rzepaku. Chrząszcz ma około 4 mm długości, barwę metaliczną, czarnoniebieską lub czarnozieloną. Larwy o długości do 7,5 mm, koloru brunatnobiałego z brunatną głową, na końcu tułowia posiadają dwa kolce skierowane ku górze.
Jesienią na zasiewach rzepaku ozimego pojawiają się chrząszcze żerujące na liściach, lecz nie wyrządzają większych szkód. Po kilkunastu dniach samice składają jaja do gleby. Gdy zima jest łagodna to składanie jak może trwać aż do wiosny.
Larwy wchodzą na rośliny i wgryzają się do ogonków liściowych i głównych nerwów, a żerując wewnątrz ogonków przegryzają się aż do pędu lub liścia sercowego. Najgroźniejsze jest zniszczenie wierzchołka wzrostu rośliny. Rośliny osłabione przez pchełki łatwiej przemarzają, a następnie gniją i zamierają. Aby stwierdzić początki żeru pojedynczych larw wewnątrz rośliny, należy rośliny przekroić wzdłuż ogonków liściowych lub łodygi. Objawy zewnętrzne są widoczne tylko w przypadku żerowania dużej liczby larw w jednej roślinie, co powoduje więdnięcie, żółknięcie i obumieranie liści.
Larwy przepoczwarczają się w glebie. Chrząszcze pojawiają się w zależności od terminu złożenia jaj – wiosną lub latem, następnie krótko żerują (żerowanie mało szkodliwe) i kryją się w glebie. Wychodzą jesienią.
Środki zwalczające:
Lumiposa 625 FS (do zaprawiania przemysłowego), Desis 2,5 EC, Decis Mega 50 EW, Delta 50 EW, Inazuma 130 WG, Inpower 130 WG, Judo 050 CS, Karate Zeon 050 CS, Karate Zeon 100 CS, Khoisain 25 EC, Kusti 050 CS, Nepal 130 WG, Ninja 050 CS, Patriot 100 EC, Sparrow.
Powyższych środków używa się także do zwalczania pchełek ziemnych.
Próg szkodliwości ekonomicznej dla pchełki rzepakowej:
3 chrząszcze na 1 mb rzędu.
Próg szkodliwości ekonomicznej dla pchełki ziemnej:
1 chrząszcz na 1 mb rzędu.
GNATARZ RZEPAKOWIEC
To szkodnik występujący w krzyżowych roślinach ozimych i jarych. Szkody wyrządzają larwy podobne do gąsienic motyli. Są szarozielone, a w miarę wzrostu ciemnieją i stają się czarne z podłużnymi jaśniejszymi paskami. Poczwarka gnatarza rzepakowca jest ciemnoszara, otoczona ziemnym kokonem.
Jajo żółtobiałe o kształcie fasoli i długości ok. 1 mm.
Owad dorosły to błonkówka długości 6-8 mm. Rozpiętość skrzydeł: 15 mm. Głowa czarna, odwłok pomarańczowy.
Larwa zimuje w kokonie, w glebie. Wiosną w maju (czasem dopiero w czerwcu) błonkówki przepoczwarczają się i wylatują. Samice po 2-3 dniach składają jaja pod skórką liści rzepaku, rzepiku, gorczycy i innych dziko rosnących roślin krzyżowych. Jedna samica składa około 200 jaj. Po 7 dniach wylęgają się larwy, które rozpoczynają żerowanie na tkance liściowej. Rozwój larw trwa od 10 do 25 dni, zależnie od pogody. Dorosłe larwy przepoczwarczają się w glebie. W sprzyjających warunkach mogą powstać trzy pokolenia dorosłych gnatarzy.
Zalecane środki:
Lumiposa 625 FS (wyłącznie do zaprawiania przemysłowego), Decis Maga 50 EW, Delta 50 EW, Judo 050 CS, Karate Zeon 50 S.C., Kusti 050 CS, Ninja 050 CS.
Próg szkodliwości ekonomicznej:
Opryskiwanie przeprowadzić po wystąpieniu młodych larw (we wrześniu), gdy średnia liczebność wynosi 1 szkodnik na 1 roślinie.
MSZYCA KAPUŚCIANA
Mszyca bezskrzydła o długości 2 mm. Ciało owada jest zielone, pokryte popielatym, woskowatym nalotem, a mszyca uskrzydlona ma ciało bardziej wysmukłe i odwłok żółtozielony z czarnymi plamkami, głowę i tułów brunatne.
Jaja mają długość do 0,5 mm, kształt owalny, kolor czarny, błyszczący.
Jaja zimują na roślinach kapustnych pozostających na polu, chwastach z rodziny krzyżowych, a także na głąbach wysadków kapusty w przechowalniach.
Na wiosnę wylęgają się larwy żerujące na chwastach i nasiennikach, gdzie rozwija się kilka pokoleń mszyc bezskrzydłych. Na końcu lata pojawiają się mszyce uskrzydlone. Rośliny mają silnie uszkodzone liście, źle rosną i dają niski plon.
Mszyca kapuściana przenosi wirusy porażające rośliny krzyżowe.
Zalecane środki:
Decis 2,5 EC, Decis Mega 50 EW, Delta 50 EW, Fastac Activ 050 ME, Inazuma 130 WG, Inpower 130 WG, Khoisan 25 EC, Nepal 130 WG, Pyrinex Supereme 262 ZW.
Próg szkodliwości ekonomicznej:
2 kolonie mszyc na 1 m² na brzegu pola.
Należy również wspomnieć o niezmiernie ważnej roli temperatury powietrza przy opryskach insektycydami na plantacjach rzepaku.
Poniższa tabela przedstawia zakres temperatur w jakich należy stosować wybrane insektycydy w uprawie rzepaku i zbóż:
|
Grupa chemiczna |
Substancja czynna |
Przykładowy środek ochrony roślin |
Zakres optymalnych temperatur w ℃ |
|
Pyretroidy
|
beta-cyflumetryna
|
Bulldock 025 EC |
10-20
|
|
cypermetryna |
Cyperkill Max 500 EC
|
10-20
|
|
|
deltametryna |
Decis Mega 50 EW |
10-20
|
|
|
lambda-cyhalotryna |
Karate Zeon 050 CS
|
10-20
|
|
|
Neonikotynoidy
|
acetamipryd |
Mospilan 20 SP |
10-25
|
|
tiachlopryd |
Biscaya 240 OD
|
10-25
|
|
|
Fosforoorganiczne
|
fosmet |
Boravi 50 WG |
15-25
|
|
chloropiryfos |
Dursban 480 EC
|
15-25
|
|
|
Oksadiazyny |
indoksakarb |
Avaunt 150 EC
|
5-25
|
|
Pyretroidy + fosforoorganiczne |
cypermetryna + chloropiryfos |
Nurelle D 550 EC
|
15-22
|
|
Pyretroidy + neonikotynoidy |
lambda-cyhalotryna + acetamipryd |
Inazuma 130 WG
|
10-22
|
|
deltametryna + tiachlopryd |
Proteus 110 OD
|
10-22
|
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi rekomenduje do stosowania w praktyce „Zalecenia ochrony roślin”, wydawane przez Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy. Można zakupić je w formie książkowej (wydanie zawiera cztery tomy), lub wykupić regularnie uaktualniany abonament wersji on-line.
Strona Instytutu Ochrony Roślin na której znajdują się „Zalecenia ochrony roślin” to:
https://www.ior.poznan.pl/baza/zalecenia_ochrony_roslin.html
Źródła:
https://www.agrofagi.com.pl/
https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rejestr-rodkow-ochrony-roslin
https://www.ior.poznan.pl/
http://www.abcochronyroslin.pl/media/media/uploads/program_pest/03_01_Wykaz_insektycydow_Qw7KBN5.pdf
Zalecenia ochrony roślin na lata 2018/2019, Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Poznań 2018
W. Babilas, F. Kagan, K. Piekarczyk: „Poradnik ochrony Roślin”; Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 1991
Marek Bunalski, Janusz Nowacki: „Szkodniki roślin uprawnych”; Wydawnictwo Medix Plus, Poznań 1996
